Rzymskokatolicka Parafia
pod wezwaniem św. Zygmunta
05-507 Słomczyn
ul. Wiślana 85
dekanat konstanciński
m. i gm. Konstancin-Jeziorna
powiat Piaseczno
bł. PAWEŁ piotr GOJDIČ
(1888, Ruské Pekľany – ✟ 1960, Leopoldov)
męczennik
patron: unitów na Słowacji
wspomnienie: 17 lipca
wszyscy nasi święci
tutaj
Łącza do ilustracji (dzieł sztuki) związanych z błogosławionym:
Piotr (słow. Peter) urodził się 17.vii.1888 r. we wsi Ruské Pekľany, dziś po połączeniu z sąsiednią wsią zwanej słow. Ľubovec (węg. Lubóc), niedaleko Preszowa, na Słowacji. Wieś, jak i cała Słowacja, należała wówczas do Cesarstwa Austro–Węgierskiego.
Wiek wcześniej, w czasie Konfederacji Barskiej, Preszów w latach 1769‑71 stał się siedzibą Generalności — czyli Rady Generalnej Stanów Skonfederowanych Konfederacji Barskiej — i tam też, 13.x.1770 r., uchwalono akt detronizacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732, Wołczyn – 1798, Petersburg) („Wzywamy was […] podnieście ramię, w krwi deklarowanego przyjaciela Moskwy, a kraju nieprzyjaciela i tyrana, Stanisława Poniatowskiego zmyjcie hańbę i obelgę narodu”)…
Był trzecim dzieckiem rusińskiego grecko–katolickiego kapłana, Stefana Gojdiča i Anny Gerberyováej.
Słowaccy grekokatolicy, praktykujący w kościele katolickim obrządku bizantyjsko–słowackiego, przynależeli już wówczas do eparchii preszowskiej, powstałej w 1815 r. W jej granicach znaleźli się niemal wszyscy katolicy obrządku bizantyjskiego zamieszkujący tereny dzisiejszej Słowacji — początkowo w większości Rusini. Gdy wszelako po I wojnie światowej, w 1918 r., rozpadzie Cesarstwa Austro–Węgierskiego, powstała Czechosłowacja i eparchia preszowska niemal w całości znalazła się po jej stronie, spory odsetek grekokatolików stanowili już Słowacy.
W 1918 r. do eparchii preszowskiej włączono także Czechy, Morawy i czeską część Śląska, gdzie jednak grekokatolików praktycznie nie było…
Zanim jednak do tego doszło Piotr ukończył szkołę podstawową. Uczył się w Cegiełce (słow. Cigeľka), niedaleko granicy z Rzeczpospolitą, gdzie posługiwał jego ojciec, a następnie w Bardejowie i Preszowie.
Był dzieckiem radosnym, pełnym wigoru. Uprawiał sport — w zawodach gimnastycznych wygrał kilka zawodów otrzymując trofea i medale. Uwielbiał muzykę grając na cymbałach…
Od 1907 r. rozpoczął nauki w gimnazjum w Preszowie. I wówczas poczuł powołanie…
Po ukończeniu gimnazjum postanowił pójść w ślady ojca i dwóch starszych braci i rozpoczął studia teologiczne. Teologię studiował w Preszowie a po roku kontynuował w Budapeszcie.
Podczas studiów miał zwierzyć się swemu ojcu duchownemu; „Życie nie jest ciężke, ale to poważna sprawa”. Motto to stać się miało przewodnim podczas całego jego życia. Uzupełniał je słowami, którymi rozpoczynał każdy dzień: „Wszystkie moje modlitwy, wyrzeczenia i cierpienia oddaję jako pokutę za grzechy świata”.
27.viii.1911 r. przyjął — wraz z bratem, Korneliuszem — w katedrze pw. św. Jana Chrzciciela w Preszowie, święcenia kapłańskie, z rąk greckokatolickiego biskupa Preszowa, Jana (słow. Ján) Valyi (1837, Ovéncselö – 1911, Preszów).
Pierwszą placówką była Cegiełka, gdzie pomagał ojcu w pracy parafialnej.
Pod koniec 1912 r. wrócił do Preszowa, gdzie został katechetą w szkole i internacie dla chłopców pw. św. Jana Chrzciciela „Alumneum”. Nauczał też w lokalnych szkołach gimnazjalnych. Jednocześnie powierzono mu rolę zastępcy proboszcza parafii w powiatowym mieście Sabinov, ok. 18 km od Preszowa.
Następnie rozpoczął pracę w kancelarii biskupa preszowskiego — był nim bp Stefan Novák (1879, Ubla – 1932, Preszow), którego w 1918 r. zastąpił administrator apostolski ks. Mikołaj (słow. Mikuláš) Russnák (1878, Sopkovce – 1954, Bratysława) — z czasem zostając kanclerzem kurialnym.
Ale praca kancelaryjna nie pociągała go. 20.vii.1922 r. zatem, ku zdumieniu znajomych i całej kurii, zrezygnował z kariery diecezjalnej i wstąpił do Zakonu Świętego Jozafata (łac. Ordo Basilianus Sancti Josaphat – OSBM) — czyli bazylianów — do klasztoru pw. św. Mikołaja w Mukaczewie, na Mnisiej Górze (słow. Cernecia Hora), gdzie 27.i.1923 r. wdział habit i przyjął zakonne imię Paweł (słow. Pavol).
W 1924 r. posłany został do klasztoru w Użhorodzie, na Rusi Zakarpackiej. 26.xi.1926 r., w słynnym klasztorze bazyliańskim w Krechowie, naonczas należącym do II Rzeczypospolitej, ze słynącymi z łask cudownymi obrazami św. Mikołaja i Matki Bożej Werchrackiej, złożył śluby wieczyste.
Śluby te złożył w zmienionej już aliści sytuacji. Było to bowiem parę miesięcy po tym, gdy 14.ix.1926 r. objął urząd administratora apostolskiego eparchii preszowskiej. Wrócił więc do swojej diecezji — tym razem jako jego władyka…
Po upłynięciu kolejnych paru miesięcy, 25.iii.1927 r., w bazylice pw. św. Klemensa (wł. Basilica di San Clemente al Laterano) w Rzymie, otrzymał święcenia biskupa tytularnego eparchii preszowskiej (łac. Ecclesiae Harpasenae) z rąk poprzednika, Dionizego (węg. Dionýz) Nyáradi (1874, Ruski Krstur – 1940, Mrzlom Poli). Nie oznaczało to wszelako, w związku ze skomplikowaną sytuacją polityczną — eparchia obejmowała obszary należące do kilku krajów — uzyskania pozycji biskupa ordynariusza, zarządzającego rzeczywistą diecezją. Formalnie pozostawał administratorem apostolskim, czyli zarządcą.
Jako motto swej posługi wybrał słowa: „Bóg jest miłością, kochajmy Go!”
Na audiencji, której udzielił nowemu biskupowi Pius XI (1857, Desio – 1939, Watykan), obdarzając go złotym pektorałem, papież powiedział: „Ten krzyż jest tylko symbolem ciężkiego brzemienia, którym Bóg cię obarczy, mój synu, w posłudze biskupiej”…
Pierwszym aktem nowego administratora w Preszowie było wydanie listu z okazji 1,100 rocznicy urodzin św. Cyryla, apostoła Słowian, uznawanego za ojca rytu greckokatolickiego, a jednocześnie wiernego syna kościoła rzymskokatolickiego…
W posłudze biskupiej kładł nacisk na pogłębienie życia duchowego kapłanów i wiernych oraz na świadome przeżywanie liturgii. Założył nowe czasopisma: „Blahovistnik” (pl. „Posłaniec Boży”) i „Da prijdet carstvije Tvoje” (pl. „Przyjdź królestwo Twoje”).
Zakładał nowe parafie.
Szczególnie troszczył się o rozwój szkolnictwa. Z jego inicjatywy wybudowano sierociniec, a w 1936 r. w Preszowie otwarto ufundowane przez niego gimnazjum greckokatolickie.
Musiał stawić czoła fali powrotów do prawosławia, będących konsekwencją przemian narodowościowych i politycznych po rozpadzie monarchii austro–węgierskiej. Zarysował się konflikt między wiernymi narodowości rusińskiej i słowackiej. Jego pokonanie w dużej mierze nastąpiło dzięki charyzmatycznemu biskupowi Pawłowi.
Stanął też w obronie Żydów. W dwa dni po powstaniu specjalnego komitetu słowackiego rządu (27.i.1939 r.), mającego opracować „Program rozwiązania kwestii żydowskiej w Słowacji” napisał list do parafian, w którym przewidywał tragiczne skutki polityki nowo–powstałego (po układzie monachijskim) państwa słowackiego — marionetkowej Pierwszej Republiki Słowackiej (słow. Prvá slovenská republika), której premierem został katolicki ksiądz Józef Tiso (1887, Wielka Bytcza – 1947, Bratysława) i pozostającej pod faktyczną kuratelą Niemiec. Ostrzegał, że wprowadzenie antyżydowskich praw w rezultacie obróci się przeciwko Kościołowi katolickiemu i duchowieństwu. Sprzeciwił się wydalaniu Żydów ze Słowacji…
Wierni nazywali go „człowiekiem o złotym sercu”.
13.iv.1939 r., u progu II wojny światowej, został również administratorem apostolskim słowackiej części eparchii mukaczewskiej (z której przed laty wyłoniła się eparchia preszowska), z siedzibą w Użhorodzie, który w 1938 r., w wyniku układu monachijskiego przejęły Węgry (jako część Rusi Zakarpackiej).
Gdy wybuchła II wojna światowa — Słowacja była jednym z agresorów, którzy napadli 1.ix.1939 r., u boku Niemiec, na Rzeczpospolitą — niechęć pro‑niemieckich władz słowackich z ks. Tiso na czele do jego osoby, w znaczącej mierze ograniczająca możliwości prowadzenia działalności duszpasterskiej władyki Pawła, sprawiła, że złożył rezygnację z zajmowanego stanowiska. Nowy papież, Pius XII (1876, Rzym – 1958, Castel Gandolfo), rezygnacji aliści nie przyjął. Przeciwnie — wywyższył Pawła mianując go biskupem ordynariuszem preszowskim.
Formalnie na stolicy preszowskiej zasiadł 8.viii.1940 r.
Pod jego kierunkiem słowacko–rusińska cerkiew greckokatolicka przetrwała pełen nacisków politycznych okres II wojny światowej.
W jej trakcie pomagał też Żydom, z których 50% zginęło w niemieckich obozach koncentracyjnych, głównie w Auschwitz, uciekinierom (w tym unitom uciekającym przez nacierającymi wojskami rosyjskimi) i więźniom przetrzymywanym w obozach koncentracyjnych.
Dozwalał na wydawanie Żydom fikcyjnych świadectw chrztu. Niektóre z dzieci żydowskich przetrzymywał w sierocińcach i internatach prowadzonych przez swój Kościół.
Gdy rozpoczęły się wywózki Żydów napisał w v.1942 r. list do ambasadora Stolicy Apostolskiej w Słowacji opisujący straszne warunki, w jakich wywożono ofiary i nawołujący do wywarcia presji w celu rezygnacji ks. Tiso ze stanowiska szefa rządu słowackiego. Pisał: „barbarzyństwo wobec tych nieszczęśników przekracza wszelkie granice człowieczeństwa”…
15.i.1946, po II wojnie światowej, otrzymał nominację na biskupa wszystkich grekokatolików na terenie Czechosłowacji.
Niebawem musiał się zmierzyć z nowym, komunazistowskim reżimem zainstalowanym w Czechosłowacji przez Rosjan — komuniści przejęli całą władzę w 1948 r., w wyniku zamachu stanu. Przewidując taki bieg wydarzeń Paweł już od 1945 r. rozszerzył działalność pragnąc wzmocnić wiarę poprzez wizyty duszpasterskie, prowadzenie rekolekcji i misji, aktywność wydawniczą i udział w audycjach radiowych.
Nie miał złudzeń co do natury komunazizmu. I nie mylił się. Po zniszczeniu kościoła greckokatolickiego na Ukrainie i w Rumunii komunaziści bowiem — w porozumieniu z prawosławnym patriarchatem moskiewskim — rozpoczęli eksterminację grekokatolików w Czechosłowacji.
Na wzór rosyjski (podobną strategię zastosowano m.in. na Ukrainie) 28.iv.1950 r. w Preszowie zebrał się pseudo‑sobór, na którym zgromadzeni przeciwnicy bpa Pawła — w Polsce ich odpowiednikiem był ruch „księży patriotów”–— zdecydowali o odstąpieniu od unii z Rzymem. Władze Czechosłowacji oczywiście natychmiast uznały działalność rzymskiego kościoła greckokatolickiego za nielegalną.
Księży greckokatolickich zmuszano do przyjęcia prawosławia, jednak uczyniło to niewielu. Opornych przesiedlono do północnych Czech, z dala od swoich parafii i parafian…
Kościoły i majątek cerkiewny przekazano cerkwi prawosławnej. Zsekularyzowano szkoły kościelne, upaństwowiono kościelne grunty, zakazano wydawania katolickich czasopism, zamknięto katolickie klasztory.
W ostatniej homilii przed zaborem katedry preszowskiej Paweł odważnie krytykował podstawową tezę komunazistowskiej propagandy, w komuniźmie widzącej jedyne żródło postępu ludzkości: „Nosicielem postępu jest Kościół, bowiem to wiara w Boga jest największym wzrastaniem!” I uzupełniał: „Mogą nam zabrać wszystko, ale nie mogą odebrać nam wiary! Tej wiary, do której zachowania wzywaliby nas święci Piotr i Paweł, gdyby dziś głosili nam słowo Boże…”
Komunaziści w nienawiści do wiary posunęli się nawet do usunięcia słowa „grekokatolik” ze słowników. O ile w 1948 r. w Czechosłowacji w oficjalnych raportach odnotowano 305 tys. grekokatolików (w tym 270 tys. na Słowacji), to 3 lata później mówiono już tylko o 250 tys. prawosławnych i … żadnych grekokatolikach.
Grekokatolicy–— zniknęli!
Paweł zdecydowanie się sprzeciwił. Przedstawiciele pseudo‑soboru proponowali mu objęcie stanowiska patriarchy cerkwi prawosławnej powstałej na ruinach kościoła greckokatolickiego w Słowacji. Odpowiedzieć miał: „Mam już 62 lata i nie mam ani dóbr i posiadłości, ale mam wiarę. A jej się nie wyprę, bo pragnę ocalić swą duszę. Nawet o to nie proście”…
27.iv.1950 r., na dzień przed pseudo–soborem, gdy komunaziści już wiedzieli, że nie uda im się go złamać, został — wraz ze swym sufraganem, bpem Bazylim Hopko (1904, Hrabské – 1976, Preszów), internowany. Pół roku później, w x.1950 r. został formalnie aresztowany.
Odmówił współpracy z prześladowcami. W policyjnym raporcie z jednego z przesłuchań w 1950 r. znalazło się zdanie: „by nikt go nie rozumiał na pytania odpowiadał tylko w dialekcie Šariš [wschodnio–słowackim, tłum.]”…
W i.1951 r. oskarżono go otwarcie o zdradę.
W dniach 11‑15.i.1951 r. stanął przed sądem. Skazano go — wraz z dwoma innymi biskupami, Janem (słow. Ján) Vojtaššákiem (1877, Zákamenné – 1965, Říčany), biskupem spiskim, i Michałem Buzalką (1885, Svätý Anton – 1961, Tábor), biskupem trnawskim — na dożywotnie więzienie, 200 tys. koron kary, zabór własności i pozbawiono go praw publicznych — „na zawsze”.
Dziesięć miesięcy później, 24.x.1951 r., sufragan, bp Bazyli Hopko, został skazany na 15 lat komunazistowskiego więzienia…
Bpa Pawła przerzucano z więzienia do więzienia (był przetrzymywany m.in. w Bratysławie, Valdicach w byłym klasztorze kartuzjańskim, Leopoldovie i Ilavie — w więzieniu, w którym Niemcy, po zajęciu Czechosłowacji w 1938 r., zorganizowali obóz koncentracyjny. Nigdy jednak — mimo szykan, tortur, izolacji — nie narzekał. A przetrzymywano go tygodniami w izolatce, zmuszano do pracy w kopalniach. Był bity, m.in. strażnicy zmuszali go do ustawicznego skakania tzw. „żabek” kopiąc go przy tym nieustannie.
Wszystkie te upokorzenia, o czym zaświadczył po latach jeden ze współwięźniów, wybaczał oprawcom, a w kopalniach wykonywał nawet pracę za słabszych…
W 1953 r., w ramach tzw. „amnestii”, zamieniono mu karę dożywocia na 25 lat pozbawienia wolności.
Nie stracił nadziei. „Jestem pewien, że prawda w końcu zwycięży nad kłamstwem. Miłość pokona nienawiść. Nie nienawidzę swoich wrogów. Chciałbym ich przywieść bliżej do Chrystusa — nie siłą, ale miłością i prawdą” — miał mówić odwiedzającym go.
Nie wyparł się wiary katolickiej. Potajemnie, gdy mógł, odprawiał w więzieniach ofiarę Mszy św. Wielokrotnie (m.in. w praskim więzieniu Ruzyňe) namawiano go na zerwanie ze Stolicą Apostolską i przejście na prawosławie — w zamian za opuszczenie więzienia. Miał odpowiadać: „Nie wiem, czy korona męczeńska jest warta zamiany na dwa lub trzy lata wolności. Nie, niech Bóg zdecyduje”.
I Opatrzność zdecydowała. Pozostał w więzieniu do końca.
17.vii.1958 r. władze przekazały mu telegram od Ojca Świętego, Piusa XII, z gratulacjami w związku z 70 rocznicą urodzin. Zapamiętano jego reakcję: „To jeden z najpiękniejszych dni mego życia” — miał powiedzieć w swej ciemnej, zimnej celi więziennej…
Dokładnie dwa lata później, 17.vii.1960 r., w dniu 72 urodzin, w Leopoldovie, zmarł w czechosłowackim szpitalu więziennym, opatrzony Sakramentami Świętymi. W drodze wyjątku na dwa dni przed śmiercią sprowadzono doń kapłana katolickiego…
Pochowano go na więziennym cmentarzu. Bezimienny grób oznaczono numerem: 681…
29.x.1968 r., w parę miesięcy po inwazji Rosji, Polski, Węgier, NRD i Bułgarii na Czechosłowację i zakończeniu praskiej wiosny, która de‑facto doprowadziła do wznowienia posługi kościoła greckokatolickiego na terenie Czechosłowacji (13.vi.1968 r.), nowe komunazistowskie władze pragnąc pozyskać zwolenników dozwoliły na ekshumację zwłok Pawła z więziennego cmentarza i przeniesienie ich do kaplicy pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w katedrze preszowskiej. Jednak już miesiąc później zażądano ich ponownego przeniesienia do krypty w podziemiach katedry.
Tam przechowywane były do 1990 r., gdy przeniesiono je do sarkofagu w jednej z kaplic greckokatolickiej katedry pw. św. Jana Chrzciciela w Preszowie.
Tegoż samego roku władze państwowe Czechosłowacji zrehabilitowały Pawła.
Beatyfikowany został 4.xi.2001 r. przez Jana Pawła II, który wcześniej, w 1995 r., podczas pielgrzymki na Słowację, klęczał przed sarkofagiem bpa Pawła w Preszowie, na Placu św. Piotra w Rzymie. Papież mówił wówczas:
„Wzmocniony duchowym dziedzictwem zakonu św. Bazylego Wielkiego Paweł Piotr Gojdič — najpierw jako biskup eparchii preszowskiej a potem także jako administrator apostolski eparchii mukaczewskiej — cierpliwie i z determinacją realizował swój program duszpasterski, który przed sobą postawił: ‘z pomocą Bożą pragnę być ojcem sierot, wspomożycielem ubogich, pocieszycielem strapionych’. Zwany przez wiernych ‘człowiekiem o złotym sercu’ stał się ‘cierniem w boku’ dla przedstawicieli ówczesnego rządu. Gdy komunistyczny reżim zdelegalizował kościół greckokatolicki został aresztowany i uwięziony. Wierność Chrystusowi, umiłowanie Kościoła i jego Pasterza, Ojca Świętego, stały u źródeł i utwierdzały cały czas długiej drogi krzyżowej, pełnej cierpień, szykan i upokorzeń, która przywiodła go na koniec ku męczeńskiej śmierci.”
I kończył:
„[…] Księga Mądrości [przekazuje] wielkie świadectwo wiecznej i bezwarunkowej Bożej miłości do wszystkiego co ludzkie: ‘Miłujesz bowiem wszystko co stworzyłeś, niczym się nie brzydzisz, co uczyniłeś’por. Md 11, 24. [Błogosławiony Paweł Piotr] jest znakiem tej pierwotnej miłości Bożej. Swoim przykładem głosi zbawienie, które Bóg ofiaruje ludzkości w Chrystusie. Zaczerpnijmy za jego wstawiennictwem z tego świadectwa, byśmy mogli służyć Bogu ‘w sposób godny chwały’, podążając bez przeszkód ku obiecanej nagrodzie…”
27.i.2008 r. Paweł Piotr Gojdič został ogłoszony „Sprawiedliwym wśród Narodów Świata”. Jego imię zostało umieszczone na murze w muzeum holokaustu w Yad Vashem w Jerozolimie.
Obejrzyjmy krótką etiudę o Pawle (po angielsku):
Pochylmy się nad homilią Ojca św. Jana Pawła II wygłoszoną 4.ix.2001 r. w Rzymie podczas Mszy św. beatyfikacyjnej (po angielsku)
Popatrzmy na mapę życia błogosławionego:
Opracowanie oparto na następujących źródłach:
polskich:
angielskich:
słowackich:
- Gréckokatolíckie Arcibiskupstvo Prešov
- Rád svätého Bazila Veľkého
- UPeCe
- Nadácia Jána Langoša
- Wikipedia.sk
norweskich: