bł. TYTUS arnold zygmunt BRANDSMA
(1881, Oegeklooster - 1942, Dachau)
męczennik

patron: karmelitów, dziennikarzy, Holandii

wspomnienie: 26 lipca

wszyscy nasi święci >>

Łącza do ilustracji (dzieł sztuki) związanych z błogosławionym:

Arnold Zygmunt (hol. Anno Sjoerd) Brandsma urodził się 23.ii.1881 r. w wiosce Oege­klooster (dziś już nie stanowiącej odrębnej społeczności), ok. 3.5 km od miejscowości Bolsward, w holenderskiej północnej prowicji Fryzja. Zaraz obok znajdował się znany wiatrak, Oegekloostermolen, służący do osuszania pobliskich polderów, czyli obszarów znajdujących się poniżej poziomu morza. Jednocześnie w pobliżu znajdowały się nie­gdyś dwa znane klasztory - Oegeklooster, który dał nazwę rodzinnej wiosce Arnolda, oraz cysterski Bloemkamp (niedaleko kanału Oude Kloostervaart), obie zbu­rzone w XVI stuleciu, podczas wojen religijnych, przez kalwińskich Gezów…

Był synem hodowcy krów Tytusa (hol. Titus) (zm. 1920) oraz Tjitsje (zm. 1933) z domu Postma. Pochodził ze znanej, lokalnej, katolickiej rodziny, zakorzenionej od stuleci we Fryzji, gdzie katolicy byli mniejszością. Miał cztery starsze siostry, z których trzy zostały zakonnicami, i młodszego brata, który wstąpił do franciszkanów.

Ochrzczony został w lokalnym kościele pw. św. Marcina (hol. Sint-Martinuskerk) w Bolsward, dziś już nieistniejącym - na jego miejscu w 1932 r. wybudowano bowiem nowy kościół, pw. św. Franciszka (hol. Sint-Franciscuskerk), i on dziś służy wiernym parafii Bolsward i okolic (parafii pw. bł. Tytusa Brandsma).

W przykościelnej szkole pw. św. Marcina (hol. Sint-maartenschool), istniejącej do dzisiaj, pobierał też pierwsze nauki na poziomie podstawowym.

Był wątłej postury i słabego zdrowia, co sprawiało, że nie spodziewano się, iż będzie w stanie podołać ciężkim zadaniom rolnika we Fryzji. W wieku 11 lat zatem rozpoczął naukę we franciszkańskim gimnazjum pw. św. Antoniego z Padwy (hol. Sint-Antonius­gymnasium) w Megen (szkoła została zamknięta w 1967 r.), w prowincji Brabancji Północnej. Już wte­dy myślał o życiu zakonnym.

Powołanie się skrystalizowało, gdy po 7 latach nauki, w związku z kłopotami zdrowotnymi i surową regułą życia zakonnego, przeniósł się 17.ix.1898 r. do konwentu karmelitów trzewiczkowych - Zakonu Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Kar­mel (łac. Ordo Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo - Ocarm) w Box­meer (ok. 45 km od Megen), również w Brabancji Północnej. Przyjął wówczas zakonne imię Tytusa (hol. Titus), które nosił też jego ojciec, i rozpoczął nowicjat.

W klasztorze w Boxmeer, założonym w 1652 r., złożył też, 5.x.1899 r., pierwsze śluby zakonne, a następnie zaczął przygotowywać się do kapłaństwa.

Rozpoczął studia teologiczne, które doprowadziły go, 17.vi.1905 r. - jeszcze przed zda­niem ostatecznych egzaminów - do ślubów i święceń kapłańskich w katedrze pw. św. Jana Ewangelisty (hol. Sint-Janskathedraal) w ’s‑Hertogen­bosch, stolicy diece­zji ’s‑Hertogenbosch. Biskupem diecezjalnym był wówczas Wil­helm (hol. Wilhelmus) van de Ven (1834, Schijndel - 1919, 's-Hertogenbosch).

Po święceniach przez rok jeszcze kończył studia teologiczne w karmelitańskim kolegium filozoficznym w Oss (Brabancja Północna).

