funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymskokatolicki) RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja chełmińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2012.11.23]

data i miejsce
śmierci

18.05.1942

na trasie KL Dachau ‐ Monachium ‐ TA HartheimNiemcy (Bawaria) ‐ Austria

alt. daty i miejsca
śmierci

17.06.1942 (data „świadectwa śmierci” KL Dachau)

szczegóły śmierci

alt. szczegóły śmierci

numery obozowe

22431Kliknij by wyświetlić stronę źródłową (KL DachauKliknij by przejść do opisu)

przyczyna śmierci

eksterminacja: zagazowanie w komorze gazowej

sprawstwo

Niemcy

miejsca i wydarzenia

TA HartheimKliknij by przejść do opisu, «Aktion T4»Kliknij by przejść do opisu, KL DachauKliknij by przejść do opisu, KL SachsenhausenKliknij by przejść do opisu, KL StutthofKliknij by przejść do opisu, VSH GraudenzKliknij by przejść do opisu, VSH OboryKliknij by przejść do opisu, VSH CulmKliknij by przejść do opisu, VSH DembowalonkaKliknij by przejść do opisu, «Intelligenzaktion»Kliknij by przejść do opisu, Reichsgau Danzig‐WestpreußenKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu

data i miejsce
urodzenia

05.11.1886

Wąbrzeźnodziś: gm. Wąbrzeźno miasto, pow. Wąbrzeźno, woj. kujawsko‐pomorskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.19]

alt. daty i miejsca
urodzenia

15.11.1886

prezbiterat (święcenia)
ordynacja

29.03.1914 (katedra pelplińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14])

