św. MAGNUS ERLENDSSON z ORKADÓW
1076/80, wyspa Mainland (Orkady)? – ✟ 1115/8, wyspa Egilsay (Orkady)
męczennik

patron: Orkadów

wspomnienie: 16 kwietnia

wszyscy nasi święci
tutaj

Łącza do ilustracji (dzieł sztuki) związanych ze świętym:

Historia życia Magnusa Erlendssona, czyli Magnusa syna Erlenda, opowiedziana została w trzech sagach islandzkich: „Orkneyinga saga” (pl. „Saga o Orkadach”) (rozdziały 34‑57); „Magnús saga skemmri” (pl. „Krótsza saga o Magnusie”) oraz „Magnús saga lengri” (pl. „Dłuższa saga o Magnusie”). Do naszych czasów dotarły także dwie średniowieczne relacje łacińskie, w tym łac. „Legenda de sancto Magno” (pl. „Legenda św. Magnusa”). Fragmenty innej relacji, która nie zachowała się w całości do naszych czasów, zostały aliści włączone do wspomnianej „Magnús saga lengri”.

I na nich głównie oparta jest nasza wiedza o Magnusie.

Urodzić się miał w 1076/80 r., prawd. na wyspie Mainland, głównej wyspie Orkadów (ang. Orkney Islands), archipelagu wysp na północ od wybrzeży Szkocji.

Był synem Erlenda syna Thorfinna (nor. Erlend Thorfinnsson), jarla (earla) — kontynentalny odpowiednik tego tytułu to hrabia — Orkadów, i Thory. Miał, według różnych źródeł, brata i dwie siostry albo dwóch braci i siostrę, oraz siostrę przyrodnią.

Ojciec, spokrewniony z norweskim rodem królewskim, zarządzał archipelagiem wraz ze swym bratem–bliźniakiem Pawłem (ang. Paul). Był chrześcijaninem — m.in. w latach 1060. odbył pielgrzymkę do Rzymu.

Wikingowie — a do nich zaliczali się antenaci władców Orkadów — żyli jednak z dużej mierze z rabunku, więc i Magnus w młodości uczestniczył zapewne w zbójeckich napadach na różne wyspy i siedliska na wyspach brytyjskich.

W 1098 r. Orkady podbił inny Wiking, król norweski Magnus III Bosy (nor. Magnus Berføtt Olavsson) (ok. 1070 – 1103) i obalił rządy Erlanda i Pawła, którzy odtąd znikają w mrokach historii, wysłani do Norwegii, gdzie zmarli. Jego celem było Królestwo Mann i Wysp (ang. Kingdom of the Isles), obejmujące wyspy na zachód od Szkocji i Anglii, w tym Hebrydy (ang. Hebrides) i wyspę Man (ang. Isle of Man). Zaatakował więc najpierw Hebrydy, wyspy na zachodzie Szkocji, i zajął je, zostawiając na Orkadach swego nieślubnego syna, 8‑letniego wówczas Sigurda I Krzyżowca (nor. Sigurd I Magnusson Jorsalfare) (ok. 1090 – 1130, Oslo) jako ich władcę. By zabezpieczyć się przed możliwym kontratakiem byłych władców tego archipelagu na Hebrydy zabrał ze sobą Magnusa i syna Pawła, Haakona (nor. Haakon Paulsson).

Odtąd Magnus posługiwał królowi Magnusowi III jako jego skutilsvein, czyli coś w rodzaju szambelana.