Następnie, po zdaniu egzaminów, przeniesiony został do Rzymu, gdzie w latach 1906-1909, na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim (łac. Pontificia Universitas Gregoriana), studiował filozofię, co 25.ix.1909 r. uwieńczone zostało doktoratem z filozofii.

Po powrocie do kraju rodzinnego był wykładowcą filozofii, socjologii i historii Kościoła w kolegium w Oss, gdzie dawniej sam studiował.

W 1916 r. zainicjował i poprowadził projekt przetłumaczenia pracy św. Teresy z Ávi­la (1515, Gotarrendura - 1582, Alba de Tormes) na holenderski.

Pięć lat później napisał medytacje do 14 stacji Drogi Krzyżowej, ilustrustrowane kontrowersyjnymi ekspresjonistycznymi szkicami węglem holenderskiego artysty Alberta Servaesa (1883, Gandawa - 1966, Lucerna), nieprzychylnie przyjętymi przez większość ówczesnego Kościoła w Holandii.

Jednocześnie redagował miejscową gazetę „De Stad Oss” (pl. „Miasto Oss”).

W 1923 r. założył w Oss katolickie liceum (dziś liceum im. Tytusa Brandsma), a także zainicjował założenie liceum Twents w Oldenzaal, w prowincji Overijseel (zaczęło funkcjonować, jako drugie karmelitańskie gimnazjum w Holandii, w 1922 r.), oba prowadzone przez karmelitańskich współbraci.

Założył też katolicką bibliotekę publiczną w Oss i czasopismo o tematyce maryjnej, którego był redaktorem naczelnym.

W 1923 r. został profesorem nowo założonego Katolickiego Uniwersytetu w Nijmegen (dziś Uniwersytetu im. Radboud). Nauczał tam filozofii i historii mistycyzmu katolickiego.

Swoim studentom miał mawiać: „Nie wolno nam w naszym sercu oddzie­lać Boga od świata”…

Pełnił wiele funkcji, w tym w roku akademickim 1932/3 był łac. Rector Magnificus (pl. rektor) swego Uniwersytetu (kadencja twała jeden rok). W mowie inauguracyjnej powiedział jakże aktualne i dziś słowa:

„Spośród wielu pytań, które sobie zadaję, żadne nie zajmuje tyle miejsca jak zagadka, dlaczego tylu ludzi, dumnych i pewnych siebie, własnej drogi i wyborów, odwraca się od Boga? To zaiste niepokojące, że w czasach tak wielkiego rozwoju w tylu dziedzinach życia zaprzeczanie i wręcz ośmieszanie Boga szerzy się jak zaraza.

Jak to się stało, że obraz Boga uległ zaćmieniu? Że tak wielu już nie wzrusza? Czy wina leży tylko po ich stronie? A może, by znów na świecie świecił pełnym blaskiem, czegoś należy wymagać od nas samych?

I czy ośmielimy się mieć nadzieję, by studiowanie idei Boga mogło, choć częściowo, załagodzić głód tej największej z potrzeb?”

Przyczynił się też do odrodzenia w 1924 r. karmelitańskiego klasztoru w niemieckiej Moguncji (niem. Mainz), o historii sięgającej 1285 r., zsekularyzowanego - czyli zamkniętego - w 1803 r., oraz klasztoru w niemieckim Bambergu…

W 1935 r. został mianowany, przez nowo-mianowanego biskupa Utrechtu, późniejszego kardynała, Jana de Jonga (1885, Nes - 1955, Amersfoort), asystentem kościelnym ponad 30 holenderskich czasopism katolickich. Jednocześnie był członkiem Związku Holenderskich Dziennikarzy Katolickich przyczyniając się do modernizacji wydawnictwa katolickich gazet i polepszenia warunków pracy dziennikarzy katolickich.

Uczestniczył w pracach wielu katolickich organizacji. Był przewodniczącym Federalnego Kuratorium Katolickich Szkół Podstawowych i Średnich, członkiem Katolickiej Ligii Pokoju i Ekumenizmu. Był inicjatorem i cenzorem „Katholieke Encyclopédie” (pl. „Encyklopedii Katolickiej”). Przyczynił się też do odrodzenia corocznej procesji ku czci Najświętszej Maryi Panny, zwanej „Maria Omdracht”, dookoła kościoła pw. św. Szczepana (hol. Sint-Stevenskerk) w Nijmegen, która pierwszy raz odby­ła się w 1273 r. (zaniechano jej w 1994 r.).

Pracował także na rzecz emancypacji katolików w rodzinnej Fryzji, gdzie przyczy­nił się do powstania paru lokalnych organizacji.

W 1935 r. przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie wygłosił szereg wykładów w różnych ośrodkach karmelitańskich.

3.x.1938 r., w związku z 40-leciem przyjęcia święceń zakonnych, królowa holenderska Wilhelmina (1880, Haga - 1962, Het Loo k. Apeldoorn), nadała mu tytuł Rycerza Orderu Lwa Holen­derskiego (hol. Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw). Było to m.in. wyrazem uznania dla roli o. Tytusa, jaką odegrał w odnowieniu zgromadzenia karmelitańskiego w Holandii (był członkiem zarządu zgromadzenia).

Wcześnie dostrzegł zagrożenie faszyzmem i nazizmem. Już od 1934 r., czyli w rok po przejęciu władzy przez Hitlera w Niemczech, publikował artykuły w prasie holenderskiej ukazujące zagrożenia płynące z ideologii nazistowskiej. Prowadził wykłady o niebezpieczeństwie nazistowskim, niebezpieczeństwie nienawiści rasowej. Na wiele lat przed wybuchem wojny potępiał wprowadzanie antysemickiej legislacji w Niemczech.

Od 1936 r. był aktywnym członkiem Comité van Waakzaamheid (pl. Komitet Czujności), zrzeszającego intelektualistów holenderskich, którego zadaniem było uwrażliwianie społeczeństwa na „zagrożenia dla wolności badań i myśli, czyli rozwoju społeczeństwa, kultury i nauki” ze strony niemieckiego nazizmu. Wszedł w nim w konflikt z komunistami, uznawał bowiem komunizm na równi groźny, jak niemiecki nazizm.

W czasie II wojny światowej, po zajęciu 10.v.1940 r. Holandii przez Niemcy, sprzeciwiał się antyżydowskim rozporządzeniom, m.in. protestował przeciw wyrzucaniu żydowskich studentów i uczniów z katolickich szkół.

Doprowadził do usunięcia przez wspomnianego arcybiskupa Utrechtu, Jana de Jonga, i holenderski episkopat ogłoszeń, artykułów i reklam hol. Nationaal-Socialistische Beweging der Nederlanden (pl. Narodowo-Socjalistyczny Ruch Holenderski), czyli nazistowskiej partii NSB, w katolickich gazetach i czasopismach. Stało to w jednoznacznej sprzeczności z wydanym przez Niemców nakazem ogłaszania drukiem takich informacji.

26.i.1941 r. episkopat Holandii wystosował list pasterski otwarcie krytykujący politykę okupacyjnych władz niemieckich, w szczególności wobec Żydów. Oświadczył, że zwolennicy partii nazistowskiej nie powinni przyjmować sakramentów świętych…

Od 30.xii.1941 r. Tytus odwiedził 14 katolickich gazet i ich redaktorów naczelnych, zanosząc osobiście list episkopatu wyjaśniający wprowadzony zakaz.

Niemieccy naziści okupujący Holandię zainteresowali się jego osobą. Jego wypowiedzi, z których relację przekazano niemieckiej Służbie Bezpieczeństwa Reichs­führera SS (niem. Sicherheitsdienst des Reichsführers-SS), czyli SD, sprawiły, iż powstał raport SD, w którego konkluzji zapisano: „W związku z przygotowywaniem planu wrogiego wystąpienia i opozycji wobec niemieckich władz okupacyjnych ojciec Brandsma ma zostać natychmiast aresztowany i przewieziony do obozu koncentracyjnego”.

19.i.1942 r., w klasztorze w Boxmeer (według innych źródeł w Nijmegen), został are­sztowany. Poprzez więzienie w Arnhem zawieziono go do więzienia w Scheveningen. Już w dniach 20-21.i.1942 r. odbył się w Hadze jego proces, na którym prze­dłużono mu uwięzienie, w celu „zebrania większej ilości dowodów”…

W ciągu dwóch miesięcy pobytu w celi nr 577 w Scheveningen napisał wiele listów do rodziny, ziemskiej i zakonnej, a także - na marginesach książki o Jezusie, którą do­zwolono mu zachować - biografię św. Teresy z Ávili.

27.i.1942 r. pisał:

„Jestem sam, to prawda, ale nigdy nasz Pan nie był tak blisko mnie. Mógłbym krzyczeć z radości bo pozwolił mi odnaleźć Go w pełni, bez możliwości widzenia innych ludzi, i bez kogokolwiek patrzącego na mnie. Teraz On jest moją jedyną ucieczką i czuję się bezpieczny i szczęśliwy. Mógłbym pozostać tu na zawsze, jeśli taka byłaby Jego wola…”

Tę myśl ujął też wówczas w znanym wierszu:

W Scheveningen przetrzymywany był do 28.iii.1942 r. Wówczas przewieziony został do więzienia policyjnego - obozu koncentracyjnego - w Amersfoort. Tam, w celi więziennej, w Wielki Pią­tek 3.iv.1942 r., wygłosił wykład dla współwięźniów o XIV-wiecznym kaznodziei i założycielu wspólnoty Braci Wspólnego Życia, czyli społeczności ludzi niezwiązanych ślubami zakonnymi i praktykujących kult pracy, umiarkowanie, dyscyplinę życia duchowego i miłosierdzie, Gerardusie Magnusie (hol. Geert Groote) (1340-1384, Deventer), i znaczeniu cierpienia Chrystusa i wierzących.

Był to jego ostatni, znany wykład. 29.iv.1942 r. przewieziony został z powrotem do więzienia w Scheveningen, a 16.v.1942 r. do więzienia w Kleve, już w Niemczech. Tam śledczy miał zanotować: „Oskarżony sądzi, że jest chrześcijaninem - jest objęty jego [e.g. chrześcijaństwa] skrzydłami - by chronić się nazizmem”…

Po 5 miesiącach, 13.vi.1942 r. wywieziono go z więzienia i po sześciu dniach, 19.vi.1942 r., przewieziono do niemieckiego obozu koncentracyjnego (niem. Konzentrations­lager) KL Dachau.

Otrzymał numer obozowy 30492 i został umieszczony w baraku nr 28, przeznaczonym dla polskich kapłanów katolickich.

Do Dachau trafił w najgorszym czasie. Trwał proces fizycznego wyniszczania polskich kapłanów katolickich. Niewolnicza praca, głodowe racje żywnościowe sprawiły, że więźniowie umierali dziesiątkami. Chorych umieszczano w obozowym szpitalu a stamtąd wywożono ich w nieznane. Niemcy mówili o wyjeździe do kurortów. Więźniowie wiedzieli inaczej - wywożono ich do centrum eutanazyjnego w Hartheim, w Austrii, gdzie ich mordowano w komorach gazowych…

Tytus przetrwał w Dachau niewiele ponad miesiąc. Ale nawet tam zapamiętano go. Ten nauczyciel mistycyzmu, sam również uznawany za mistyka, do końca miał udzielać moralnego, duchowego i praktycznego wsparcia swym współwięźniom - mimo, że nie znał ich języka: ale istniał wszak język wspólny dla wszystkich, czyli łacina…

Miał wówczas mówić: „Nie dajcie się owładnąć nienanowiści. Zachowajcie cierpliwość. Jesteśmy tu w ciemnym tunelu, ale musimy iść do przodu. Na końcu czeka nas wszak wieczyste światło…”

Traktowany był w sposób niezwykle brutalny, poniewierany i zmuszany do ciężkich robót i już po kilku tygodniach był totalnie wyniszczony i wyczerpany. Został przeniesiony do obozowego baraku zwanego ‘szpitalnym’ (i.e. tzw. rewiru).

Tam miano go poddać zbrodniczym „eksperymentom” pseudo-medycznym - prawdopodobnie zaszczepiono mu ropowicę (w Dachau wykonywano także inne rodzaje „eksperymentów”). Obozowi więźniowie, pełniący rolę lekarzy, próbowali go leczyć, ale brakowało wszystkiego: leków, bandaży, narzędzi…

Po paru dniach Tytus tracił przytomność.

26.vii.1942 r., o 14⁰⁰ dotarł do „wieczystego światła” - Niemcy zamordowali go śmier­telnym zastrzykiem (fenolem). Miała mu go zrobić pielęgniarka - katoliczka, która jednakże odeszła od Kościoła. Po latach miała powiedzieć, że „pozostała żywa w [mej] pamięci twarz tego kapłana, który jej współczuł”. Dać jej miał swój obozowy różaniec, wykonany z chleba. Gdy protestowała mówiąc, że nie wie, jak się na nim modlić, miał jej poradzić: „Przy każdym ziarenku tylko powiedz: Módl się za nami, grzesznymi!”…

Ciało spalono w krematorium.

Beatyfikowany został 3.xi.1985 r. przez papieża św. Jana Pawła II (1920, Wadowice - 2005, Watykan).

Jan Paweł II mówił wówczas:

„Gdy pochylamy się nad życiorysem Tytusa Brandsma, gdy stykamy się z apostolską gorliwością tego sługi Bożego, a później z jego męczeńską śmiercią, szczególnej mocy nabierają słowa dzisiejszej liturgii: ‘Bóg ich doświadczył […] Doświadczył ich jak złoto w tyglu i przyjął ich jak całopalną ofiarę’^{Md 3, 5-6}. Tak więc: nie samym cierpieniem go dotknął, bo kara stała się ofiarą na wzór ofiary Chrystusa na Krzyżu. Ofiara, owszem, doświadcza kaźni ale pokonuje ją i zwycięża. Zawarta jest bowiem w ‘nadziei pełnej nieśmiertelności’^{por. Md 3, 4}. Nadziei, dzięki której ‘dostąpią dóbr wielkich’^{por. Md 3, 5}.

Tak Krzyż Chrystusowy przemawiał do Tytusa Brandsma. Tak też mówi do każdego z nas: ‘Weź udział w trudach i przeciwnościach’^{2 Tm 2, 3}. ‘Pamiętaj na Jezusa Chrystusa! […] On […] powstał z martwych’^{2 Tm 2, 8}. Zaiste, ‘dla [Ewangelii] znoszę niedolę aż do więzów jak złoczyńca’^{2 Tm 2, 9}”.

Po czym zwrócił się bezpośrednio do wiernych z Holandii:

„’Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga’^Md 3, 1, ale śmierć i chwała tego Sprawiedliwego w sposób szczególny należy do was, waszego Kościoła i waszego narodu. Czyż śladów tego nie odnajdujemy w słowach św. Pawła: ‘Dlatego znoszę wszystko przez wzgląd na wybranych, aby i oni dostąpili zbawienia w Chrystusie Jezusie razem z wieczną chwałą’^{2 Tm 2, 10}? Te słowa w szczególny sposób odnoszą się do Kościoła i narodu, którego synem był błogosławiony Tytus Brandsma”…

W 2005 r. mieszkańcy Nijmegen uznali Tytusa Brandsma za największego spośród ludzi żyjących w tym mieście i poświęcili kościół ku jego czci.

W Bolsward znajduje się muzeum jego imienia.

Popatrzmy na trzy filmiki o bł. Tytusie Brandsma (pierwszy po holendersku, dwa następne po angielsku):

Pochylmy się nad homilią beatyfikacyjną Ojca św. Jana Pawła II wygłoszoną 3.xi.1885 r. w Watykanie (po włosku):

• Watykan

Popatrzmy na mapę życia błogosławionego:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• Mary Pages
• Adonai.pl
• Wikipedia.pl

angielskich:

• EWTN #1
• EWTN #2
• Titus Brandsma Institut
• Carmelnet

holenderskich:

• Titus Brandsma Museum
• Titus Brandsma Institut
• Wikipedia.nl

norweskich:

• Den katolske kirke

włoskich:

• Santi e Beati