data beatyfikacji

13.06.1999więcej na
www.swzygmunt.knc.pl
[dostęp: 2013.05.19]

Jan Paweł II, papież RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymskokatolicki) RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

diecezja włocławskawięcej na
www.diecezja.wloclawek.pl
[dostęp: 2012.11.23]
diecezja włocławska i.e. kaliskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2019.10.13]
ordynariat polowy Wojska Polskiego RKwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.12.20]

akademickie wyróżnienia

doktor świętej teologii

honorowe wyróżnienia

prałatwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14]
„Krzyż Niepodległości”więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2019.02.02]
kanonik gremialnywięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14] (katedra włocławskawięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2014.11.14])

data i miejsce
śmierci

06.05.1942

TA Hartheimcentrum „eutanazyjne” Schloss Hartheim
dziś: Alkoven, pow. Eferding, kraj Górna Austria, Austria
więcej na
de.wikipedia.org
[dostęp: 2020.07.31]

alt. daty i miejsca
śmierci

21.06.1942 (data „świadectwa śmierci” KL Dachau)

szczegóły śmierci

numery obozowe

24547Kliknij by wyświetlić stronę źródłową (KL DachauKliknij by przejść do opisu)

przyczyna śmierci

eksterminacja: zagazowanie w komorze gazowej

sprawstwo

Niemcy

miejsca i wydarzenia

TA HartheimKliknij by przejść do opisu, «Aktion T4»Kliknij by przejść do opisu, KL DachauKliknij by przejść do opisu, Berlin (Moabit)Kliknij by przejść do opisu, InowrocławKliknij by przejść do opisu, IL LondKliknij by przejść do opisu, WłocławekKliknij by przejść do opisu, Reichsgau WarthelandKliknij by przejść do opisu, «Intelligenzaktion»Kliknij by przejść do opisu, Ribbentrop‐MołotowKliknij by przejść do opisu, Encykliki Piusa XIKliknij by przejść do opisu, Wojna polsko‐rosyjska 1919‐1921Kliknij by przejść do opisu

data i miejsce
urodzenia

10.07.1888

Bierzwienna Długadziś: gm. Kłodawa, pow. Koło, woj. wielkopolskie, Polska
więcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.18]

prezbiterat (święcenia)
ordynacja

13.04.1914 (prokatedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sankt Petersburguwięcej na
pl.wikipedia.org
[dostęp: 2021.12.19])

szczegóły posługi

biografia (zasoby własne)

kliknij by zaznajomić się ze szczegółami biografii w naszych zasobach

inni związani
szczegółami śmierci

BRZUSKIKliknij by wyświetlić biogram Henryk, DEMBCZYKKliknij by wyświetlić biogram Sylwan, KOZALKliknij by wyświetlić biogram Michał, STRASZEWSKIKliknij by wyświetlić biogram Józef, URBAŃSKIKliknij by wyświetlić biogram Andrzej, MORAWSKIKliknij by wyświetlić biogram Michał, PAWLAKKliknij by wyświetlić biogram Antoni, RYSZTOGIKliknij by wyświetlić biogram Wiktor, STEFAŃCZYKKliknij by wyświetlić biogram Faustyn

miejsca i wydarzenia
opisy

TA Hartheim: Od 05.1940 w niem. Tötungsanstalt (pl. Centrum Zabijania/Eutanazyjne) TA Hartheim, na zamku Schloss Hartheim w miejscowości Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącym w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen‐Gusen, w ramach programu «Aktion T4», Niemcy mordowali ofiary — osoby niedorozwinięte psychicznie i niepełnosprawne — w komorach gazowych, za pomocą tlenku węgla. Do 24.08.1941 i formalnego zakończenia programu «Aktion T4» w TA Hartheim zamordowano ok. 18,000 osób. Od 04.1941 program rozszerzono o więźniów obozów koncentracyjnych. Większość, jeśli nie wszyscy, zamordowani tam duchowni z obozu koncentracyjnego KL Dachau byli zawożeni do TA Hartheim w tzw. niem. „Invalidentransport” (pl. „transport inwalidów”), więźniów chorych i według Niemców „niezdolnych do pracy” (początkowo pod pretekstem transferu do lepszego obozu) — po formalnym zakończeniu «Aktion T4» w ramach programu pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Szacuje się, że na tym etapie — do 11.12.1944 — w TA Hartheim zagazowano ok. 12,000 więźniów.
Uwaga: Podane w „Białej Księdze” daty śmierci zamordowanych w Schloss Hartheim są datami wywiezienia ofiar z ostatniego obozu koncentracyjnego, gdzie byli przetrzymywani. Nieznane są rzeczywiste daty śmierci — poza ok. 49 kapłanami, których nazwiska znalazły się na listach niem. „Invalidentransport”, ale którzy nie dotarli do TA Hartheim. Prawd. zginęli w dniu wyjazdu z KL Dachau, po drodze, z KL Dachau do Monachium, i ich ciała zostały w Monachium wyrzucone z transportu i skremowane. Śledztwo polskiego Instytutu Pamięci Narodowej IPN wskazuje, że pozostałe ofiary były mordowane natychmiast po przywiezieniu do Schloss Hartheim, ciała palone a prochy rozrzucane po pobliskich polach bądź do Dunaju. Dla ukrycia ludobójczych mordów Niemcy fałszowali zarówno daty śmierci (na przykład te zapisane w księgach obozu KL Dachau, które w „Białej Księdze” ukazane zostały jako daty alternatywne) jak i przyczyny śmierci. (więcej na: ipn.gov.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

«Aktion T4»: Niemiecki państwowy program eutanazyjny, systematycznego fizycznego mordu ludzi niedorozwiniętych psychicznie, przewlekle chorych psychicznie i neurologicznie — „eliminacji życia niewartego życia” (niem. „Vernichtung von lebensunwertem Leben”). W szczytowym okresie lat 1940‐1941 zamordowano ok. 70,000 osób, w tym pensjonariuszy szpitali psychiatrycznych w okupowanej przez Niemców Polsce — niemieccy formaliści odnotowali wówczas, że m.in. „dokonanie dezynfekcji [i.e. zagazowanie] 70,273 osób o oczekiwanym czasie życia do 10 lat zaoszczędziło żywność na kwotę 141,775,573.80 niemieckich marek”. Od 04.1941 programem objęto chorych psychicznie i „niepełnosprawnych” (co oznaczało niezdolnych do pracy) więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych — pod kryptonimem «Aktion 14 f 13». Zamordowano wówczas ok. 20,000 więźniów, m.in. w komorach gazowych w TA Hartheim mordowano polskich kapłanów przetrzymywanych w obozie koncentracyjnym KL Dachau. Innym „regionalnym przedłużeniem” «Aktion T4» był program «Aktion Brandt», w trakcie którego Niemcy mordowali przewlekle chorych, by zwolnić miejsca w szpitalach dla rannych żołnierzy. Szacuje się, że w tym programie zamordowano co najmniej 30,000 osób. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.12.28])

KL Dachau: KL Dachau w niemieckiej Bawarii, założony w 1933, stał się głównym niemieckim niem. Konzentrationslager (pl. obóz koncentracyjny) KL dla księży katolickich w czasie II wojny światowej: 09.11.1940 Reichsführer‐SS Heinrich Himmler, szef SS, Gestapo i niemieckiej policji, w wyniku interwencji Watykanu, podjął decyzję o przeniesieniu wszystkich duchownych przetrzymywanych w różnych obozach koncentracyjnych do obozu KL Dachau. Pierwsze większe transporty miały miejsce 08.12.1940. W KL Dachau Niemcy więzili ok. 3,000 kapłanów, w tym ok. 1,800 polskich. Kapłanów zmuszano do niewolniczej pracy na tzw. „Plantagach” — niem. „Die Plantage”, największym w Europie, zarządzanym przez ludobójcze SS ogrodzie ziołowym, składającym się z wielu szklarni, budynków laboratoryjnych i ziemi ornej, gdzie prowadzono eksperymenty z noymi lekami naturalnymi — przez wiele godzin, bez przerw, bez ochronnych ubrań, bez pożywienia. Pracowali przy budowach, m.in. krematorium. W barakach więziennych panował głód, szczególnie w latach 1941‐1942, zimą przejmujące zimno a latem nieznośny upał. Więźniowie zapadali na choroby, w szczególności gruźlicę. Na wielu przeprowadzano zbrodnicze „eksperymenty medyczne” — in 11.1942 ok. 20 kapłanów otrzymało zastrzyki z flegmony; od 07.1920 do 05.1944 ok. 120 poddanych zostało eksperymentom malarycznym. Ponad 750 polskich duchownych zostało przez Niemców zamordowanych, w tym wielu zagazowanych w ośrodku eutanacyjnym Scholoss Hartheim w Austrii. System obozów KL Dachau w szczytowym momencie miał ok. 100 podobozów niewolniczej pracy przymusowej — w południowych Niemczech i Austrii. Udokumentowanych zostało ok. 32,000 przypadków śmierci w obozie, tysiące zginęło bez śladu. W momencie oswobodzenia 29.04.1945 przez wojska USA ok. 10,000 na 30,000 więźniów było chorych… (więcej na: www.kz-gedenkstaette-dachau.deKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.05.30])

Berlin (Moabit): Więzienie w Berlinie przy ul. Lehrter Straße, zwane niem. Zellengefängnis (pl. więzienie komórkowe), wybudowane w latach 1842‐1849 z rozkazu króla Prusa Fryderyka Wilhelma IV. W czasie II wojny światowej areszt śledczy niemieckich sił zbrojnych Wehrmacht, a później niemieckiej policji politycznej Gestapo. Miejsce wykonywania wyroków, m.in. przez ścięcie. Miejce kaźni wielu Polaków. Zamknięte w 1957‐1958. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10])

Inowrocław: Niemieckie więzienie i areszt śledczy przy ul. Pakoskiej (dziś ul. Narutowicza). W 1939 Niemcy przetrzymywali w nim setki Polaków z Inowrocławia i okolic aresztowanych w ramach akcji «Intelligenzaktion» — fizycznej eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych. Do 11.1939 w więzieniu i okolicach (m.in. w Rożniatach i Zajezierzu) zamordowano 546 z nich, w tym 56 osób w nocy 22‐23.10.1939, dokonanej po zbiorowej libacji Niemców, którą niemiecki landrat, czyli okupacyjny urzędnik powiatowy, niejaki Hirschfeld, miał zainicjować mówiąc: „no, teraz pojedziemy strzelać Polaków”. Także później było to miejsce kaźni wielu Polaków. Po rozpoczęciu okupacji rosyjskiej w 1945 komunazistowskie więzienie, m.in. dla kobiet. (więcej na: www.inowroclawfakty.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.05.19])

IL Lond: Urząd Okręgowy Gestapo w Poznaniu wydał 13.12.1939 instrukcję wykonawczą sygn. IIB nr 406/39 Tgb. nr 3045/39, w której nakazał: „Na podstawie rozporządzenia niem. Höherer SS‐ und Polizeiführer (pl. Wyższy Dowódca SS i Policji) [prowincji niem. Warthegau (pl. Kraj Warty)] z dnia 12.11.1939 [SS‐Gruppenführera Wilhelma Koppe] będą objęci wydaleniem, poza Polakami i Żydami także duchowni katoliccy. Akcję przeciw tej grupie osób należy tak przeprowadzić, aby internowanie i transport były oddzielne […] Do wydalenia przewiduje się ok. 80% katolickich duchownych. Wyboru osób należy dokonać kierując się ich politycznym zagrożeniem. Internowanych nie można umieścić w zwykłych obozach przejściowych z uwagi na możliwość międzynarodowego protestu. Katoliccy duchowni powinni być internowani w klasztorach męskich i tam trzymani do zbiorowego transportu”. I tak w latach 1940‐1941, w po‐cysterskim opactwie i klasztorze (dziś Zakładzie Salezjańskim) w Lądzie n. Wartą Niemcy zorganizowali przejściowy niem. „Internierungslager” (pl. „obóz internowania”) dla polskich duchownych, przez który przeszło ok. 152 kapłanów (70 do 03.04.1941 oraz 82 w dniach 06‐28.10.1941), z diecezji włocławskiej, gnieźnieńskiej, warszawskiej, poznańskiej, płockiej i częstochowskiej oraz zakonnicy z kilku zgromadzeń. Z Lądu wywożeni byli do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Po wywiezieniu wszystkich Niemcy zorganizowali w opactwie ośrodek szkoleniowy niemieckiej narodowo–socjalistycznej młodzieżówki, niem. „Hitler‐Jugend” (pl. „młodzież Hitlera”). (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], yadda.icm.edu.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2016.03.14])

Włocławek: Policyjny areszt śledczy przy ul. Karnkowskiego w centrum Włocławka, zarządzany przez Niemców. W latach 1939‐1940 Niemcy przetrzymywali w nim setki Polaków, w tym dziesiątki polskiego duchowieństwa, którzy następnie zostali przetransportowani do niemieckich obozów koncentracyjnych. (więcej na: www.sztetl.org.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2017.01.21])

Reichsgau Wartheland: Po polskiej klęsce w kampanii 09.1939, będącej rezultatem paktu Ribbentrop‐Mołotow i stanowiącej pierwszy etap II wojny światowej, i rozpoczęciu w części Polski okupacji niemieckiej (w drugiej, wschodniej części Polski rozpoczęła się okupacja rosyjska), Niemcy podzielili okupowane polskie terytorium na pięć głównych obszarów (i kilka mniejszych). Największy przekształcili w niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), przeznaczone wyłącznie dla Polaków i Żydów i stanowiące część tzw. niem. Großdeutschland (pl. Wielkie Niemcy). Dwa przyłączyli do już istniejących niemieckich prowincji. Z dwóch utworzyli odrębne nowe prowincje. Jednym z nich była Wielkopolska, już 08.10.1939, dekretem przywódcy niemieckiego Adolfa Hitlera wcielona do Niemiec (formalnie zaczął obowiązywać 26.10.1939), a 24.01.1940 przekształcona w prowincję niem. Reichsgau Wartheland (pl. Okręg Rzeszy Kraj Warty), w której obowiązywać miało prawo państwa niemieckiego. Główną osią polityki nowej prowincji, której obszar Niemcy uznali za niem. „Ursprünglich Deutsche” (pl. „rdzennie niemieckie”), mimo iż 90% jej mieszkańców stanowili Polacy, było niem. „Entpolonisierung” (pl. „odpolszczenie”), czyli przymusowa germanizacja. Ok. 100,000 Polaków zamordowano w ramach niem. „Intelligenzaktion”, i.e. eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych. Ok. 630,000 przymusowo przesiedlono do niem. Generalgouvernement, a na ich miejsce sprowadzano Niemców z innych terenów okupowanych przez Niemcy (e.g. z krajów bałtyckich, Besarabii, Bukowiny, etc.). Zmuszano Polaków do podpisywania niemieckiej listy narodowościowej niem. Deutsche Volksliste (pl. folkslista) DVL. W ramach polityki „Ohne Gott, ohne Religion, ohne Priesters und Sakramenten” (pl. „Bez Boga, bez religii, bez kapłana i sakramentu”) większość kapłanów katolickich aresztowano i wysłano do obozów koncentracyjnych. Zamknięto wszystkie szkoły nauczające w języku polskim, polskie biblioteki, teatry i muzea. Konfiskowane polskie majątki ziemskie. By jeszcze bardziej ograniczyć liczbę ludności polskiej wysyłano Polaków na roboty przymusowe w głąb Niemiec, podwyższono dozwolony wiek zawierania małżeństw dla Polaków (25 dla kobiet, 28 dla mężczyzn). Niemiecki urząd państwowy niem. Rasse‐ und Siedlungshauptamt (niem. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa) RuSHA w majestacie prawa niemieckiego uprowadził kilkanaście tysięcy dzieci, spełniających określone kryteria rasowe, z polskich rodzin i poddał je przymusowej germanizacji, przekazując rodzinom niemieckim. Po zakończeniu działań zbrojnych II wojny światowej nadzorca tej prowincji, niem. Reichsstatthalter (pl. Namiestnik Rzeszy) i niem. Gauleiter (pl. naczelnik okręgu) niemieckiej partii narodowo–socjalistycznej, Arthur Karl Greiser, został stracony. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2024.06.21])

«Intelligenzaktion»: (pl. „akcja inteligencja”) — niemiecki program eksterminacji polskiej elity, głównie inteligencji, przeprowadzony od początku okupacji w 09.1939 do 04.1940, głównie na terenach przyłączonych bezpośrednio do Niemiec, ale także na terenie tzw. niem. Generalgouvernement (pl. Generalne Gubernatorstwo), gdzie nosił miano «AB‐aktion». W pierwszej fazie, tuż po rozpoczęciu okupacji niemieckiej, realizowany pod nazwą niem. Unternehmen „Tannenberg” (pl. „operacja Tannenberg”) — w oparciu o opracowane przez jednostkę Zentralstelle II/P (Polen) niemieckiego Głównego Urzędu SD listy proskrypcyjne Polaków (niem. Sonderfahndungsbuch Polen), uznawanych za szczególnie niebezpiecznych dla III Rzeszy. Znalazły się na niej nazwiska 61,000 Polaków. Razem w trakcie tego ludobójstwa planowo i metodycznie zamordowano ok. 50 tys. nauczycieli, księży, przedstawicieli ziemiaństwa, wolnych zawodów, działaczy społecznych i politycznych oraz emerytowanych wojskowych. Kolejnych 50 tys. zesłano do obozów koncentracyjnych, gdzie przeżył tylko znikomy procent. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.10.04])

Ribbentrop‐Mołotow: Ludobójczy rosyjsko‐niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. W sensie politycznym pakt był próbą przywrócenia status quo ante sprzed 1914, z jednym wyjątkiem, a mianowicie „handlową” wymianą tzw. „Królestwa Polskiego”, wchodzącego w 1914 w skład Imperium Rosyjskiego, na Galicję Wschodnią (dzisiejszą zachodnią Ukrainę), w 1914 należącą do Imperium Austro‐Węgierskiego. Galicję, ze Lwowem, mieli przejąć Rosjanie, „Królestwo Polskie” — pod nazwą Generalnego Gubernatorstwa — Niemcy. Wybuchła w rezultacie „wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu — wsparte zdradą formalnych sojuszników Polski, Francji i Niemiec, które 12.09.1939 na wspólnej konferencji w Abbeville, zdecydowały o nieudzielaniu pomocy zaatakowanej Polsce i niepodejmowaniu działań zbrojnych wobec Niemiec (co było złamaniem zobowiązań traktatowych z Polską) — zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy‐Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane «Intelligenzaktion», w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko‐niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30])

Encykliki Piusa XI: Wobec powstania w Europie dwóch systemów totalitarnych, które zdawały się ze sobą konkurować, acz więcej było między nimi podobieństw niż sprzeczności, papież Pius XI wydał w 03.1937 (w ciągu 5 dni) dwie encykliki. W wydanej 14.03.1938 „Mit brennender Sorge” (pl. „Z palącą troską”) potępił narodowy socjalizm panujący w Niemczech. Pisał: „Kto idąc za wierzeniami starogermańsko — przedchrześcijańskimi, na miejsce Boga osobowego stawia różne nieosobowe fatum, ten przeczy mądrości Bożej i Opatrzności […], kto wynosi ponad skalę wartości ziemskie: rasę albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, […] i czyni z nich najwyższą normę wszelkich wartości, także religijnych, i oddaje się im bałwochwalczo, ten […] daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od światopoglądu odpowiadającego takiej wierze”. 19.03.1937 wydał „Divini Redemptoris” (pl. „Boski Odkupiciel”), w której poddał krytyce komunizm rosyjski, materializm dialektyczny i teorię walki klas. Pisał: „Komunizm pozbawia człowieka wolności, a więc duchowej podstawy wszelkich norm życiowych. Odbiera osobie ludzkiej całą jej godność i wszelkie moralne oparcie, z którego pomocą mogłaby się przeciwstawić naporowi ślepych namiętności […] To nowa ewangelia, którą bolszewicki i bezbożny komunizm głosi jako orędzie zbawienia i odkupienia ludzkości”… Pius XI domagał się poddania stanowionego prawa ludzkiego naturalnemu prawu Bożemu, zalecał wcielanie w życie ideału państwa i społeczeństwa chrześcijańskiego, i wzywał katolików do oporu. Dwa lata później narodowo socjalistyczne Niemcy i komunistyczna Rosja porozumiały się i wywołały II wojnę światową. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28], pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2023.05.28])

Wojna polsko‐rosyjska 1919‐1921: Wojna o niepodległość i granice Rzeczpospolitej. Polska odzyskała niepodległość w 1918, ale o granice musiała walczyć z dawnymi potęgami imperialnymi, w szczególności z Rosją. Rosja planowała wzniecenie rewolucji bolszewickiej w krajach zachodu Europy, co stało się przyczyną rozpętania przez nią w 1920 wojny przeciw Polsce. Pokonana został w bitwie warszawskiej, zwanej „cudem nad Wisłą” (jednej z 10 najważniejszych bitew w historii świata, według niektórych historyków), w 08.1920, dzięki której Polska odzyskała część ziem utraconych w ramach rozbiorów Polski w XVIII w., a Europa ocalona została przed ludobójczym komunizmem. (więcej na: pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.12.20])

źródła

osobowe:
pl.wikipedia.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.12.20], www.info.kalisz.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2013.08.10], ordynariat.wp.mil.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2024.12.13], www.ipgs.usKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2012.11.23], arolsen-archives.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30]
bibliograficzne:
„Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diec. włocławskiej”, ks. Stanisław Librowski, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 07‐08.1947
pierwotnych (oryginalnych) zdjęć:
www.swietyjozef.kalisz.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30], www.info.kalisz.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30], www.wtg-gniazdo.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30], wsdts.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2019.05.30], www.lichen.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30], www.wtg-gniazdo.orgKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2015.09.30], pomniki.wloclawek.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2018.09.02], pomniki.wloclawek.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2018.11.18], www.katedrapolowa.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.01.16], www.szczecin.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2014.09.21], pomniki.wloclawek.plKliknij by spróbować wyświetlić stronę
[dostęp: 2020.09.26]