funkcja

kapłan diecezjalny

wyznanie

Kościół łaciński (rzymsko-katolicki)
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.09.21]

diecezja / prowincja

archidiecezja wileńska
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.05.19]
diecezja wileńska
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2013.05.19]
ordynariat polowy Wojska Polskiego
więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.12.20]

data i miejsce śmierci

05.05.1942

Ponary-Wilno
rej. Wilno miasto, okr. Wilno, Litwa

szczegóły śmierci

W 11.1918, wobec klęski Niemiec w I wojnie światowej, członek Rady Powiatowej na powiat Szczuczyn–Planty (jej wiceprezesem był ks. Jan Moroz), której pierwszymi zadaniami była walka z agitacją białoruską i litewską — wspieranymi przez Niemców — oraz zorganizowanie polskiej miejscowej siły zbrojnej. Owa jednostka wzięła następnie udział w walkach lat 1918‑9 oraz w trakcie wojny polsko–rosyjskiej 1919‑20 o granice Polski. Po niemieckim i rosyjskim najeździe na Rzeczpospolitą w 09.1939 i rozpoczęciu II wojny światowej, podczas litewskiej i rosyjskiej okupacji Wilna, przedstawiciel Kurii Arcybiskupiej w Wileńskim Dowództwie niepodległościowej Służby Zwycięstwu Polsce SZP, potem Związku Walki Zbrojnej ZWZ (późniejsza Armia Krajowa AK) oraz Okręgowej Delegaturze Rządu (część Polskiego Państwa Podziemnego) pod pseudonimem „Tarcza”. W jego mieszkaniu odbywały się nawet spotkania dowództwa wileńskiego SZP i ZWZ. Po niemieckim ataku 22.06.1941 na uprzedniego sojusznika, Rosjan, i zajęciu Wilna przez Niemców brał udział w akcji pomocy prześladowanym Żydom — udzielał fikcyjnych chrztów, dostarczał dowody tożsamości, ułatwiał schronienie. Aresztowany przez Niemców 15.01.1942. Przetrzymywany w więzieniu Łukiszki w Wilnie. Torturowany m.in. przez współpracujących z Niemcami Litwinów ze zbrodniczej organizacji Saugauma i tzw. „strzelców ponarskich” — świadek wspominał: „Kilka dni po aresztowaniu wzięto go na badanie, po którym wrócił skatowany. Oskarżono go o przynależność do kierownictwa wileńskiego ZWZ”. Przetrzymywany w pojedynczej celi. Zamordowany przez Litwinów w obozie zagłady Ponary, w grupie Żydów i młodych Polaków z więzienia Łukiszki. Na miejscu kaźni miał uklęknąć i „modląc się, zwrócony twarzą ku przywiezionym razem z nim chłopcom, uczynić znak krzyża”.

przyczyna śmierci

zbiorowy mord

sprawstwo

Niemcy / Litwini

data i miejsce urodzenia

20.10.1886

Perszukszta
rej. Święciany, okr. Wilno, Litwa

alt. daty i miejsca urodzenia

20.09.1886

prezbiterat (święcenia)/
ordynacja

23.05.1909

szczegóły posługi

1941–1942 — proboszcz {parafia: Wilno, pw. Świętego Ducha; dek.: Wilno; diec.: wileńska (do 1925); arch. wileńska (od 1925)}
1936–1941 — kapelan {kościół: Wilno, pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Franciszka Salezego; ss. Wizytek}
1936–1939 — sekretarz {Instytut Akcji Katolickiej; diecezjalny}
1932–1936 — dziekan {dek.: Słonim}
1932–1936 — proboszcz {parafia: Słonim; dek.: Słonim}
1930–1932 — dziekan {dek.: Miory}
1927–1932 — proboszcz {parafia: Miory; dek.: Miory}
1912–1927 — proboszcz {parafia: Szczuczyn; dek.: Lida}
od 1912 — prefekt {Szczuczyn, Państwowe Seminarium Nauczycielskie}
poseł {Sejm Litwy Środkowej}, także: sekretarz prezydium
1912 — wikariusz {parafia: Wilno, pw. Wszystkich Świętych; dek.: Wilno; diec.: wileńska (do 1925); arch. wileńska (od 1925)}
1912 — proboszcz {parafia: Rukojnie; dek.: Turgiele}
1911–1912 — profesor {Sankt Petersburg, Cesarska Rzymskokatolicka Akademia Duchowna (1842‑1918)}
1909–1911 — wikariusz {parafia: Wilno, pw. św. Jana; dek.: Wilno; diec.: wileńska (do 1925); arch. wileńska (od 1925); kościół}
1909–1911 — prefekt {Wilno, szkoła miejska}
1909–1911 — kapelan {Wilno, Szpital Miejski „Sawicz”}
1905–1909 — student {Wilno, filozofia i teologia, Seminarium Duchowne}

inni związani szczegółami śmierci

MOROZ Jan, KISIEL Władysław, OGANOWSKI Franciszek, WĘCKIEWICZ Piotr

miejsca zagłady
obozy (+ nr więźnia)

Ponary: W latach 1941‑44 w Ponarach k. Wilna Niemcy wymordowali ok. 100 tys. ludzi, w tym ok. 60‑70% stanowili Żydzi i 20% Polacy (głównie inteligencja, w tym profesorowie w Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie, a także księża). Wykonawcami egzekucji byli głównie członkowie litewskiej formacji Ypatingasis būrys, zwani potocznie strzelcami ponarskimi lub szaulisami. Ofiary przywożono pociągami lub gnano w Wilno pieszo. Rozstrzeliwano je etapami — niektórzy zmuszani byli czekać przed bramą kilkanaście godzin, a nawet kilka dni. W międzyczasie szaulisi katowali je gumowymi pałkami i szczuli psami. Co kilkanaście minut wybierano kolejne partie skazańców, zmuszano do rozebrania się i wyprowadzona do „poczekalni” — jednego z uprzednio wykopanych dołów. Stamtąd po 10‑12 ofiar wyprowadzano nad masowy grób i rozstrzeliwano. Dokładna liczba ofiar jest trudna do ustalenia — pod koniec wojny Niemcy ekshumowali masowe groby i spalili większość zwłok. (więcej na:  pl.wikipedia.org [dostęp: 2021.09.20])

Wilno (Łukiszki): Więzienie w Wilnie wykorzystywany zarówno przez Niemców jak I Rosjan. Miejsce kaźni tysięcy Polaków. Przetrzymywano w nim jednorazowo od 2,000 do 16,000 więźniów. W 06.1941 Rosjanie, po ataku niemieckim, wymordowali większą część więźniów. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2021.07.04])

Pomoc Żydom: W czasie II wojny światowej Niemcy na okupowanych ziemiach polskich zabronili udzielania pomocy Żydom pod karą śmierci. Setki kapłanów i duchowieństwa mimo tego takiej pomocy Żydom udzielało. Wielu poniosło śmierć. (więcej na: www.naszdziennik.pl [dostęp: 2013.08.31])

Ribbentrop-Mołotow: Ludobójczy rosyjsko–niemiecki pakt przyjaźni między przywódcą rosyjskim Józefem Stalinem i niemieckim Adolfem Hitlerem, podpisany 23.08.1939 w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Rosji — Wiaczesława Mołotowa — i Niemiec — Joachima von Ribbentropa — który sankcjonował i był bezpośrednią przyczyną niemieckiego i rosyjskiego najazdu na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej w 09.1939. „Wojna była jedną z największych w historii klęsk i dramatów ludzkości, bo dwie ateistyczne i antychrześcijańskie ideologie: narodowego i międzynarodowego socjalizmu, odrzuciły Boga i Jego piąte przykazanie Dekalogu: Nie zabijaj!” (abp Stanisław Gądecki, 01.09.2019). Ustalenia paktu — wsparte zdradą formalnych sojuszników Polski, Francji i Niemiec, które 12.09.1939 na wspólnej konferencji w Abbeville, zdecydowały o nieudzielaniu pomocy zaatakowanej Polsce i niepodejmowaniu działań zbrojnych wobec Niemiec (co było złamaniem zobowiązań traktatowych z Polską) — zostały sprecyzowane 28.09.1939 w traktacie „o granicach i przyjaźni Niemcy–Rosja”, podpisanym przez tych samych zbrodniarzy. Jednym z jego ustaleń było podzielenie się strefami wpływów w środkowej i wschodniej Europie oraz IV rozbiór Polski. W jednym z tajnych aneksów zapisano: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”. Skutkiem porozumień była seria spotkań między ludobójczymi organizacjami — niemieckim Gestapo i rosyjskim NKWD, na których dyskutowano koordynację wysiłków w celu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych (w Niemczech zwane Intelligenzaktion, w Rosji przyjęła formę zbrodni katyńskiej). Skutkiem porozumień była śmierć setek tysięcy polskiej inteligencji, w tym tysięcy przedstawianych kapłanów, i dziesiątków milionów zwykłych ludzi. Skutki tej rosyjsko–niemieckiej umowy trwały do 1989, a i dziś są odczuwalne. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2015.09.30])

Wojna polsko-rosyjska 1919—20: Wojna o niepodległość i granice Rzeczpospolitej. Polska odzyskała niepodległość w 1918, ale o granice musiała walczyć z dawnymi potęgami imperialnymi, w szczególności z Rosją. Rosja planowała wzniecenie rewolucji bolszewickiej w krajach zachodu Europy, co stało się przyczyną rozpętania przez nią w 1920 wojny przeciw Polsce. Pokonana został w bitwie warszawskiej, zwanej „cudem nad Wisłą” (jednej z 10 najważniejszych bitew w historii świata, według niektórych historyków), w 08.1920, dzięki której Polska odzyskała część ziem utraconych w ramach rozbiorów Polski w XVIII w., a Europa ocalona została przed ludobójczym komunizmem. (więcej na: pl.wikipedia.org [dostęp: 2014.12.20])

źródła

osobowe:
www.glaukopis.pl [dostęp: 2012.11.23], www.bialystok.opoka.org.pl [dostęp: 2012.12.28]
bibliograficzne:
„Martyrologia duchowieństwa archidiecezji wileńskiej 1939‑1945”, ks. Tadeusz Krahel, Białystok, 2017
oryginalnych zdjęć:
stara.ak.org.pl [dostęp: 2015.05.09], www.bialystok.opoka.org.pl [dostęp: 2012.12.28], www.katedrapolowa.pl [dostęp: 2014.01.16]