data beatyfikacji

13.06.1999więcej na
www.swzygmunt.knc.pl
[dostęp: 2013.05.19]

Jan Paweł II, papież RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymskokatolicki) RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja lubelskawięcej na
diecezja.lublin.pl
[dostęp: 2013.05.19]

akademickie wyróżnienia

doktor teologii moralnej

honorowe wyróżnienia

szambelan papieskiwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.22]
Złoty „Krzyż Zasługi”więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.19]
kanonik gremialnywięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14] (katedra lubelskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.12.20])

data i miejsce
śmierci

06.05.1942

TA Hartheimcentrum „eutanazyjne” Schloss Hartheim
dziś: Alkoven, pow. Eferding, kraj Górna Austria, Austria
więcej na
de.wikipedia.org
[dostęp: 2020.07.31]

alt. daty i miejsca
śmierci

14.07.1942 (data „świadectwa śmierci” KL Dachau)

szczegóły śmierci

numery obozowe

22414Kliknij by wyświetlić stronę źródłową (KL DachauKliknij by przejść do opisu), 025755 (KL SachsenhausenKliknij by przejść do opisu)

przyczyna śmierci

eksterminacja: zagazowanie w komorze gazowej

sprawstwo

Niemcy

miejsca i wydarzenia

TA HartheimKliknij by przejść do opisu, «Aktion T4»Kliknij by przejść do opisu, KL DachauKliknij by przejść do opisu, KL SachsenhausenKliknij by przejść do opisu, Lublin (Zamek)Kliknij by przejść do opisu, Aresztowania 11.1939 (Lublin)Kliknij by przejść do opisu, «Intelligenzaktion»Kliknij by przejść do opisu, Ribbentrop‐MołotowKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu

data i miejsce
urodzenia

08.04.1884

Warszawadziś: pow. Warszawa miasto, woj. mazowieckie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.19]

prezbiterat (święcenia)
ordynacja

14.06.1908 (kościół seminaryjny pw. Przemienienia Pańskiego w Lubliniewięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2017.11.07])

szczegóły posługi

biografia (zasoby własne)

kliknij by zaznajomić się ze szczegółami biografii w naszych zasobach

inni związani
szczegółami śmierci

GIZOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Edmund, GLISZCZYŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GŁADYSZKliknij by wyświetlić biogram Bronisław, GŁOGOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Wawrzyniec, GMEREKKliknij by wyświetlić biogram Czesław, GODLEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Julian, GOLĘDZINOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Ignacy, GOŁĘBIOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław (br. Aleksy), GOZDEKKliknij by wyświetlić biogram Adolf Roman, GÓRECKIKliknij by wyświetlić biogram Józef (ks. Władysław), GRABARCZYKKliknij by wyświetlić biogram Jakub, GRABARCZYKKliknij by wyświetlić biogram Jan, GRABAREKKliknij by wyświetlić biogram Bronisław, GROCHOLSKIKliknij by wyświetlić biogram Edmund, GRODKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Jan, GRONWALDKliknij by wyświetlić biogram Tadeusz Edward, GRYSZKAKliknij by wyświetlić biogram Joachim Tomasz, GRZESIEKKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, GUDERKliknij by wyświetlić biogram Jan, GURANOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Zygmunt Stanisław, GUTKAKliknij by wyświetlić biogram Bronisław, HAMERLINGKliknij by wyświetlić biogram Kazimierz Walenty, HEINTZELKliknij by wyświetlić biogram Józef Leopold, HOFMANKliknij by wyświetlić biogram Franciszek, HUCHRACKIKliknij by wyświetlić biogram Józef (o. Euzebiusz), JANIAKKliknij by wyświetlić biogram Stefan, JARCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan Aleksander, JARZĘBIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stefan Dominik Aleksander, JARZYNAKliknij by wyświetlić biogram Arkadiusz Kazimierz, JASKULSKIKliknij by wyświetlić biogram Telesfor, JAŚKIEWICZKliknij by wyświetlić biogram Józef Benedykt, JAWORSKIKliknij by wyświetlić biogram Tomasz, JĘDRYCHOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, KACZOROWSKIKliknij by wyświetlić biogram Henryk, KALINOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Leon, KAMIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stefan (br. Wacław), KARBOWIAKKliknij by wyświetlić biogram Jan, KARCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Apolinary Kazimierz, KARCZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Stefan, KASIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Stanisław Lambert, KATUSZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Feliks, KICIŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Jan, KISZKURNOKliknij by wyświetlić biogram Antoni, KOCHANOWICZKliknij by wyświetlić biogram Bronisław Stanisław, KOCHANOWSKIKliknij by wyświetlić biogram Władysław

miejsca i wydarzenia
opisy

TA Hartheim: Od 05.1940 w niem. Tötungsanstalt (pl. Centrum Zabijania/Eutanazyjne) TA Hartheim, na zamku Schloss Hartheim w miejscowości Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącym w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen‐Gusen, w ramach programu «Aktion T4», Niemcy mordowali ofiary — osoby niedorozwinięte psychicznie i niepełnosprawne — w komorach gazowych, za pomocą tlenku węgla. Do 24.08.1941 i formalnego zakończenia programu «Aktion T4» w TA Hartheim zamordowano ok. 18,000 osób. Od 04.1941 program rozszerzono o więźniów obozów koncentracyjnych. Większość, jeśli nie wszyscy, zamordowani tam duchowni z obozu koncentracyjnego KL Dachau byli zawożeni do TA Hartheim w tzw. niem. „Invalidentransport” (pl. „transport inwalidów”), więźniów chorych i według Niemców „niezdolnych do pracy” (początkowo pod pretekstem transferu do lepszego obozu) — po formalnym zakończeniu «Aktion T4» w ramach programu pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Szacuje się, że na tym etapie — do 11.12.1944 — w TA Hartheim zagazowano ok. 12,000 więźniów.
Uwaga: Podane w „Białej Księdze” daty śmierci zamordowanych w Schloss Hartheim są datami wywiezienia ofiar z ostatniego obozu koncentracyjnego, gdzie byli przetrzymywani. Nieznane są rzeczywiste daty śmierci — poza ok. 49 kapłanami, których nazwiska znalazły się na listach niem. „Invalidentransport”, ale którzy nie dotarli do TA Hartheim. Prawd. zginęli w dniu wyjazdu z KL Dachau, po drodze, z KL Dachau do Monachium, i ich ciała zostały w Monachium wyrzucone z transportu i skremowane. Śledztwo polskiego Instytutu Pamięci Narodowej IPN wskazuje, że pozostałe ofiary były mordowane natychmiast po przywiezieniu do Schloss Hartheim, ciała palone a prochy rozrzucane po pobliskich polach bądź do Dunaju. Dla ukrycia ludobójczych mordów Niemcy fałszowali zarówno daty śmierci (na przykład te zapisane w księgach obozu KL Dachau, które w „Białej Księdze” ukazane zostały jako daty alternatywne) jak i przyczyny śmierci. (więcej na: ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

«Aktion T4»: Niemiecki państwowy program eutanazyjny, systematycznego fizycznego mordu ludzi niedorozwiniętych psychicznie, przewlekle chorych psychicznie i neurologicznie — „eliminacji życia niewartego życia” (niem. „Vernichtung von lebensunwertem Leben”). W szczytowym okresie lat 1940‐1941 zamordowano ok. 70,000 osób, w tym pensjonariuszy szpitali psychiatrycznych w okupowanej przez Niemców Polsce — niemieccy formaliści odnotowali wówczas, że m.in. „dokonanie dezynfekcji [i.e. zagazowanie] 70,273 osób o oczekiwanym czasie życia do 10 lat zaoszczędziło żywność na kwotę 141,775,573.80 niemieckich marek”. Od 04.1941 programem objęto chorych psychicznie i „niepełnosprawnych” (co oznaczało niezdolnych do pracy) więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych — pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Zamordowano wówczas ok. 20,000 więźniów, m.in. w komorach gazowych w TA Hartheim mordowano polskich kapłanów przetrzymywanych w obozie koncentracyjnym KL Dachau. Innym „regionalnym przedłużeniem” «Aktion T4» był program «Aktion Brandt», w trakcie którego Niemcy mordowali przewlekle chorych, by zwolnić miejsca w szpitalach dla rannych żołnierzy. Szacuje się, że w tym programie zamordowano co najmniej 30,000 osób. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

KL Dachau: KL Dachau w niemieckiej Bawarii, założony w 1933, stał się głównym niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL dla księży katolickich w czasie II wojny światowej: 09.11.1940 Reichsführer‐SS Heinrich Himmler, szef SS, Gestapo i niemieckiej policji, w wyniku interwencji Watykanu, podjął decyzję o przeniesieniu wszystkich duchownych przetrzymywanych w różnych obozach koncentracyjnych do obozu KL Dachau. Pierwsze większe transporty miały miejsce 08.12.1940. W KL Dachau Niemcy więzili ok. 3,000 kapłanów, w tym ok. 1,800 polskich. Kapłanów zmuszano do niewolniczej pracy na tzw. „Plantagach” — niem. „Die Plantage”, największym w Europie, zarządzanym przez ludobójcze SS ogrodzie ziołowym, składającym się z wielu szklarni, budynków laboratoryjnych i ziemi ornej, gdzie prowadzono eksperymenty z noymi lekami naturalnymi — przez wiele godzin, bez przerw, bez ochronnych ubrań, bez pożywienia. Pracowali przy budowach, m.in. krematorium. W barakach więziennych panował głód, szczególnie w latach 1941‐1942, zimą przejmujące zimno a latem nieznośny upał. Więźniowie zapadali na choroby, w szczególności gruźlicę. Na wielu przeprowadzano zbrodnicze „eksperymenty medyczne” — in 11.1942 ok. 20 kapłanów otrzymało zastrzyki z flegmony; od 07.1920 do 05.1944 ok. 120 poddanych zostało eksperymentom malarycznym. Ponad 750 polskich duchownych zostało przez Niemców zamordowanych, w tym wielu zagazowanych w ośrodku eutanacyjnym Scholoss Hartheim w Austrii. System obozów KL Dachau w szczytowym momencie miał ok. 100 podobozów niewolniczej pracy przymusowej — w południowych Niemczech i Austrii. Udokumentowanych zostało ok. 32,000 przypadków śmierci w obozie, tysiące zginęło bez śladu. W momencie oswobodzenia 29.04.1945 przez wojska USA ok. 10,000 na 30,000 więźniów było chorych… (więcej na: www.kz-gedenkstaette-dachau.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.05.30])

KL Sachsenhausen: Przez niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL Sachsenhausen, założony na terenach byłej wioski olimpijskiej w 07.1936, przeszły w 1940 setki polskich kapłanów. Zanim zostali przetransportowani to obozu koncentracyjnego KL Dachau, część z nich zginęła w KL Sachsenhausen. W obozie dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach. W latach 1942‐1944 ok. 140 więźniów pracowało nad fałszowaniem funtów brytyjskich, paszportów, wiz, pieczęci i innych dokumentów. Także i innych więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, m.in. w zakładach lotniczych firmy Heinkel, w fabrykach firm AEG i Siemens. Przeciętnie w obozie przebywało ok. 50,000 więźniów. Razem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ponad 200,000, z których zginęły dziesiątki tysięcy. Tuż przed nadejściem Rosjan dokonano masowej ewakuacji obozu i jego filii (razem ok. 80,000 więźniów) na zachód — w tzw. „marszach śmierci” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen‐Gusen oraz KL Bergen‐Belsen. Obóz funkcjonował do 22.04.1945. Po zakończeniu działań wojennych Rosjanie zorganizowali tam tajny obóz dla jeńców niemieckich i „podejrzanych” żołnierzy rosyjskich. (więcej na: www.stiftung-bg.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10])

Lublin (Zamek): Niemieckie więzienie i areszt śledczy, przez który przeszło w czasie wojny ok. 40 tys. Polaków, przed wysłaniem przez Niemców do obozów koncentracyjnych. Po wypędzeniu Niemców w 1944 więzienie najpierw rosyjskie, potem UB, polskiego oddziału rosyjskiego NKWD, gdzie przetrzymywano, torturowano i mordowano tysiące żołnierzy Armii Krajowej AK, części Polskiego Państwa Podziemnego, oraz Narodowych Sił Zbrojnych NSZ. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2021.12.19])

Aresztowania 11.1939 (Lublin): W ramach «Intelligenzaktion» — eksterminacji polskich warstw przywódczych — która w Lublinie i okolicach przyjęła formę Sonderaktion Lublin (pl. akcja specjalna Lublin), Niemcy zatrzymali w 11.1939 ok. 2,000 intelektualistów z Lublina. 11.11.1939 Niemcy wkroczyli na teren Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego KUL i aresztowali 15 profesorów i księży z Seminarium Duchownego w Lublinie. 17.11.1939 aresztowany został ordynariusz, bp Marian Fulman, sufragan Władysław Goral oraz 11 innych duchownych. Budynek kurialny został ograbiony. W 11.1939 Niemcy formalnie zamknęli KUL a także szkoły i teatry lubelskie. Razem aresztowano ok. 100 duchownych z Lublina i okolic. Wszyscy zostali zamknięci w więzieniu na Zamku w Lublinie. 27.11.1939 13 kapłanów niemiecki Sondergericht (pl. sąd specjalny) skazał na śmierć. Kary zmieniono potem na dożywocie. Większość kapłanów 04.12.1939 przewieziono do obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen i dalej do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Wielu zostało zamordowanych. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.03.14])

«Intelligenzaktion»: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. Generalnego Gubernatorstwa, gdzie nosił miano «AB‐aktion». W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.04])

Ribbentrop‐Mołotow: Ludobójczy rosyjsko‐niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. W sensie politycznym pakt był próbą przywrócenia status quo ante sprzed 1914, z jednym wyjątkiem, a mianowicie „handlową” wymianą tzw. „Królestwa Polskiego”, wchodzącego w 1914 w skład Imperium Rosyjskiego, na Galicję Wschodnią (dzisiejszą zachodnią Ukrainę), w 1914 należącą do Imperium Austro‐Węgierskiego. Galicję, ze Lwowem, mieli przejąć Rosjanie, „Królestwo Polskie” — pod nazwą Generalnego Gubernatorstwa — Niemcy. Wybuchła w rezultacie „wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu — wsparte zdradą formalnych sojuszników Polski, Francji i Niemiec, które 12.09.1939 na wspólnej konferencji w Abbeville, zdecydowały o nieudzielaniu pomocy zaatakowanej Polsce i niepodejmowaniu działań zbrojnych wobec Niemiec (co było złamaniem zobowiązań traktatowych z Polską) — zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy‐Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane «Intelligenzaktion», w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko‐niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

źródła

osobowe:
pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.12.20], ltg.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28], www.ipgs.usKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], arolsen-archives.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30]
bibliograficzne:
p. Monika Liebscher, niem. Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen (pl. Miejsce Pamięci i Muzeum Sachsenhausen), korespondencja prywatna, 08.07.2020
pierwotnych (oryginalnych) zdjęć:
audiovis.nac.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], biskupiak.lublin.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], biskupiak.lublin.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], audiovis.nac.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], prawy.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], www.swietyjozef.kalisz.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], www.santiebeati.itKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], lublin.gosc.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.03.10], www.miejscapamiecinarodowej.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.11.07], www.miejscapamiecinarodowej.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.05.09], www.szczecin.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.09.21]