Rzymskokatolicka Parafia
pod wezwaniem św. Zygmunta
05-507 Słomczyn
ul. Wiślana 85
dekanat konstanciński
m. i gm. Konstancin-Jeziorna
powiat Piaseczno
inne (interaktywna mapa):
NIEZWYKŁE KRUCYFIKSY w POLSCE
FLISACKI PAN
lokalizacja: Toruń
inne (pełna lista):
Łącza do ilustracji związanych z wydarzeniem/znakiem:
Do Torunia, miasta założonego w 1233 r., Zakon Kaznodziejski (łac. Ordo Prædicatorum – OP), czyli dominikanie, został sprowadzony w 1263 r., na podstawie przywileju wydanego przez Anno z Sangershausen (?, k. Eisleben – 1273, Niemcy), wielkiego mistrza Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (łac. Ordo fratrum domus hospitalis Sanctae Mariae Theutonicorum in Jerusalem – OT), zwanego potocznie krzyżakami. Na terenie tzw. Nowego Miasta, najmłodszej części toruńskiego tzw. staromiejskiego zespołu, lokowanej — na prawie chełmińskim — 13.viii.1264 r., dominikanie wybudowali wówczas swój kościół pw. św. Mikołaja.
Świątynia, powstała w 1334 r., dzieliła odtąd losy miasta. W latach 1351, 1423 i 1764 ulegała pożarom; w 1598 r. i 1709 r. uderzeniom pioruna. W 1622 r. zawaliło się sklepienie i dach nawy południowej świątyni, wreszcie w latach 1658, 1703, 1809 i 1813 budynki były bombardowane podczas oblężeń miasta. Za każdym razem dominikanie i mieszczanie odnawiali zabudowania i oddawali z powrotem do sprawowania kultu.
Wnętrze kościoła było bogato wyposażone — oprócz organów z 1685 r. znajdowało się w nim 20 ołtarzy, a według inwentarza z 1738 r. również dziesięć grobowców i osiem nagrobków.
Wisiał w nim też niezwykły, Czarny Krucyfiks, zwany Krucyfiksem Flisaków…
Kościół św. Mikołaja był jedyną toruńską świątynią leżącą wewnątrz murów miejskich, która poprzez cały okres reformacji pozostała w rękach Kościoła katolickiego i nie była użytkowana przez protestantów. Jego istnienie i posługa przyczyniły się znacznie do osłabienia reformackiego potopu na ziemiach północnej Polski…
Po II rozbiorze Rzeczypospolitej w 1793 r., gdy Toruń znalazł się w rękach zaborczych Prusaków, rozpoczął się czas odwetu. Echa prusackiej zemsty słychać w słowach Juliana Ursyna Niemcewicza (1757, Skoki – 1841, Paryż), który jesienią 1812 r. odwiedził świątynię: „Wszedłszy w dzień świąteczny do kościoła tego, zastałem w nim z jednej strony nabożeństwo solenne, dominikana gorliwie każącego na ambonie; z drugiej, żołnierzy pakujących suchary, i zabijających beczki z trzaskiem niezmiernym. Kaznodzieja chciał krzykiem swoim zagłuszyć bednarzów, bednarze, niemniej ambitni, usiłowali młotkami kaznodzieję uciszyć; zwycięstwo przy ostatnich zostało, czasami bowiem tylko, w przerwach stuku od młotów, głos kaznodziejski słyszeć się dawał”J. U. Niemcewicz, „Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte”.
Było to w dwa lata po wydaniu 30.x.1810 r. edyktu sekularyzacyjnego, mocą którego państwo pruskie, osłabione klęską w starciach z Napoleonem, zrabowało majątki ziemskie, liczne budynki takie jak szpitale, klasztory, szkoły należące do Kościoła. Przejęło także wszelki majątek ruchomy, taki jak księgozbiory, dzieła sztuki, klasztorne dokumenty…
Rozpoczął się czas kasat. 9.viii.1815 r. Prusacy zalecili klasztorom samorozwiązanie się. Opustoszałe domy zakonne zamykano, a coraz starszych zakonników przenoszono do wyznaczonych klasztorów. Rabowane domy zakonne zamieniano na świeckie instytucje.