Wspomniana „Orkneyinga Saga” notuje, że Magnus był uważany za bardzo religijnego i łagodnego człowieka. Wojowniczy Norwegowie taką postawę postrzegali oczywiście jako tchórzostwo, tym bardziej że Magnus odmówił wzięcia udziału w napadach na wyspę Anglesey przy wybrzeżu Walii, uznając, że niegodnym jest atakowanie miejsc, nad którymi panują chrześcijanie. Podczas bitwy w cieśninie Anglesey w vi‑vii.1098 r., w której norwescy Wikingowie Magnusa III pokonali siły normańskie — zaledwie 32 lata po zdobyciu Anglii przez Normanów: w trakcie walki sam Magnus III miał zabić strzałem z kuszy przez szczelinę w hełmie dowódcę Normanów, Hugona (ang. Hugh) Montgomery, 2. hrabiego Shrewsbury — pozostać więc miał na łodzi śpiewając psalmy…

W konsekwencji Magnus przestał być traktowany przez norweskich Wikingów poważnie — może dzięki temu uniknął natychmiastowej zemsty króla. Podczas powrotu, gdy armada udała się z powrotem na północ i przepływała obok Szkocji Magnus miał uciec i w następnych latach przebywał na wygnaniu w Szkocji, rządzonej przez króla Edgara (ok. 1070 – 1107, Edynburg), syna św. Małgorzaty Szkockiej (ok. 1045, Węgry – 1093, Edynburg) — m.in. odnowicielki jednego z najstarszych i najważniejszych ośrodków religijnych Europy, założonego ok. 563 r. przez św. Kolumbana opactwa na wyspie Iona, u zachodnich wybrzeży Szkocji — mającej ścisłe związki, także rodzinne, z hrabiami Orkadów.

I wówczas, na dworze chrześcijańskich władców, przejść miał prawdziwą przemianę poznać i pokochać Chrystusa i Jego kościół. Przez jakiś czas prawd. przebywał też w Walii, na dworze u któregoś z biskupów, gdzie odbywał pokutę za grzechy młodości…

Istnieją też, głównie późniejsze, przekazy, że Magnus zawarł wówczas związek małżeński, prawd. z Ingarthą, ale oboje poczynili ślub czystości. Słowa, choć było to nie­łatwe, mieli dotrzymać…

Tymczasem w 1103 r. Magnus III Bosy zginął w bitwie z Irlandczykami i Sigurd I został obwołany — wspólnie ze swymi braćmi Eysteinem I Magnussonem (ok. 1088 – 1123, Hustad) i Olafem (1099 – 1115, Nidaros) — królem Norwegii. Sigurd I przejął pałeczkę po swym ojcu i prowadził ekspansję na wyspy brytyjskie, natomiast Eystein I i Olaf pozostali w Norwegii. Sigurd I opuścił więc Orkady pozostawiając w 1105 r. Haakona namiestnikiem — w randze jarla — Orkadów.

I wówczas na Orkady wrócił Magnus i zgodnie z odwiecznymi zasadami zgłosił pretensje do ojcowizny — czyli udziału we władzy i posiadłości. Haakon oczywiście odmówił, ale gdy Magnus zwrócił się o wsparcie do króla Eysteina I, musiał ustąpić, bo jego z kolei patron, król Sigurd I, odbywał właśnie — w ramach wypraw krzyżowych — pielgrzymkę do Jerozolimy. Eystein I ogłosił Magnusa jarlem i doprowadził do tego, że Magnus i Haakon rozpoczęli wspólne zarządzanie Orkadami.

Rządzili zgodnie.

Do 1114/7 r., gdy zwolennicy Haakona namówili go na próbę przejęcia całkowitej kontroli nad wyspami. Rozpoczęły się starcia. Obie zwaśniające się strony spotkały się więc na tradycyjnym zebraniu zwanym Thing, „zgromadzeniu wolnych mężczyzn”, w miejscu zwanym dziś Tingwall, w dawnej parafii Rendall, na głównej wyspie archipelagu Orkadów, Mainland. Nie doszło jednak do starcia — wynegocjowano porozumienie. By je dopracować obaj władcy postanowili się spotkać w najbliższą Wielkanoc na jednej z mniejszych wysepek, Egilsay, o obszarze ok. 6.5 km², zamieszkiwanej w 2011 r. przez 26 osób…

By zabezpieczyć strony postawiono — i zagwarantowano uroczystą przysięgą — że każdy z władców uda się na spotkanie w towarzystwie tylko dwóch łodzi — langskipów (ang. longship), z załogami obsługującymi od 30 do 60 wioseł…