szczegóły posługi

uwagi

inni związani
szczegółami śmierci

KOWNACKIKliknij by wyświetlić biogram Bronisław, KOMARKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, KONIECZNYKliknij by wyświetlić biogram Julian, KOTLICKIKliknij by wyświetlić biogram Ignacy, KOTTKliknij by wyświetlić biogram Walenty, KOWALEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, KOWALSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan (abp Maria Michał), KOZANECKIKliknij by wyświetlić biogram Adam, KOŹBIAŁKliknij by wyświetlić biogram Michał, KRAWCZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Roman, KROPLEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Albin Jan, KRUKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, KRUPCZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Kazimierz Stanisław, KUBIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, KUKLAKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, KULIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stefan, KUTZNERKliknij by wyświetlić biogram Leon, KWAŚKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Leon Henryk, KWIATKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Bolesław, LEWANDOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, LUDWICZAKKliknij by wyświetlić biogram Antoni Jan, LUDWIKKliknij by wyświetlić biogram Józef, LUDWIKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Stefan Ignacy, ŁABENTOWICZKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt Piotr, ŁASZKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, MAJKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Hilary, MAKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, MARUSARZKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, MATEUSZCZYKKliknij by wyświetlić biogram Teodor, MAZALONKliknij by wyświetlić biogram Beniamin Alojzy, MICHALEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, MICKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Leon, MIJAKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Bogdan Józef, MOKSKliknij by wyświetlić biogram Stefan Andrzej, MOSZCZEŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, MREŁAKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Ksawery (o. Zygmunt), MŚCICHOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, MULLERKliknij by wyświetlić biogram Józef Stanisław Kostka, MUSZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt, NAPIERAŁAKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, NIEDZIELAKliknij by wyświetlić biogram Józef, NITECKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, NOAKKliknij by wyświetlić biogram Teodor, NOWAKKliknij by wyświetlić biogram Wincenty, NOWICKIKliknij by wyświetlić biogram Felicjan, NOWICKIKliknij by wyświetlić biogram Józef Henryk, OGŁAZAKliknij by wyświetlić biogram Józef Stanisław, OPRZĄDEKKliknij by wyświetlić biogram Jan (br. Marcin), ORYNTKliknij by wyświetlić biogram Piotr, OSIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Henryk, PABICHKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, PACEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, BĄCZKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, BOLTKliknij by wyświetlić biogram Feliks, BREJSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Kazimierz, CHARSZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Ignacy, DEKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, DERKACZEWSKAKliknij by wyświetlić biogram Stanisława (s. Rafała od Przenajświętszego Oblicza), GALIKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Roman Jan, GNILKAKliknij by wyświetlić biogram Paulina (s. Junilla), JARZĘBSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, JONEKKliknij by wyświetlić biogram Marta (s. Digna), KUCZAKliknij by wyświetlić biogram Franciszka (s. Gorgonia), LICZNERSKIKliknij by wyświetlić biogram Konstanty, ŁĘGOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław Leonard, RUCIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, WILEMSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef Alojzy, ZAREMBAKliknij by wyświetlić biogram Feliks, ZIEMIAŁKOWSKAKliknij by wyświetlić biogram Jadwiga (s. Dominika od Najświętszych Ran Pana Jezusa), MARCHLEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Leonard, SZWEDOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Ignacy Mieczysław, ŚWIECZKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, ZIELIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł Mikołaj, BATKOKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, BIELEŃKliknij by wyświetlić biogram Antoni, BOJUŁKAKliknij by wyświetlić biogram Bronisław Franciszek, BORZYSZKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, BROCKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, BUSZTAKliknij by wyświetlić biogram Antoni (o. Szymon), CZUBEKKliknij by wyświetlić biogram Józef, FLACZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GASIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Ludwik, GOŁĘBIEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, GRABOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt, GREGORKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Leon, HINZKliknij by wyświetlić biogram Tadeusz, KACZOROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Michał, KĘDZIERSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, KLUNDERKliknij by wyświetlić biogram Jan, KOPAŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Konrad, ŁUBIEŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, MAKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł (o. Brunon), MALINOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Konstanty Piotr, MAŃKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Alfons, MARTENKAKliknij by wyświetlić biogram Jan, MIĘTKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, NAGÓRSKIKliknij by wyświetlić biogram Edmund, NIKLASKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, NOWAKKliknij by wyświetlić biogram Stanisław Zenon, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Józef Florian, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Łucjan Józef, OLSZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Edward, OSSOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Antoni, OSTROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Ksawery, PARTYKAKliknij by wyświetlić biogram Bolesław, PASTWAKliknij by wyświetlić biogram Antoni, PRABUCKIKliknij by wyświetlić biogram Bolesław Roch, PRYBAKliknij by wyświetlić biogram Leon Szymon, PTACHKliknij by wyświetlić biogram Alojzy Paweł, RADTKEKliknij by wyświetlić biogram Stefan Bolesław, ROGALSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, SADOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Anastazy, SOBISZKliknij by wyświetlić biogram Antoni, SOWIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Emil Bronisław, STELLAKliknij by wyświetlić biogram Józef, TUSZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, WILAMOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, WILCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Józef, WOLSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław, ŻUCHOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław

miejsca i wydarzenia
opisy

TA Hartheim: Od 05.1940 w niem. Tötungsanstalt (pl. Centrum Zabijania/Eutanazyjne) TA Hartheim, na zamku Schloss Hartheim w miejscowości Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącym w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen‐Gusen, w ramach programu «Aktion T4», Niemcy mordowali ofiary — osoby niedorozwinięte psychicznie i niepełnosprawne — w komorach gazowych, za pomocą tlenku węgla. Do 24.08.1941 i formalnego zakończenia programu «Aktion T4» w TA Hartheim zamordowano ok. 18,000 osób. Od 04.1941 program rozszerzono o więźniów obozów koncentracyjnych. Większość, jeśli nie wszyscy, zamordowani tam duchowni z obozu koncentracyjnego KL Dachau byli zawożeni do TA Hartheim w tzw. niem. „Invalidentransport” (pl. „transport inwalidów”), więźniów chorych i według Niemców „niezdolnych do pracy” (początkowo pod pretekstem transferu do lepszego obozu) — po formalnym zakończeniu «Aktion T4» w ramach programu pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Szacuje się, że na tym etapie — do 11.12.1944 — w TA Hartheim zagazowano ok. 12,000 więźniów.
Uwaga: Podane w „Białej Księdze” daty śmierci zamordowanych w Schloss Hartheim są datami wywiezienia ofiar z ostatniego obozu koncentracyjnego, gdzie byli przetrzymywani. Nieznane są rzeczywiste daty śmierci — poza ok. 49 kapłanami, których nazwiska znalazły się na listach niem. „Invalidentransport”, ale którzy nie dotarli do TA Hartheim. Prawd. zginęli w dniu wyjazdu z KL Dachau, po drodze, z KL Dachau do Monachium, i ich ciała zostały w Monachium wyrzucone z transportu i skremowane. Śledztwo polskiego Instytutu Pamięci Narodowej IPN wskazuje, że pozostałe ofiary były mordowane natychmiast po przywiezieniu do Schloss Hartheim, ciała palone a prochy rozrzucane po pobliskich polach bądź do Dunaju. Dla ukrycia ludobójczych mordów Niemcy fałszowali zarówno daty śmierci (na przykład te zapisane w księgach obozu KL Dachau, które w „Białej Księdze” ukazane zostały jako daty alternatywne) jak i przyczyny śmierci. (więcej na: ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

«Aktion T4»: Niemiecki państwowy program eutanazyjny, systematycznego fizycznego mordu ludzi niedorozwiniętych psychicznie, przewlekle chorych psychicznie i neurologicznie — „eliminacji życia niewartego życia” (niem. „Vernichtung von lebensunwertem Leben”). W szczytowym okresie lat 1940‐1941 zamordowano ok. 70,000 osób, w tym pensjonariuszy szpitali psychiatrycznych w okupowanej przez Niemców Polsce — niemieccy formaliści odnotowali wówczas, że m.in. „dokonanie dezynfekcji [i.e. zagazowanie] 70,273 osób o oczekiwanym czasie życia do 10 lat zaoszczędziło żywność na kwotę 141,775,573.80 niemieckich marek”. Od 04.1941 programem objęto chorych psychicznie i „niepełnosprawnych” (co oznaczało niezdolnych do pracy) więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych — pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Zamordowano wówczas ok. 20,000 więźniów, m.in. w komorach gazowych w TA Hartheim mordowano polskich kapłanów przetrzymywanych w obozie koncentracyjnym KL Dachau. Innym „regionalnym przedłużeniem” «Aktion T4» był program «Aktion Brandt», w trakcie którego Niemcy mordowali przewlekle chorych, by zwolnić miejsca w szpitalach dla rannych żołnierzy. Szacuje się, że w tym programie zamordowano co najmniej 30,000 osób. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

KL Dachau: KL Dachau w niemieckiej Bawarii, założony w 1933, stał się głównym niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL dla księży katolickich w czasie II wojny światowej: 09.11.1940 Reichsführer‐SS Heinrich Himmler, szef SS, Gestapo i niemieckiej policji, w wyniku interwencji Watykanu, podjął decyzję o przeniesieniu wszystkich duchownych przetrzymywanych w różnych obozach koncentracyjnych do obozu KL Dachau. Pierwsze większe transporty miały miejsce 08.12.1940. W KL Dachau Niemcy więzili ok. 3,000 kapłanów, w tym ok. 1,800 polskich. Kapłanów zmuszano do niewolniczej pracy na tzw. „Plantagach” — niem. „Die Plantage”, największym w Europie, zarządzanym przez ludobójcze SS ogrodzie ziołowym, składającym się z wielu szklarni, budynków laboratoryjnych i ziemi ornej, gdzie prowadzono eksperymenty z noymi lekami naturalnymi — przez wiele godzin, bez przerw, bez ochronnych ubrań, bez pożywienia. Pracowali przy budowach, m.in. krematorium. W barakach więziennych panował głód, szczególnie w latach 1941‐1942, zimą przejmujące zimno a latem nieznośny upał. Więźniowie zapadali na choroby, w szczególności gruźlicę. Na wielu przeprowadzano zbrodnicze „eksperymenty medyczne” — in 11.1942 ok. 20 kapłanów otrzymało zastrzyki z flegmony; od 07.1920 do 05.1944 ok. 120 poddanych zostało eksperymentom malarycznym. Ponad 750 polskich duchownych zostało przez Niemców zamordowanych, w tym wielu zagazowanych w ośrodku eutanacyjnym Scholoss Hartheim w Austrii. System obozów KL Dachau w szczytowym momencie miał ok. 100 podobozów niewolniczej pracy przymusowej — w południowych Niemczech i Austrii. Udokumentowanych zostało ok. 32,000 przypadków śmierci w obozie, tysiące zginęło bez śladu. W momencie oswobodzenia 29.04.1945 przez wojska USA ok. 10,000 na 30,000 więźniów było chorych… (więcej na: www.kz-gedenkstaette-dachau.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.05.30])

KL Sachsenhausen: Przez niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL Sachsenhausen, założony na terenach byłej wioski olimpijskiej w 07.1936, przeszły w 1940 setki polskich kapłanów. Zanim zostali przetransportowani to obozu koncentracyjnego KL Dachau, część z nich zginęła w KL Sachsenhausen. W obozie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach. W latach 1942‐1944 ok. 140 więźniów pracowało nad fałszowaniem funtów brytyjskich, paszportów, wiz, pieczęci i innych dokumentów. Także i innych więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, m.in. w zakładach lotniczych firmy Heinkel, w fabrykach firm AEG i Siemens. Przeciętnie w obozie przebywało ok. 50,000 więźniów. Razem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ponad 200,000, z których zginęły dziesiątki tysięcy. Tuż przed nadejściem Rosjan dokonano masowej ewakuacji obozu i jego filii (razem ok. 80,000 więźniów) na zachód — w tzw. „marszach śmierci” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen‐Gusen oraz KL Bergen‐Belsen. Obóz funkcjonował do 22.04.1945. Po zakończeniu działań wojennych Rosjanie zorganizowali tam tajny obóz dla jeńców niemieckich i „podejrzanych” żołnierzy rosyjskich. (więcej na: www.stiftung-bg.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10])

KL Stutthof: W niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL Stutthof (ówcześnie na terenie Wschodnich Prus należących do Niemiec, dziś: wieś Sztutowo), którego budowę rozpoczęto 02.09.1939, w dzień po niemieckim ataku na Polskę i rozpoczęciu II wojny światowej, Niemcy przetrzymywali razem ok. 110,000‐127,000 osób pochodzących z 28 krajów, w tym 49,000 kobiet i dzieci. Zamordowali ok. 65,000 osób. W dniach 25.01‐27.04. 1945, wobec nacierającej armii rosyjskiej, Niemcy przeprowadzili ewakuację obozu. 09.05.1945, gdy na teren obozu wtargnęli żołnierze rosyjskim, było w nim tylko 100 więźniów. W początkowym okresie (1939‐1940) w KL Stutthof przetrzymywano księży z obszaru Pomorza, by później wysłać ich do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Część została zamordowana już w KL Stutthof lub okolicy (na przykład w lesie Stegna). Także w późniejszym czasie wśród więźniów pojawiali się duchowni. (więcej na: www.stutthof.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.07.06])

VSH Graudenz: W ramach «Intelligenzaktion» — akcji eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — Niemcy początkowo w 09.1939 przetrzymywali więźniów w więzieniu sądowym w Grudziądzu. Po jego przepełnieniu ludobójcza niemiecka paramilitarna organizacja Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — zorganizowała niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH w budynku tzw. Internatu Kresowego przy ul. Chopina (w którym przed niemiecką inwazją, 31.03. 1937, mieszkało 97 chłopców). Przeszło przezeń ok. 4,000‐5,000 Polaków, w tym ok. 150 księży i ok. 100 nauczycieli i uczniów miejscowego seminarium nauczycielskiego. Większość zamordowano w pobliskich lasach (Księże Góry, Mniszek‐Grupa), część przewieziono następnie do obozów koncentracyjnych, a 200 chłopców — mieszkańców internatu — po pewnym czasie wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec. Oczywiście zgodnie z „niemieckim prawem” — w obozie działał doraźny sąd kapturowy Volksdeutscher Selbstschutz, który „wydawał wyroki” decydując o losie więzionych Polaków. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.01.13])

VSH Obory: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH dla duchowieństwa ziemi dobrzyńskiej (w diecezji płockiej) oraz sąsiadujących parafii diecezji chełmińskiej, założony 30.10.1939 przez członków ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — i agentów niem. Geheime Staatspolizei (pl. Tajna Policja Państwowa), i.e. Gestapo, w klasztorze oo. Karmelitów OCarm we wsi Obory ok. 18 km od Golubia Dobrzynia. Do 22.02.1940 więziono tam — w niezwykle trudnych warunkach, w środku bardzo ciężkiej zimy, bez ogrzewania i wierzchnich ubrań, na niezmienianej słomie w zimnych celach, bez zapewnionego pożywienia (swoją żywnością dzielili się z nimi okoliczni mieszkańcy), zmuszani do wykonywania niewolniczych prac przymusowych — 52 kapłanów katolickich i 3 siostry zakonne. Prawie wszystkich (dwóch, na skutek donosów lokalnej niemieckiej społeczności, wywieziono z obozu zamordowano w publicznych, masowych egzekucjach Polaków) wywieziono do obozów koncentracyjnych: początkowo KL Stutthof i KL Sachsenhausen. Większość z nich poniosła tam męczeńską śmierć. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.17], www.obory.com.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

VSH Culm: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH m.in. dla duchowieństwa ziemi chełmińskiej. Założony prawd. w 10.1939 w klasztorze Sióstr Miłosierdzia, i.e. Szarytek FdlC, w Chełmnie. 07.12.1939 Niemcy, prawd. członkowie ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — w ramach «Intelligenzaktion», czyli akcji eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych, internowali tam kilkunastu polskich kapłanów, przywiezionych głównie z obozu internowania VSH Dembowalonka. 22.03.1940 wszystkich — z dodatkiem paru kapłanów katolickich przetrzymywanych m.in. w więzieniu w Chełmnie — przetransportowano do obozu koncentracyjnego KL Stutthof. Większość została zamordowana w niemieckich obozach koncentracyjnych. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.03.10])

VSH Dembowalonka: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH dla duchowieństwa powiatu wąbrzeskiego. Założony 24‐25.09.1939, gdy Niemcy, prawd. członkowie ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — uwięzili w klasztorze–zakładzie ss. Pasterek CSDP w Dębowej Łące, ok. 10 km od Wąbrzeźna 30 księży katolickich z okolicznych parafii (tego samego dnia Niemcy zburzyli wszystkie figury i krzyże przydrożne w powiecie wąbrzeskim). W ramach akcji «Intelligenzaktion» — eksterminacji polskiej inteligencji (w oddalonym o ok. 4 km Kurkocinie Niemcy zamordowali wówczas ok. 500 Polaków) — przetrzymywano ich tam do 06.12.1939, po czym przewieziono do innego obozu w Chełmnie, a potem do obozu koncentracyjnego KL Stutthof. Po zakończeniu działań wojennych II wojny światowej, w latach 1954‐1957, podczas okupacji rosyjskiej, jeden z obozów koncentracyjnych i niewolniczej pracy zorganizowany przez komunazistowskie władze rosyjskiej republiki prl dla sióstr zakonnych w ramach «Akcji X‐2». (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.31])

«Intelligenzaktion»: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano «AB‐aktion». W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.04])

Reichsgau Danzig‐Westpreußen: Po polskiej klęsce w kampanii 09.1939, będącej rezultatem paktu Ribbentrop‐Mołotow i stanowiącej pierwszy etap II wojny światowej, i rozpoczęciu w części Polski okupacji niemieckiej (w drugiej, wschodniej części Polski rozpoczęła się okupacja rosyjska), Niemcy podzielili okupowane polskie terytorium na pięć głównych obszarów (i kilka mniejszych). Największy przekształcili w niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), przeznaczone wyłącznie dla Polaków i Żydów i stanowiące część tzw. niem. Großdeutschland (pl. Wielkie Niemcy). Dwa przyłączyli do już istniejących niemieckich prowincji. Z dwóch utworzyli odrębne nowe prowincje. Jednym z nich było Pomorze Nadwiślańskie, już 08.10.1939, dekretem przywódcy niemieckiego Adolfa Hitlera wcielone do Niemiec (formalnie zaczął obowiązywać 26.10.1939), a 02.11.1939 przekształcone w prowincję niem. Reichsgau Danzig‐Westpreußen (pl. Okręg Rzeszy Gdańsk‐Prusy Zachodnie), w której obowiązywać miało prawo państwa niemieckiego. Główną osią polityki nowej prowincji, której obszar Niemcy uznali za niem. „Ursprünglich Deutsche” (pl. „rdzennie niemieckie”), mimo iż ok. 85% jej mieszkańców stanowili Polacy, było niem. „Entpolonisierung” (pl. „odpolszczenie”), czyli przymusowa germanizacja. Ok. 60,000 Polaków zamordowano w 1939‐1940, w ramach niem. „Intelligenzaktion”, i.e. eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych, w ok. 432 miejscach skrytobójczych mordów — w tym ok. 220 polskich kapłanów katolickich. Drugie tyle zesłano do niemieckich obozów koncentracyjnych, skąd wróciło niewielu (aresztowano ponad 300 kapłanów, z których w obozach koncentracyjnych zginęło ok. 130). Wysiedlono ok. 124,000‐170,000, przy czym ok. 90,000 do niem. Generalgouvernement. Masowo zmuszano Polaków do podpisywania niemieckiej listy narodowościowej niem. Deutsche Volksliste (pl. folkslista) DVL. Dzieci polskie mogły się uczyć tylko po niemiecku. Zakazano używania języka polskiego podczas katolickich Mszy św., a także podczas spowiedzi. Konfiskowane polskie majątki ziemskie. By jeszcze bardziej ograniczyć liczbę ludności polskiej wysyłano Polaków na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Pozostałych Polaków traktowano jako nisko wykwalifikowaną siłę roboczą, izolowano od Niemców i ściśle kontrolowano — legalnie spotykać mogli się najwyżej we trzech lub we troje, nawet we własnych mieszkaniach. Wielu wcielono do niemieckiej armii Wehrmacht. Po zakończeniu działań zbrojnych II wojny światowej nadzorca tej prowincji, niem. Reichsstatthalter (pl. Namiestnik Rzeszy) i niem. Gauleiter (pl. naczelnik okręgu) niemieckiej partii narodowo–socjalistycznej, Albert Maria Forster, został stracony. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2024.06.24])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

źródła

osobowe:
www.niedziela.diecezja.torun.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], www.torun.opoka.org.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], www.ipgs.usKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], arolsen-archives.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30]
bibliograficzne:
„Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939‐1945”, Wiktor Jacewicz, Jan Woś, tom I‐V, Akademia Teologii Katolickiej, 1977‐1981
„Urny przechowywane na cmentarzu Am Perlacher Forst — analiza”, p. Grzegorz Wróbel, kustosz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, korespondencja prywatna, 25.05.2020
„Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821‐1920”, Henryk Mross, Pelplin, 1995
pierwotnych (oryginalnych) zdjęć:
archiwum.allegro.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2018.11.18], gdansk.ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2020.10.02]