funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymsko-katolicki)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja chełmińska
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.11.23]

data i miejsce śmierci

20.11.1939

Klamry
pow. Chełmno, woj. kujawsko-pomorskie, Polska

alt. daty i miejsca śmierci

11.1939

szczegóły śmierci

W latach 1881‑5, podczas pobierania nauk w gimnazjum w Brodnicy — w czasach zaboru pruskiego — członek (1892‑5 przewodniczący) koła tajnej polskiej organizacji samokształceniowej Filomatów Pomorskich. Tuż po odzyskaniu w 1918 niepodległości przez Polskę, w czasach zmagań o polskość Pomorza, prezes Powiatowej Rady Ludowej w Kartuzach. Po niemieckim i rosyjskim najeździe na Rzeczpospolitą w 09.1939 i rozpoczęciu II wojny światowej objął opuszczoną parafię Szynwałd. Aresztowany przez Niemców 27.10.1939. Przetrzymywany w obozie koncentracyjnym Rywałd, w więzieniu w Grudziądzu (m.in. w budynku Internatu Kresowego) i w więzieniu w Chełmnie. Następnie zawieziony do Klamr (5 km od Chełmna) i tam zamordowany w zbiorowej egzekucji.

alt. szczegóły śmierci

Według niektórych źródeł aresztowany przez Niemców przez Niemców podczas zatrzymań kapłanów dekanatu Łasin — m.in. wraz z ks. Leonem Gregorkiewiczem, ks. Janem Martenką ks. Stanisławem Niklasem, ks. Alojzym Ptachem, ks. Franciszkiem Wilczewskim. Osadzony w więzieniu w Grudziądzu (prawd. w budynku Internatu Kresowego). Stamtąd prawd. 15.11.1939 wywieziony do Chełmna. W końcu wywieziony do Klamr (5 km od Chełmna) i zamordowany w zbiorowej egzekucji.

przyczyna śmierci

zbiorowy mord

sprawstwo

Niemcy

data i miejsce urodzenia

20.02.1873

Słup
pow. Grudziądz, woj. warmińsko-mazurskie, Polska

prezbiterat (święcenia)/
ordynacja

01.04.1899 (kaplica pw. św. Barbary Seminarium Duchownego w Pelplinie)

szczegóły posługi

1935–1939 — proboszcz {parafia: Szynwałd, pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny; dek.: Grudziądz – Łasin}
1918–1935 — proboszcz {parafia: Wygoda Łączyńska, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa; dek.: Mirachowo / Kartuzy}, opuścił prawd. w rezultacie upadku Banku Ludowego w Wygodzie Łączyńskiej
1906–1918 — administrator {parafia: Wygoda Łączyńska, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa; dek.: Mirachowo}, budowniczy kościoła
1927–1934 — członkostwo {Toruń, Sejmik Wojewódzki}
prezes {Kółka Rolnicze; pow. Kartuzy}
1902–1906 — kuratus/rektor/ekspozyt {parafia: Chmielno, pw. Apostołów św. Piotra i św. Pawła; kościół: Wygoda Łączyńska, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa; dek.: Mirachowo}
1899–1902 — wikariusz {parafia: Chmielno, pw. Apostołów św. Piotra i św. Pawła; dek.: Mirachowo}
1895–1899 — student {Pelplin, filozofia i teologia, Seminarium Duchowne}
1900–1939 — członkostwo {Toruń, Towarzystwo Naukowe}

inni związani szczegółami śmierci

BROCKI Antoni, DRĄŻKOWSKI Walerian, GREGORKIEWICZ Leon, JARZĘBOWSKI Stanisław, MARCINKOWSKI Antoni, MIĘTKI Antoni, ODYA Józef, PUTYNKOWSKI Maksymilian, RYNGWELSKI Józef, SCHMELTER Henryk, SOWIŃSKI Emil Bronisław, WILCZEWSKI Franciszek, ŻYNDA Franciszek, GREGORKIEWICZ Leon, MARTENKA Jan, NIKLAS Stanisław, PTACH Alojzy, WILCZEWSKI Franciszek

miejsca zagłady
obozy (+ nr więźnia)

Klamry: Od 12.10 do 11.11.1939 Niemcy zamordowali w Klamrach ok. 2,000‑2,500 mieszkańców ziemi chełmińskiej, głównie polskiej inteligencji, w masowych egzekucjach. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2012.11.23])

Chełmno: Areszt śledczy zarządzany przez Niemców. Prawdopodobnie wykonywano w nim wyroki śmerci. W szczególności wykorzystywany w latach 1939–40 do przetrzymywania, w ramach akcji „Intelligenzaktion” – likwidacji polskiej inteligencji na Pomorzu – polskiej inteligencji z okolic Chełmna przed wysłaniem do zbiorowych miejsc egzekucji i obozów koncentracyjnych. (więcej na: www.sw.gov.pl [dostęp: 2013.10.05])

Grudziądz: W ramach „Intelligenzaktion” — akcji eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — Niemcy początkowo w 1939 przetrzymywali więźniów w więzieniu sądowym w Grudziądzu. Po jego przepełnieniu zorganizowano obóz przejściowy w budynku tzw. Internatu Kresowego przy ul. Chopina. Przez obóz przeszło ok. 4,000‑5,000 Polaków, w tym ok. 150 księży. Większość zamordowano w pobliskich lasach (Księże Góry, Mniszek–Grupa), część przewieziono następnie do obozów koncentracyjnych. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.01.13])

Rywałd: Przejściowy obóz koncentracyjny dla mieszkańców Radzynia Chełmińskiego i okolic, założony przez Niemców na terenie byłego klasztoru oo. kapucynów. Funkcjonował od 10.1939 do 12.1939 i w tym okresie, w ramach „Intelligenzaktion” — eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych Pomorza — przeszło przezeń ok. 1000 osób, w tym 9 duchownych. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2021.05.06])

Intelligenzaktion: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano AB‑aktion. W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2021.05.06], pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.10.04])

Ribbentrop-Mołotow: Ludobójczy rosyjsko–niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. „Wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu — wsparte zdradą formalnych sojuszników Polski, Francji i Niemiec, które 12.09.1939 na wspólnej konferencji w Abbeville, zdecydowały o nieudzielaniu pomocy zaatakowanej Polsce i niepodejmowaniu działań zbrojnych wobec Niemiec (co było złamaniem zobowiązań traktatowych z Polską) — zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy–Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane Intelligenzaktion, w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko–niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2015.09.30])

Filomaci Pomorscy: Tajne związki polskiej młodzieży, mające na celu samokształcenie i samowychowanie w duchu patriotycznym, działające głównie wśród szkół średnich — gimnazjów — na Pomorzu Nadwiślańskim (Pomorzu Gdańskim i ziemi chełmińskiej) w latach 1830‑1920, w zaborze pruskim (niemieckim). 08.01.1901 Niemcy przeprowadzili przesłuchania uczniów gimnazjów w Chełmnie, Brodnicy i Toruniu. 09‑12.09.1901 w Toruniu odbył się pierwszy procesów 60 polskich uczniów owych gimnazjów oraz studentów Seminarium Duchownego w Pelplinie. 1 osobę skazano na 3 miesiące więzienia, 1 na 2 miesiące, 3 na 6 tygodni, 7 na 3 tygodnie, 2 na 2 tygodnie, 19 na tydzień, 2 na 1 dzień, 10 udzielono nagany. 15 uniewinniono. Bardziej uciążliwe były kary wydalenia ze szkół z tzw. wilczym biletem, bez prawa studiowania w zakresie średnim i wyższym w zaborze pruskim (niemieckim). Wśród skazanych było kilku przyszłych kapłanów — ci mogli kontynuować edukację: ordynariusz diecezji chełmińskiej, bp Augustyn Rosentreter, odmówił bowiem wydalenia ze studiów skazanych kleryków. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2018.11.18])

źródła

osobowe:
www.niedziela.diecezja.torun.pl [dostęp: 2012.11.23], www.splisiejamy.eu [dostęp: 2013.01.13]
oryginalnych zdjęć:
www.splisiejamy.eu [dostęp: 2015.03.01], www.splisiejamy.eu [dostęp: 2015.03.01], www.splisiejamy.eu [dostęp: 2015.03.01], www.fara.tczew.pl [dostęp: 2018.11.18], wolneforumgdansk.pl [dostęp: 2015.09.30], gdansk.ipn.gov.pl [dostęp: 2020.10.02]