Parę lat później, w 1819 r., zaborczy Prusacy skasowali też toruński konwent. Czas dominikanów w Toruniu kończył się…
Rok później zburzono klasztor, a zrabowany teren przeznaczono — jak zazwyczaj bywało w takich okolicznościach — na potrzeby wojska: na piekarnię garnizonową.
Kościół przekazano miastu. Zimą 1831 r., gdy za pobliską granicą z zaborczą Rosją trwało powstanie listopadowe, Prusacy kazali go opróżnić. Przejęli go na potrzeby — a jakże! — wojskowe i urządzili w nim magazyn wojskowy.
Wystarczyły trzy lata i w 1834 r. ze względu na „zły stan techniczny” wspaniałą gotycką świątynię, największą budowlę toruńskiego Nowego Miasta, rozebrano…
Na miejscu, w północnej części terenu podominikańskiego, Prusacy wznieśli tzw. Nowy Arsenał i piekarnię, na potrzeby — a jakże by inaczej! — Twierdzy Toruń (niem. Festung Thorn), składającej się z szeregu odrębnych fortów, z których część, w szczególności Fort VIII, stało się później, w szczególności w czasie II wojny światowej, miejscem kaźni tysięcy Polaków.
Przed zburzeniem kościoła pw. św. Mikołaja wiernym udało się aliści wynieść ze świątyni najcenniejsze zabytki. Był wśród nich i cudowny Flisacki Krucyfiks.
Krucyfiks pochodzi prawdopodobnie z XIV w. W jednym z historycznych dokumentów z 1468 r. zachowała się wzmianka mówiąca, że: „1392 — de Crucifixo maiori in medio ecclesiae; coram imagine crucifixi in medio ipsius ecclesiae, cuidam columnae affixa” (pl. „1392 rok — Krusyfiks większy w środku kościoła; obok wizerunku Krzyża w środku tego kościoła, przytwierdzono do kolumny”), świadcząca o istnieniu Krucyfiksu już w 1392 r. Być może wisiał On wówczas na pierwszym filarze przy prezbiterium świątyni dominikańskiej.
W 1405 r. ordynariusz diecezji chełmińskiej, bp Arnold Stapil (po 1360 – 1416, Lubawa), kanclerz zakonu krzyżackiego, późniejszy uczestnik bitwy 15.vii.1410 r. pod Grunwaldem, który po polsko–litewskim zwycięstwie, złożył hołd lenny królowi Władysławowi II Jagielle (ok. 1352/62 – 1434, Gródek), wszystkim pielgrzymującym do tego Krzyża udzielił 40 dni odpustu. Możliwość uzyskania odpustów dla pątników korzących się przed Krucyfiksem była w późniejszych czasach kilkukrotnie odnawiana przez pasterzy chełmińskich…
Jego kult musiał już wówczas być dość duży, szczególnie wśród spławiających swe towary Wisłą — z południowej Polski oraz z Rusi do Gdańska — flisaków. Los flisaków uwiecznił w poemacie „Flis, to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającymi” Sebastian Fabian Klonowic (ok. 1545, Sulmierzyce – 1602, Lublin), poeta i kompozytor. Pisał tam:
Toruń budowny i bogaty w cnotę.
Tam szczyrych mieszczan oglądasz ochotę,
Tam pokój,
tam wstyd,
tam płuży uczciwość
I sprawiedliwość.
Tam podobieństwo zda się być człowieku
Saturnowego i złotego wieku,
Gdy była cnota w one święte lata
Królową świata.
Bógżeć pomoży,
wierzchności dostojna,
Ku dobrym skłonna,
na zuchwałe zbrojna;
Bóg cię tu żegnaj,
bo mi pilno w drogę,
Mieszkać nie mogę.
Krucyfiks przyozdabiany był w perukę z naturalnych (albo z końskich) włosów oraz srebrną koronę oraz lniane perizonium (dzisiaj widoczne — srebrne — pochodzi z czasów późniejszych). Owe skradzione zostały, wraz z licznymi wotami, w 1958 r.…
Wzrost kultu Czarnego Krucyfiksu nastąpił po 1622 r., gdy miała miejsce katastrofa budowlana — zawaliło się sklepienie w południowej nawie kościoła dominikańskiego św. Mikołaja. Flisacki Chrystus ocalał i z radości poniesiono Go wówczas uroczyście w procesji, ukazując wiernym…
Po rozebraniu kościoła pw. św. Mikołaja w 1834 r. Flisackiego Pana przeniesiono do kościoła pw. św. Apostołów Jakuba i Filipa, dawnej fary Nowego Miasta, pod którego budowę kamień węgielny położył chełmiński biskup Herman (zm. 1311) w 1309 r. Kościół ów od 1345 r. do 1557 r. należał do mniszek Zakonu Cysterskiego (łac. Ordo Cisterciensis – Ocist). Później przejęli go protestanci, ale w 1667 r. stał się znów świątynią katolicką. Przeszedł wówczas na własność mniszek Zakonu św. Benedykta (łac. Moniales Ordinis Sancti Benedicti – OSB), czyli benedyktynek.
Aż do 1833 r., gdy benedyktynki — podobnie jak dominikanie i inne zakony — zostały, w ramach pruskich kasat, ze swego klasztoru przez Prusaków wyrzucone. Już trzy lata wcześniej, w 1830 r., gdy zmarła kolejna ksieni klasztoru, Prusacy nie zgodzili się na wybór następnej. W iii.1833 r. mniszki powiadomiono o likwidacji toruńskiego klasztoru i dano im do 15.iv czas na wyniesienie się. Tego dnia usunięto je z klasztoru siłą. Schroniły się w przytułku dla ubogich…
A w budynkach klasztornych zaborcze władze urządziły — a jakże, wyobraźnia pruska nie była wszak ograniczona — więzienie … wojskowe. Potem zrabowane budynki przebudowano na mieszkania.
Kościół natomiast przejęli księża diecezjalni…
Tam, przeniesiony ze zburzonej świątyni pw. św. Mikołaja i umieszczony początkowo w rokokowym ołtarzu pw. św. Benedykta, a dziś w kaplicy Krzyża Świętego, zawisł Cudowny Krucyfiks.
Później, jeszcze w XIX w., został pomalowany na czarno i odtąd zaczęto Go zwać Czarnym…
Wprawdzie zawód flisaka prawie zupełnie zaginął Chrystusowi w Jego wizerunku ze świątyni pw. św. Apostołów Jakuba i Filipa nadal cześć jest oddawana. Tak było przez cały XIX w., mimo silnych prądów sekularyzacyjnych, wspieranych przez pruską administrację, i przenoszenia wielu niezwykłych średniowiecznych figurek do muzeów, i tak jest i dziś, choć nie korzą się już dziś przed Nim przewoźnicy wiślani bo … ich już nie ma.
Może ponowne odrodzenie ruchu przewozowego po Wiśle, nasza wiślana pielgrzymka ze Słomczyna do Płocka, sprawą, że znów u stóp Ukrzyżowanego Pana w Toruniu klękać będą płynący na barkach i łodziach Wisłą — jeśli nie flisacy, to może żeglarze?
Kto wie…
Popatrzymy na program Telewizji Polskiej „Bulwar sztuki” poświęcony m.in. Czarnemu Krucyfiksowi z Torunia:
Zobaczmy też krótką etiudkę o toruńskim kościele pw. św. Apostołów Jakuba i Filipa:
Adres:
Kościół pw. św. Jakuba Apostoła
Rynek Nowomiejski 6
87-100 Toruń
Mapa dojazdu:
Opracowanie oparto na następujących źródłach:
polskich: