funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymskokatolicki) RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja chełmińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2012.11.23]

data i miejsce
śmierci

27.08.1941

KL Dachauobóz koncentracyjny
dziś: Dachau, rej. Górna Bawaria, kraj Bawaria, Niemcy
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2016.05.30]

szczegóły śmierci

numery obozowe

22551Kliknij by wyświetlić stronę źródłową (KL DachauKliknij by przejść do opisu), 21240 (KL SachsenhausenKliknij by przejść do opisu)

przyczyna śmierci

eksterminacja: wycieńczenie i głód

sprawstwo

Niemcy

miejsca i wydarzenia

KL DachauKliknij by przejść do opisu, KL SachsenhausenKliknij by przejść do opisu, ZL GrenzdorfKliknij by przejść do opisu, KL StutthofKliknij by przejść do opisu, VSH GraudenzKliknij by przejść do opisu, VSH OboryKliknij by przejść do opisu, VSH RypinKliknij by przejść do opisu, Stalag I B HohensteinKliknij by przejść do opisu, «Intelligenzaktion»Kliknij by przejść do opisu, Reichsgau Danzig‐WestpreußenKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu, Towarzystwa Tomasza ZanaKliknij by przejść do opisu, Filomaci PomorscyKliknij by przejść do opisu

data i miejsce
urodzenia

23.06.1911

Lubawadziś: gm. Lubawa miasto, pow. Iława, woj. warmińsko‐mazurskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2020.07.31]

alt. daty i miejsca
urodzenia

28.06.1911

prezbiterat (święcenia)
ordynacja

23.12.1933 (katedra pelplińskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14])

szczegóły posługi

uwagi

inni związani
szczegółami śmierci

PRYBAKliknij by wyświetlić biogram Leon Szymon, BATKOKliknij by wyświetlić biogram Aleksander, BORZYSZKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, BUSZTAKliknij by wyświetlić biogram Antoni (o. Szymon), FLACZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GAJEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław, GOGOLEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, GRABOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt, HINZKliknij by wyświetlić biogram Tadeusz, JARANOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Konstanty Stanisław, KACZOROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Michał, MAKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł (o. Brunon), MALINOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Konstanty Piotr, MATEUSZCZYKKliknij by wyświetlić biogram Teodor, NOWAKKliknij by wyświetlić biogram Stanisław Zenon, OSTROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Ksawery, PĘDZICHKliknij by wyświetlić biogram Bolesław, PRABUCKIKliknij by wyświetlić biogram Bolesław Roch, RADTKEKliknij by wyświetlić biogram Stefan Bolesław, SŁAWIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, WALCZAKKliknij by wyświetlić biogram Maria (s. Teodozja), ŻUCHOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław, BIELEŃKliknij by wyświetlić biogram Antoni, BOJUŁKAKliknij by wyświetlić biogram Bronisław Franciszek, BROCKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, CZUBEKKliknij by wyświetlić biogram Józef, GASIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Ludwik, GOŁĘBIEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, GREGORKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Leon, KĘDZIERSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, KLUNDERKliknij by wyświetlić biogram Jan, KOPAŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Konrad, KOWNACKIKliknij by wyświetlić biogram Marcin Stanisław, ŁĘGOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław Leonard, ŁUBIEŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, MAŃKOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Alfons, MARTENKAKliknij by wyświetlić biogram Jan, MIĘTKIKliknij by wyświetlić biogram Antoni, NAGÓRSKIKliknij by wyświetlić biogram Edmund, NIKLASKliknij by wyświetlić biogram Stanisław, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Józef Florian, ODYAKliknij by wyświetlić biogram Łucjan Józef, OLSZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Edward, OSSOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Antoni, PARTYKAKliknij by wyświetlić biogram Bolesław, PASTWAKliknij by wyświetlić biogram Antoni, PTACHKliknij by wyświetlić biogram Alojzy Paweł, ROGALSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, SADOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Anastazy, SOBISZKliknij by wyświetlić biogram Antoni, SOWIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Emil Bronisław, STELLAKliknij by wyświetlić biogram Józef, TUSZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, WILCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek Józef, WOLSKIKliknij by wyświetlić biogram Wacław, ZIELIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Paweł Mikołaj

miejsca i wydarzenia
opisy

KL Dachau: KL Dachau w niemieckiej Bawarii, założony w 1933, stał się głównym niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL dla księży katolickich w czasie II wojny światowej: 09.11.1940 Reichsführer‐SS Heinrich Himmler, szef SS, Gestapo i niemieckiej policji, w wyniku interwencji Watykanu, podjął decyzję o przeniesieniu wszystkich duchownych przetrzymywanych w różnych obozach koncentracyjnych do obozu KL Dachau. Pierwsze większe transporty miały miejsce 08.12.1940. W KL Dachau Niemcy więzili ok. 3,000 kapłanów, w tym ok. 1,800 polskich. Kapłanów zmuszano do niewolniczej pracy na tzw. „Plantagach” — niem. „Die Plantage”, największym w Europie, zarządzanym przez ludobójcze SS ogrodzie ziołowym, składającym się z wielu szklarni, budynków laboratoryjnych i ziemi ornej, gdzie prowadzono eksperymenty z noymi lekami naturalnymi — przez wiele godzin, bez przerw, bez ochronnych ubrań, bez pożywienia. Pracowali przy budowach, m.in. krematorium. W barakach więziennych panował głód, szczególnie w latach 1941‐1942, zimą przejmujące zimno a latem nieznośny upał. Więźniowie zapadali na choroby, w szczególności gruźlicę. Na wielu przeprowadzano zbrodnicze „eksperymenty medyczne” — in 11.1942 ok. 20 kapłanów otrzymało zastrzyki z flegmony; od 07.1920 do 05.1944 ok. 120 poddanych zostało eksperymentom malarycznym. Ponad 750 polskich duchownych zostało przez Niemców zamordowanych, w tym wielu zagazowanych w ośrodku eutanacyjnym Scholoss Hartheim w Austrii. System obozów KL Dachau w szczytowym momencie miał ok. 100 podobozów niewolniczej pracy przymusowej — w południowych Niemczech i Austrii. Udokumentowanych zostało ok. 32,000 przypadków śmierci w obozie, tysiące zginęło bez śladu. W momencie oswobodzenia 29.04.1945 przez wojska USA ok. 10,000 na 30,000 więźniów było chorych… (więcej na: www.kz-gedenkstaette-dachau.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.05.30])

KL Sachsenhausen: Przez niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL Sachsenhausen, założony na terenach byłej wioski olimpijskiej w 07.1936, przeszły w 1940 setki polskich kapłanów. Zanim zostali przetransportowani to obozu koncentracyjnego KL Dachau, część z nich zginęła w KL Sachsenhausen. W obozie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach. W latach 1942‐1944 ok. 140 więźniów pracowało nad fałszowaniem funtów brytyjskich, paszportów, wiz, pieczęci i innych dokumentów. Także i innych więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, m.in. w zakładach lotniczych firmy Heinkel, w fabrykach firm AEG i Siemens. Przeciętnie w obozie przebywało ok. 50,000 więźniów. Razem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ponad 200,000, z których zginęły dziesiątki tysięcy. Tuż przed nadejściem Rosjan dokonano masowej ewakuacji obozu i jego filii (razem ok. 80,000 więźniów) na zachód — w tzw. „marszach śmierci” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen‐Gusen oraz KL Bergen‐Belsen. Obóz funkcjonował do 22.04.1945. Po zakończeniu działań wojennych Rosjanie zorganizowali tam tajny obóz dla jeńców niemieckich i „podejrzanych” żołnierzy rosyjskich. (więcej na: www.stiftung-bg.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10])

ZL Grenzdorf: Niemiecki niem. Zivilgefangenenlager (pl. obóz dla jeńców cywilnych) we wsi Graniczna Wieś. Funkcjonował w latach 1939‐1941. W 1940 — gdy stał się podobozem obozu koncentracyjnego KL Stutthof, i określany był jako niem. Aussenstelle (pl. placówka zewnętrzna) — przetrzymywano w nim ok. 100 księży z Pomorza — w ramach «Intelligenzaktion» eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — które zmuszano do pracy przy produkcji kostki brukowej używanej do budowy dróg. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.03.10])

KL Stutthof: W niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL Stutthof (ówcześnie na terenie Wschodnich Prus należących do Niemiec, dziś: wieś Sztutowo), którego budowę rozpoczęto 02.09.1939, w dzień po niemieckim ataku na Polskę i rozpoczęciu II wojny światowej, Niemcy przetrzymywali razem ok. 110,000‐127,000 osób pochodzących z 28 krajów, w tym 49,000 kobiet i dzieci. Zamordowali ok. 65,000 osób. W dniach 25.01‐27.04. 1945, wobec nacierającej armii rosyjskiej, Niemcy przeprowadzili ewakuację obozu. 09.05.1945, gdy na teren obozu wtargnęli żołnierze rosyjskim, było w nim tylko 100 więźniów. W początkowym okresie (1939‐1940) w KL Stutthof przetrzymywano księży z obszaru Pomorza, by później wysłać ich do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Część została zamordowana już w KL Stutthof lub okolicy (na przykład w lesie Stegna). Także w późniejszym czasie wśród więźniów pojawiali się duchowni. (więcej na: www.stutthof.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.07.06])

VSH Graudenz: W ramach «Intelligenzaktion» — akcji eksterminacji polskiej inteligencji na Pomorzu — Niemcy początkowo w 09.1939 przetrzymywali więźniów w więzieniu sądowym w Grudziądzu. Po jego przepełnieniu ludobójcza niemiecka paramilitarna organizacja Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — zorganizowała niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH w budynku tzw. Internatu Kresowego przy ul. Chopina (w którym przed niemiecką inwazją, 31.03. 1937, mieszkało 97 chłopców). Przeszło przezeń ok. 4,000‐5,000 Polaków, w tym ok. 150 księży i ok. 100 nauczycieli i uczniów miejscowego seminarium nauczycielskiego. Większość zamordowano w pobliskich lasach (Księże Góry, Mniszek‐Grupa), część przewieziono następnie do obozów koncentracyjnych, a 200 chłopców — mieszkańców internatu — po pewnym czasie wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec. Oczywiście zgodnie z „niemieckim prawem” — w obozie działał doraźny sąd kapturowy Volksdeutscher Selbstschutz, który „wydawał wyroki” decydując o losie więzionych Polaków. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.01.13])

VSH Obory: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH dla duchowieństwa ziemi dobrzyńskiej (w diecezji płockiej) oraz sąsiadujących parafii diecezji chełmińskiej, założony 30.10.1939 przez członków ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS — i agentów niem. Geheime Staatspolizei (pl. Tajna Policja Państwowa), i.e. Gestapo, w klasztorze oo. Karmelitów OCarm we wsi Obory ok. 18 km od Golubia Dobrzynia. Do 22.02.1940 więziono tam — w niezwykle trudnych warunkach, w środku bardzo ciężkiej zimy, bez ogrzewania i wierzchnich ubrań, na niezmienianej słomie w zimnych celach, bez zapewnionego pożywienia (swoją żywnością dzielili się z nimi okoliczni mieszkańcy), zmuszani do wykonywania niewolniczych prac przymusowych — 52 kapłanów katolickich i 3 siostry zakonne. Prawie wszystkich (dwóch, na skutek donosów lokalnej niemieckiej społeczności, wywieziono z obozu zamordowano w publicznych, masowych egzekucjach Polaków) wywieziono do obozów koncentracyjnych: początkowo KL Stutthof i KL Sachsenhausen. Większość z nich poniosła tam męczeńską śmierć. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.17], www.obory.com.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

VSH Rypin: Niemiecki niem. Volksdeutscher Selbstschutzhaft (pl. areszt Volksdeutscher Selbstschutz) VSH dla mieszkańców Ziemi Dobrzyńskiej, założony w 09/10.1939 przez Niemców, członków ludobójczej paramilitarnej formacji niem. Volksdeutscher Selbstschutz — decyzję o utworzeniu Selbstschutzu na ziemiach polskich zajętych przez wojska niemieckie podjęto w Berlinie 08‐10.09.1939 na konferencji pod kierownictwem Reichsführera‐SS Heinricha Himmlera (rozkaz powołaniowy z 20.09.1939), a powstające chaotycznie oddziały zostały bezpośrednio podporządkowane oficerom ludobójczej organizacji SS. Rypin Niemcy zajęli 07.09.1939. W oparciu o niemiecką mniejszość regionu — wcielonego już w 10.1939 bezpośrednio do Niemiec jako niem. Regierungsbezirk Marienwerder (pl. rejencja kwidzyńska) nowej prowincji niem. Reichsgau Danzig–Westpreußen (pl. Okręg Rzeszy Gdańsk–Prusy Zachodnie) — struktury VS zorganizował przybyły z najeźdźcami oficer SS. Areszt założono w siedzibie przejętego komisariatu polskiej Policji Państwowej w Rypinie, który jednocześnie stał się placówką niem. Geheime Staatspolizei (pl. Tajna Policja Państwowa), czyli Gestapo. Przetrzymywano i torturowano w nim ok. 1,100‐2,000 Polaków (samemu budynkowi nadano nazwę „Dom Kaźni”). Wśród aresztowanych było ok. 96 polskich nauczycieli i pracowników szkolnictwa (wezwano ich do budynku rypińskiego starostwa celem „udziału w konferencji oświatowej”, po czym wszystkich zatrzymano), ziemianie, urzędnicy, prawnicy, lekarze, studenci, członkowie organizacji krzewiących polskość, chłopi i robotnicy cieszący się autorytetem w swych środowiskach, uczniowie szkół średnich, a także co najmniej 18 księży katolickich. Więźniów szczuto psami, wbijano im gwoździe w plecy, zalewano usta gipsem, rozbijano główki małych dzieci o ściany, gwałcono aresztowane kobiety. Mordowano kobiety w ciąży. Ofiarom wyrywano złote zęby (czynił to wspierający Niemców lokalny Ukrainiec). Większość — w ramach «Intelligenzaktion», czyli eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych — zamordowano na terenie areszty, w Rypinie albo w pobliskich lasach skrwileńskich i rusinowskich. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.17])

Stalag I B Hohenstein: Stalag I B Hohenstein — obóz dla jeńców wojennych k. Olsztynka (niem. Hohenstein). Jeden z największych obozów jenieckich w Europie Wschodniej — w czasie wojny przetrzymywano w nim 650 tys. jeńców (zginęło ok. 60 tys.). Więziono w nim Polaków, Francuzów, Rosjan, Włochów, Belgów i Serbów. Pierwszymi byli Polacy, przywiezieni już w pierwszych dniach 09.1939.

«Intelligenzaktion»: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano «AB‐aktion». W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.04])

Reichsgau Danzig‐Westpreußen: Po polskiej klęsce w kampanii 09.1939, będącej rezultatem paktu Ribbentrop‐Mołotow i stanowiącej pierwszy etap II wojny światowej, i rozpoczęciu w części Polski okupacji niemieckiej (w drugiej, wschodniej części Polski rozpoczęła się okupacja rosyjska), Niemcy podzielili okupowane polskie terytorium na pięć głównych obszarów (i kilka mniejszych). Największy przekształcili w niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), przeznaczone wyłącznie dla Polaków i Żydów i stanowiące część tzw. niem. Großdeutschland (pl. Wielkie Niemcy). Dwa przyłączyli do już istniejących niemieckich prowincji. Z dwóch utworzyli odrębne nowe prowincje. Jednym z nich było Pomorze Nadwiślańskie, już 08.10.1939, dekretem przywódcy niemieckiego Adolfa Hitlera wcielone do Niemiec (formalnie zaczął obowiązywać 26.10.1939), a 02.11.1939 przekształcone w prowincję niem. Reichsgau Danzig‐Westpreußen (pl. Okręg Rzeszy Gdańsk‐Prusy Zachodnie), w której obowiązywać miało prawo państwa niemieckiego. Główną osią polityki nowej prowincji, której obszar Niemcy uznali za niem. „Ursprünglich Deutsche” (pl. „rdzennie niemieckie”), mimo iż ok. 85% jej mieszkańców stanowili Polacy, było niem. „Entpolonisierung” (pl. „odpolszczenie”), czyli przymusowa germanizacja. Ok. 60,000 Polaków zamordowano w 1939‐1940, w ramach niem. „Intelligenzaktion”, i.e. eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych, w ok. 432 miejscach skrytobójczych mordów — w tym ok. 220 polskich kapłanów katolickich. Drugie tyle zesłano do niemieckich obozów koncentracyjnych, skąd wróciło niewielu (aresztowano ponad 300 kapłanów, z których w obozach koncentracyjnych zginęło ok. 130). Wysiedlono ok. 124,000‐170,000, przy czym ok. 90,000 do niem. Generalgouvernement. Masowo zmuszano Polaków do podpisywania niemieckiej listy narodowościowej niem. Deutsche Volksliste (pl. folkslista) DVL. Dzieci polskie mogły się uczyć tylko po niemiecku. Zakazano używania języka polskiego podczas katolickich Mszy św., a także podczas spowiedzi. Konfiskowane polskie majątki ziemskie. By jeszcze bardziej ograniczyć liczbę ludności polskiej wysyłano Polaków na roboty przymusowe w głąb Niemiec. Pozostałych Polaków traktowano jako nisko wykwalifikowaną siłę roboczą, izolowano od Niemców i ściśle kontrolowano — legalnie spotykać mogli się najwyżej we trzech lub we troje, nawet we własnych mieszkaniach. Wielu wcielono do niemieckiej armii Wehrmacht. Po zakończeniu działań zbrojnych II wojny światowej nadzorca tej prowincji, niem. Reichsstatthalter (pl. Namiestnik Rzeszy) i niem. Gauleiter (pl. naczelnik okręgu) niemieckiej partii narodowo–socjalistycznej, Albert Maria Forster, został stracony. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2024.06.24])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

Towarzystwa Tomasza Zana: Tajne związki polskiej młodzieży, mające na celu samokształcenie i samowychowanie w duchu patriotycznym, w buncie przeciw germanizacji i cenzurze kultury polskiej, działające głównie wśród szkół średnich — gimnazjów — głównie w Wielkopolsce, a później na Śląsku. Pierwsze powstały w 1817. W 1897 odbył się zjazd w Bydgoszczy, który wypracował zasady działalności konspiracyjnej. Na innym zjeździe w Poznaniu powołano „Czerwoną Różę”, nadrzędną organizację dla wszystkich kół gimnazjalnych i koordynującą ich pracę. W 1900 „Czerwona Róża” skupiła organizacje Filomatów z Pomorza. Po procesie toruńskim w 1901 organizacji Filomatów z Pomorza w 1903 Niemcy wytoczyli proces 24 członkom Towarzystwa Filomatów i Filaretów z Gniezna. 21 z uczniów skazanych zostało na kary od nagany do 6 tygodni więzienia. Najbardziej dotkliwe były karty relegacji ze szkół z zakazem kontynuacji nauczania w szkołach średnich i wyższych Prus. Mimo represji Towarzystwo działało do 1918 i odzyskania przez Polskę niepodległości. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2021.12.19])

Filomaci Pomorscy: Tajne związki polskiej młodzieży, mające na celu samokształcenie i samowychowanie w duchu patriotycznym, działające głównie wśród szkół średnich — gimnazjów — na Pomorzu Nadwiślańskim (Pomorzu Gdańskim i ziemi chełmińskiej) w latach 1830‐1920, w zaborze pruskim (niemieckim). 08.01.1901 Niemcy przeprowadzili przesłuchania uczniów gimnazjów w Chełmnie, Brodnicy i Toruniu. 09‐12.09.1901 w Toruniu odbył się pierwszy procesów 60 polskich uczniów owych gimnazjów oraz studentów Seminarium Duchownego w Pelplinie. 1 osobę skazano na 3 miesiące więzienia, 1 na 2 miesiące, 3 na 6 tygodni, 7 na 3 tygodnie, 2 na 2 tygodnie, 19 na tydzień, 2 na 1 dzień, 10 udzielono nagany. 15 uniewinniono. Bardziej uciążliwe były kary wydalenia ze szkół z tzw. wilczym biletem, bez prawa studiowania w zakresie średnim i wyższym w zaborze pruskim (niemieckim). Wśród skazanych było kilku przyszłych kapłanów — ci mogli kontynuować edukację: ordynariusz diecezji chełmińskiej, bp Augustyn Rosentreter, odmówił bowiem wydalenia ze studiów skazanych kleryków. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2018.11.18])

źródła

osobowe:
www.niedziela.diecezja.torun.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], www.sanktuariummbl.diecezja.torun.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28], www.sanktuariummbl.diecezja.torun.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28], arolsen-archives.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.10.13], www.ipgs.usKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23]
bibliograficzne:
„Słownik biograficzny Ziemi Lubawskiej 1244‐2000”, Jerzy Szews, 2000
„Urny przechowywane na cmentarzu Am Perlacher Forst — analiza”, p. Grzegorz Wróbel, kustosz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, korespondencja prywatna, 25.05.2020
„Słownik biograficzny kapłanów wyświęconych w latach 1921‐1945 pracujących w diecezji chełmińskiej”, ks. prof. Anastazy Nadolny, wyd. Bernardinum 2021
pierwotnych (oryginalnych) zdjęć:
gdansk.ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2020.10.02]