Magnus rzeczywiście wypłynął na dwóch łodziach. Dobijając do wyspy — morze było spokojne, wiatr słaby — żeglarze nagle uderzeni zostali przez sporą falę. Jak opowiada „Orkneyinga saga” Magnus przyjął to jako złowróżbny znak. Miał powiedzieć do swych wojowników: „Nie bez przyczyny jesteście zdziwieni. Zaiste, odczytuję to jako zapowiedź mojej śmierci”. Jego rycerze namawiali go na powrót, ale odmówił: „Jeśli miałbym wybór to wolałbym stać się ofiarą złego niźli zło uczynić innym. Niech więc Bóg przebaczy memu krewnemu Haakonowi, jeśli planuje mnie zaatakować”…

Do Egilsay dopłynęli pierwsi. Wkrótce na horyzoncie ukazały się łódki Haakona — nie dwa langskipy a … osiem, z pełnymi załogami, po zęby uzbrojonymi…

Magnus próbował się ukryć. Schronił się w niewielkim kościółku i tam przetrwał noc. Rankiem następnego dnia uczestniczył we Mszy św. Później jednak został wraz ze swymi wojownikami wytropiony i otoczony.

To, co się dalej stało, nie da się dokładnie zrozumieć bez pojęć, które do naszych czasów przeniosły isl. „Íslendingasögur” (pl. „Sagi islandzkie”) — najbardziej znane utwory literatury islandzkiej, opisujące wydarzenia na Islandii z IX‑XI w., z tzw. „wieku sag” — pojęć, które łączyły w sobie zarówno czasy pogańskie jak i właśnie wówczas docierające do Islandii chrześcijaństwo. W przypadku Magnusa chodzi o pojęcia „honoru” i „dobrego imienia”…

„Íslendingasögur”, acz opisujące dzieje Islandii, odzwierciedlały pojęcia i wartości, które wszystkie ludy północne — czyli także i Wikingowie — podzielały i które kształtowały ich społeczności. A więc także i Wikingów, którzy opanowali Orkady. A pojęcia te, w zakresie osobowych postaw, obejmowały przestrzeń od isl. drengskapr do isl. níðr, tłumaczonych zazwyczaj jako odpowiednio „honor” i „hańba — zaprzaństwo”…

Osoba, której postawę uzawano za drengskapr — zwana isl. Drengr, czyli w wolnym tłumaczeniu człowiek honoru — była podziwiana i szanowana. Na przeciwnym biegunie znajdowała się osoba, której czyny i postawę uznawano jako níðr — zwana isl. níðingr, czyli zaprzaniec — potępiana i odrzucana.

Cechą charakterystyczną ludzi honoru była odwaga.

Natomiast wśród charakterystycznych czynów definiujących zaprzaństwo były tchórzostwo, zdrada, akty haniebne, takie jak zabójstwo krajana lub ludzi bezbronnych (na przykład kobiety), oraz złamanie złożonej przysięgi.

W czasach Magnusa, a więc na początku XII w., te pojęcia złagodzone zostały chrześcijańskim Dekalogiem, ale dobrze przystawały też do etosu rycerskiego panującego w ówczesny świecie chrześcijańskim, czyli Christianitas… Magnus był chrześcijaninem, był wierny Dekalogowi, wiedział więc, że Haakon przypływając na Egilsay łamie nie tylko zasady honoru Wikingów — łamiąc daną przysięgę i zdradzając — ale przede wszystkim grzeszy, łamiąc przykazania Boże…

Wiedział też, jaki los jego samego czeka. Ale, co podkreślać ma „Orkneyinga saga”, czynił wszystko by uratować nieśmiertelną duszę Haakona. Nie chciał, by ten splamił się kolejnym łamaniem zasad — zabójstwem zarówno krajana jak i bezbronnego — stając się automatycznie isl. níðingr, czyli zaprzańcem.

Dlatego sam miał zaproponować trzy rozwiązania, które uchroniłyby osobiście Haakona przed złamaniem kolejny zasad honorowych.

Najpierw zapropował wyjazd do Rzymu bądź do Ziemi Świętej na pielgrzymkę, w intencji zadośćuczynienia za grzechy popełnione przez obu władców. Dodał, że byłby gotów złożyć przysięgę, że już nigdy nie powróci na Orkady. Propozycję odrzucono.

Następnie zaproponował, że wyjedzie z kilkoma swoimi ludźmi do Szkocji i tam pozostanie na wygnaniu, nawet w więzieniu, w jednym z tamtejszych zamków zarządzanych przez spokrewnionych władców. I ta propozycja została natychmiast odrzucona.

Więc Magnus zaproponował: „Oszpećcie mnie, okaleczcie w jakikolwiek sposób, ale nie zabierajcie mi życia — oślepcie mnie i zamknijcie w jakiejś piwnicy na wyspach”…

Haakon przychylał się do tej opcji ale większość jego wojowników zbuntowała się — mieli dość wspólnych rządów kilku władców. Jeden musiał ponieść śmierć.

Oczywiście musiał nim być Magnus…

Magnus nie zaoponował. Powiedział tylko swoim wojownikom, by go nie bronili…

Chorąży Haakona, niejaki Ofeigr, odmówił wykonania wyroku. Wówczas wściekły Haakon zmusił swego kucharza, Lifolfa. Ten też oponował, ale Magnus go uspokoił: „Nie bój się, bo czynisz to wbrew swej woli a ten, kto cię zmusza do tego aktu grzeszy bardziej”…

Sagi podają, że przed wykonaniem wyroku Magnus modlił się za dusze swych prześladowców. I za swoją…

Uklęknął, przeżegnał się i poprosił kata: „Stań obok i zadaj mi cios w głowę, bo nie wypada wielkiemu wodzowi być ściętym jak zwykły przestępca. Odwagi, biedaku, bo modliłem się do Boga za ciebie, by okazał ci miłosierdzie”…

Tak też się stało. Padł cios, po czym już leżącego Lifolf ponownie — na żądanie Haakona — uderzył tym samym toporem…

Dziać się to miało 16.iv, tylko nie wiadomo, którego roku. Mówi się o 1115 r., ale tego roku Wielkanoc wypadała — według obowiązującego kalendarza juliańskiego — dwa dni później, bo 18.iv. Niektórzy w związku z tym mówią o 1118 r., gdy Wielkanoc wypadała 14.iv…

Magnusa pochowano najpierw na miejscu mordu, na wyspie Egilsay, na kamienistym wybrzeżu, nie dozwalając na chrześcijański pochówek…

Być może miało to zapobiec powstaniu kultu jego osoby, ale postać Magnusa szybko otoczył wianuszek legend. Pierwszą chronologicznie miało być niezwykłe zazielenienie się soczystą trawą kamienistego, pokrytego mchem placu wokół miejsca pochówku Magnusa.

Później matka Magnusa, Thora, uzyskała pozwolenie Haakona na pochowanie ciała syna w pierwszej katedrze na wyspach, zwanej Christchurch, w Birsay — w północno–zachodnim zakątku głównej wyspy Orkadów, czyli Mainland — założonej przez dziadka Magnusa, Thorfinna. Dziś na jej miejscu znajduje się prawd. kościół pw. św. Magnusa należący do protestanckiego Kościoła Szkockiego (ang. Church of Scotland)…

Odtąd — jak niesie „Orkneyinga saga” — wielu widzieć miało niezwykły blask bijący z grobu Magnusa a wokół unosić się miał „niebiański zapach”…

Szybko zaczęto mówić o innych niezwykłych wydarzeniach związanych z grobem Magnusa: cudownym odzyskaniu wzroku, cudownych wyleczeniach…

Świadkiem, a raczej obiektem, jednego z nich miał być — początkowo sceptyczny: „opowiadanie takich historyjek to herezja”, miał mawiać — ówczesny biskup Orkadów, Wilhelm Senex – Starszy (ang. William the Old) (zm. 1168). „Orkneyinga saga” podaje, że w pewnym momencie przebywając w katedrze w Birsay miał stracić wzrok, ale modląc się i upadając na grób Magnusa miał go w niezwykły sposób odzyskać…

I to on miał głównie przyczynić się do tego, iż już w 1135 r. Magnus uznany został za świętego — papieżem był wówczas Innocenty II (?, Rzym – 1143, Rzym). Dwa lata później, w 1137 r., również z jego inicjatywy siostrzeniec Magnusa, św. Rognvald (Ro­nald) (nor. Rognvald Kale Kolsson) (ok. 1103 – 1158, Caithness), zaczął budować nową, kamienną — z piaskowca — katedrę pw. św. Magnusa w Kirkwall, stolicy i największym miasteczku Orkadów. Choć ostateczny kształt katedra uzyskała wieki później, bo dopiero w 1450 r., to już 13.xii.1137 r. przeniesiono doń relikwie Magnusa.

A Haakon, po zabójstwie Magnusa, objął pełnię władzy nad Orkadami i wprowadził rządy terroru. Ale po paru latach odbył pielgrzymkę pokutną do Jerozolimy. Po powrocie rządził sprawiedliwie do śmierci w 1122/3 r. i zaskarbił sobie niejaką sympatię mieszkańców wysp…

św. Magnus miał także zapisać się w niezwykły sposób w dalszej historii Szkocji. A mianowicie w nocy z 22 na 23.vi.1314 r. miał się ukazać szkockiemu królowi, Robertowi I Bruce (1274, Turnberry Castle – 1329, Manor of Cardross) i przepowiedzieć zwycięstwo w mającej się odbyć bitwie. Dwudniowa bitwa pod Bannockburn, w której 9‑tysięczna armia szkocka pokonała dwu, a może i trzykrotnie większą, armię angielską okazała się jednym z najważniejszych starć w historii Szkocji, obiektem legend, dziesiątków utworów literackich i pieśni, fundamentalnym kamieniem węgielnym kraju i emanacją dumy jednoczącej ten mały, ale jakże dumny naród…

Choć tradycyjnie Magnus uznawany był za świętego już, jak to wspomniano powyżej, od 1135 r. to formalnie jego kult 11.vii.1898 r. potwierdził papież Leon XIII (1810, Car­pineto – 1903, Watykan). Znalazł się wówczas w gronie 19 kanonizowanych szkockich średnio­wiecznych świętych…

W czasach reformacji katedra pw. św. Magnusa w Kirkwall dostała się w ręce heretyckiego Kościoła Szkockiego i pozostaje w nich do dnia dzisiejszego. W 1919 r. natomiast w jednym z filarów katedry przypadkowo odsłonięto ukrytą wnękę, w której znajdowała się skrzynka z kośćmi, wśród nich czaszką z dużym ubytkiem.

Nie ma wątpliwości, że relikwie te należą do św. Magnusa — po badaniach złożono je z powrotem w odkrytej wnęce…

Dziś w Europie znajduje się 21 kościołów różnych wyznań pod wezwaniem św. Magnusa z Orkadów…

Posłuchajmy XIII–wiecznego hymnu „Nobilis humilis” o św. Magnusie:

Obejrzyjmy kilka filmików o katedrze pw. św. Magnusa w Kirkwall na Orkadach:

Posłuchajmy współczesnego utworu „Rozeta św. Magnusa”:

Popatrzmy na mapę życia świętego:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• Poland Wiki

angielskich:

• Sacred Texts
• Orkneyjar
• St Magnus the Martyr
• Saints and Blesseds
• Hurstwik
• Education Scotland
• CatholicSaints.Info
• Wiki Evolution
• Wikipedia.en

norweskich:

• Den Katolske Kirke

włoskich:

• Santi e Beati