funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymskokatolicki) RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja chełmińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2012.11.23]

data i miejsce
śmierci

20.11.1939

Klamrydziś: gm. Chełmno, pow. Chełmno, woj. kujawsko‐pomorskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.18]

alt. daty i miejsca
śmierci

Grudziądzdziś: pow. Grudziądz miasto, woj. kujawsko‐pomorskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2020.07.31]
k. Grudziądzadziś: pow. Grudziądz miasto, woj. kujawsko‐pomorskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2020.07.31]

szczegóły śmierci

alt. szczegóły śmierci

przyczyna śmierci

zbiorowy mord

sprawstwo

Niemcy

miejsca i wydarzenia

KlamryKliknij by przejść do opisu, VSH CulmKliknij by przejść do opisu, Grudziądz‐TwierdzaKliknij by przejść do opisu, VSH GraudenzKliknij by przejść do opisu, «Intelligenzaktion»Kliknij by przejść do opisu, Reichsgau Danzig‐WestpreußenKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu

data i miejsce
urodzenia

06.10.1908

Gwiździnydziś: gm. Nowe Miasto Lubawskie, pow. Nowe Miasto Lubawskie, woj. warmińsko‐mazurskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2024.01.19]

prezbiterat (święcenia)
ordynacja

15.06.1935 (katedra pelplińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14])

szczegóły posługi

inni związani
szczegółami śmierci

NAGÓRSKIKliknij by wyświetlić biogram Edmund, BROCKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, DRĄŻKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Walerian, GREGORKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Leon, JARZĘBOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, MARCINKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, MIĘTKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Józef Florian, PUTYNKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Maksymilian Jan, SADOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Anastazy, SCHMELTERKliknij by wyświetlić biogram Henryk, WILCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Józef, ŻYNDAKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GASIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Ludwik, RYNGWELSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, MARTENKAKliknij by wyświetlić biogram Jan, NIKLASKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, SOWIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Emil Bronisław, BATKOKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, BIELEŃKliknij by wyświetlić biogram Antoni, BOJUŁKAKliknij by wyświetlić biogram Bronisław Franciszek, BORZYSZKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, BUSZTAKliknij by wyświetlić biogram Antoni (o. Szymon), CZUBEKKliknij by wyświetlić biogram Józef, FLACZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GOŁĘBIEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, GRABOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt, HINZKliknij by wyświetlić biogram Tadeusz, KACZOROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Michał, KĘDZIERSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, KLUNDERKliknij by wyświetlić biogram Jan, KOWNACKIKliknij by wyświetlić biogram Marcin Stanisław, ŁĘGOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław Leonard, ŁUBIEŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, MAKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł (o. Brunon), MALINOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Konstanty Piotr, MAŃKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Alfons, MATEUSZCZYKKliknij by wyświetlić biogram Teodor, NOWAKKliknij by wyświetlić biogram Stanisław Zenon, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Łucjan Józef, OLSZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Edward, OSSOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Antoni, OSTROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Ksawery, PARTYKAKliknij by wyświetlić biogram Bolesław, PASTWAKliknij by wyświetlić biogram Antoni, PRABUCKIKliknij by wyświetlić biogram Bolesław Roch, PRYBAKliknij by wyświetlić biogram Leon Szymon, PTACHKliknij by wyświetlić biogram Alojzy Paweł, RADTKEKliknij by wyświetlić biogram Stefan Bolesław, ROGALSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, SOBISZKliknij by wyświetlić biogram Antoni, STELLAKliknij by wyświetlić biogram Józef, TUSZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, WILAMOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, WOLSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław, ZIELIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł Mikołaj, ŻUCHOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław

miejsca i wydarzenia
opisy

Klamry: Od 12.10 do 11.11.1939, w lesie zwanym „Rybieniec” — kompleksie lasów ok. 6 km od Chełmna i obozu koncentracyjnego Fort VIII, ciągnących się równoleżnikowo, na osi zachód‐wschód, przez ok. 12 km (sąsiadującego m.in. z wsiami Klamry, Rybieniec, Wabcz, Paparzyn) — Niemcy zamordowali ok. 2,000‐2,500 mieszkańców ziemi chełmińskiej, głównie polskiej inteligencji, w masowych egzekucjach. Skazańców na miejsce mordów przywożono trzy razy dziennie. Członkowie niemieckiego Volksdeutscher Selbstschutz — paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce — prawd. przy wsparciu oddziałów SS‐Einsatzgruppen dokonywali mordów przy użyciu broni maszynowej. Wśród rozstrzelanych byli nauczyciele (co najmniej 21 pedagogów), urzędnicy, inżynierowie, rzemieślnicy, rolnicy, kilkunastu księży katolickich, działacze polityczni i społeczni. W drugiej połowie 1944, w związku ze zbliżaniem się Rosjan, Niemcy zmusili grupę żydowskich więźniów do rozkopywania grobów i palenia zwłok. Po zakończeniu Żydów zamordowano. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23])

VSH Culm: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH, założony przez Niemców w Chełmnie. Główną rolę grali w nim członkowie ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS. W ramach «Intelligenzaktion», czyli akcji eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych, w gmachu więzienia sądowego w Chełmnie, w tymczasowych aresztach założonych w budynkach szkół podstawowych nr 1 i nr 2 w Chełmnie, prowizorycznym obozie utworzonym w starym Forcie VIII w Klamrach (należącym do dawnej pruskiej Twierdzy Chełmno), a także w od 10.1939 w klasztorze Sióstr Miłosierdzia, i.e. Szarytek FdlC w Chełmnie (w którym od 07.12.1939 internowano kilkunastu polskich kapłanów, przywiezionych głównie z obozu internowania VSH Dembowalonka), Niemcy przetrzymywali tysiące Polaków. Znaczącą część z przetrzymywanych, w tym ok. 19 kapłanów katolickich, zamordowano w Klamrach; część przetransportowano do obozu koncentracyjnego KL Stutthof (m.in. 22.03.1940 wielu pozostałych w areszcie kapłanów katolickich, z których większość następnie także zamordowano). (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.03.10])

Grudziądz‐Twierdza: Na terenie wojskowych fortów Twierdzy Grudziądz — głównie tzw. Księżych Gór, ale także na terenie Cytadeli — na obrzeżach Grudziądza, od 10.1939 do 12.1939 Niemcy, w ramach «Intelligenzaktion», zamordowali w zbiorowych egzekucjach kilkuset Polaków z okolic Grudziądza, w większości polskiej inteligencji. Największe mordy, dokonywane przez specjalną jednostkę Einsatzkommando 16, operującą w okolicach Grudziądza od 26.09.1939, i miejscowy Volksdeutscher Selbstschutz (oddziały niemieckiej „samoobrony”), miały miejsce po 19.10.1939, gdy Grudziądz odwiedził Albert Forster, namiestnik namiestnik Okręgu Rzeszy Gdańsk — Prusy Zachodnie, i oświadczył, że „Prowincja Gdańsk — Prusy Zachodnie ma w krótkim czasie stać się stuprocentowo niemiecka, a Polacy nie mają tu czego szukać i powinni zostać wyrzuceni”, oraz dodał: „na ulicach tego miasta nie widać jeszcze polskiej krwi”. W Księżych Górach egzekucje obywały się wczesnym rankiem i wieczorem, a skazanych przywożono partiami, w dwóch autach, po około trzydzieści osób w każdym. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.01.13])

VSH Graudenz: W ramach «Intelligenzaktion» — akcji eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — Niemcy początkowo w 09.1939 przetrzymywali więźniów w więzieniu sądowym w Grudziądzu. Po jego przepełnieniu ludobójcza niemiecka paramilitarna organizacja Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — zorganizowała niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH w budynku tzw. Internatu Kresowego przy ul. Chopina (w którym przed niemiecką inwazją, 31.03. 1937, mieszkało 97 chłopców). Przeszło przezeń ok. 4,000‐5,000 Polaków, w tym ok. 150 księży i ok. 100 nauczycieli i uczniów miejscowego seminarium nauczycielskiego. Większość zamordowano w pobliskich lasach (Księże Góry, Mniszek‐Grupa), część przewieziono następnie do obozów koncentracyjnych, a 200 chłopców — mieszkańców internatu — po pewnym czasie wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec. Oczywiście zgodnie z „niemieckim prawem” — w obozie działał doraźny sąd kapturowy Volksdeutscher Selbstschutz, który „wydawał wyroki” decydując o losie więzionych Polaków. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.01.13])

«Intelligenzaktion»: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), gdzie nosił miano «AB‐aktion». W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.04])

Reichsgau Danzig‐Westpreußen: Po polskiej klęsce w kampanii 09.1939, będącej rezultatem paktu Ribbentrop‐Mołotow i stanowiącej pierwszy etap II wojny światowej, i rozpoczęciu w części Polski okupacji niemieckiej (w drugiej, wschodniej części Polski rozpoczęła się okupacja rosyjska), Niemcy podzielili okupowane polskie terytorium na pięć głównych obszarów (i kilka mniejszych). Największy przekształcili w niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), przeznaczone wyłącznie dla Polaków i Żydów i stanowiące część tzw. niem. Großdeutschland (pl. Wielkie Niemcy). Dwa przyłączyli do już istniejących niemieckich prowincji. Z dwóch utworzyli odrębne nowe prowincje. Jednym z nich było Pomorze Nadwiślańskie, już 08.10.1939, dekretem przywódcy niemieckiego Adolfa Hitlera wcielone do Niemiec (formalnie zaczął obowiązywać 26.10.1939), a 02.11.1939 przekształcone w prowincję niem. Reichsgau Danzig‐Westpreußen (pl. Okręg Rzeszy Gdańsk‐Prusy Zachodnie), w której obowiązywać miało prawo państwa niemieckiego. Główną osią polityki nowej prowincji, której obszar Niemcy uznali za niem. „Ursprünglich Deutsche” (pl. „rdzennie niemieckie”), mimo iż ok. 85% jej mieszkańców stanowili Polacy, było niem. „Entpolonisierung” (pl. „odpolszczenie”), czyli przymusowa germanizacja. Ok. 60,000 Polaków zamordowano w 1939‐1940, w ramach niem. „Intelligenzaktion”, i.e. eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych, w ok. 432 miejscach skrytobójczych mordów — w tym ok. 220 polskich kapłanów katolickich. Drugie tyle zesłano do niemieckich obozów koncentracyjnych, skąd wróciło niewielu (aresztowano ponad 300 kapłanów, z których w obozach koncentracyjnych zginęło ok. 130). Wysiedlono ok. 124,000‐170,000, przy czym ok. 90,000 do niem. Generalgouvernement. Masowo zmuszano Polaków do podpisywania niemieckiej listy narodowościowej niem. Deutsche Volksliste (pl. folkslista) DVL. Dzieci polskie mogły się uczyć tylko po niemiecku. Zakazano używania języka polskiego podczas katolickich Mszy św., a także podczas spowiedzi. Konfiskowane polskie majątki ziemskie. By jeszcze bardziej ograniczyć liczbę ludności polskiej wysyłano Polaków na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Pozostałych Polaków traktowano jako nisko wykwalifikowaną siłę roboczą, izolowano od Niemców i ściśle kontrolowano — legalnie spotykać mogli się najwyżej we trzech lub we troje, nawet we własnych mieszkaniach. Wielu wcielono do niemieckiej armii Wehrmacht. Po zakończeniu działań zbrojnych II wojny światowej nadzorca tej prowincji, niem. Reichsstatthalter (pl. Namiestnik Rzeszy) i niem. Gauleiter (pl. naczelnik okręgu) niemieckiej partii narodowo–socjalistycznej, Albert Maria Forster, został stracony. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2024.06.24])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

źródła

osobowe:
www.niedziela.diecezja.torun.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23]
bibliograficzne:
„Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939‐1945”, Wiktor Jacewicz, Jan Woś, tom I‐V, Akademia Teologii Katolickiej, 1977‐1981
„Słownik biograficzny kapłanów wyświęconych w latach 1921‐1945 pracujących w diecezji chełmińskiej”, ks. prof. Anastazy Nadolny, wyd. Bernardinum 2021
pierwotnych (oryginalnych) zdjęć:
gdansk.ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2020.10.02]