św. TEODOR Tyron z Amazji
III w. – ✟ 305/6, Amazja
męczennik

patron: Brindisi, odnalezienia rzeczy zagubionych, przed sztormem, żołnierzy

wspomnienie: 17 lutego

wszyscy nasi święci
tutaj

Łącza do ilustracji (dzieł sztuki) związanych ze świętym:

Niewiele wiemy o jego życiu.

Urodził się w III w., prawd. w miejscowości Euchaita, dziś już nieistniejącej (przypuszcza się, że położona była w pobliżu dzisiejszej wsi Beyözü), w Poncie — gdzie kilka wieków wcześniej urodzić się miał Poncjusz Piłat (łac. Pontius Pilatus), późniejszy prokurator (łac. procurator) Judei — krainie w Azji Mniejszej, nad Morzem Czarnym, w dzisiejszej północnej Turcji. Istnieją też tradycyjne przekazy, wedle których pochodził miał z Syrii bądź z Armenii…

Był żołnierzem jednego z legionów (łac. legio) armii Cesarstwa Rzymskiego, stacjonującego w rodzinnych stronach, w Poncie.

Z karierą wojskową wiąże się przydomek Tyron — Tyro albo Tiro — nadany Teodorowi, co interpretowane bywa jako wyraz przynależności do kohory (łac. cohors) — taktycznej jednostki legionu rzymskiego, liczącej sobie ok. 480‑800 żołnierzy — Tyronum, albo jako oznaczenie wieku i pozycji w legionie, czyli jako rekruta.

Gdy w 303 r. de‑facto władający cesarstwem Dioklecjan — czyli Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (ok. 244, Solina – 313/6, Spalatum) — rozpoczął swe ostatnie, największe i najkrwawsze prześladowania chrześcijan odbywał służbę w garnizonie wojskowym w ponckim mieście Amazja / Amasea (łac. Amasia).

Dioklecjan, który ustąpił w 305 r., zachował wpływy do końca życia w 311 r., wprowadził w cesarstwie system tetrarchii, czyli władzy czterech: dwóch augustów i dwóch niższej rangi cezarów. Władzę tetrarchów wywodził od tradycyjnych bożków pogańskiej, rzymskiej religii: a mianowicie Jowisza (łac. Iuppiter), Herkulesa (łac. Hercules), Marsa, oraz Słońca Niezwyciężonego (łac. Sol Invictus), nadając jej charakter boski. W konsekwencji rozpętano prześladowania innowierców. Najpierw w 302 r. wydano wydał edykt przeciw manichejczykom skazujący wyznawców na śmierć, bądź dożywotnie roboty w kopalniach, a przywódców manichejskich na spalenie żywcem wraz z księgami. Rok później rozpoczęły się prześladowania chrześcijan.

23.ii.303 r. urzędnicy i żołnierze na rozkaz augusta Dioklecjana zniszczyli kościół w Nikomedii, stolicy prowincji Bitynia nad południowo–zachodnim wybrzeżem Morza Czarnego, a jednocześnie stolicy wschodniej części podzielonego systemem tetrarchii cesarstwa, siedziby cesarza. Następnego dnia wydano edykt (łac. edictum) nakazujący zburzenie świątyń chrześcijańskich i spalenie świętych ksiąg oraz pozbawienie stanowisk chrześcijan sprawujących funkcje publiczne w całym Imperium. Latem 303 r. opublikowano drugi edykt nakazujący uwięzienie przywódców chrześcijańskich, a jesienią trzeci, mocą którego odstępcy od chrześcijaństwa mieli być zwolnieni, a pozostałych skazywano na tortury…

Nakazy pierwszego z edyktów najpierw zostały najpierw zastosowane w armii, w cesarskich legionach. Każdy żołnierz miał potwierdzić wiarę przez złożenie na ołtarzach pogańskich bóstw ofiary z kadzidła. Ci, którzy odmawiali, byli z armii — pod zarzutem zakłócania przebiegu oficjalnych uroczystości religijnych — usuwani…

Teodor, jako chrześcijanin, odmówił. Jak niesie tradycja ortodoksyjna miał powiedzieć miejscowemu gubernatorowi, albo dowódcy legionu, niejakiemu Publiuszowi:

„Jestem chrześcijaninem. Tylko Chrystusowi oddaję cześć. On jest Królem, któremu służę i tylko Jemu mogę złożyć ofiarę”…

Lokalny trybun rzymski dał mu czas do namysłu — być może dlatego, że był młodym człowiekiem — ostrzegł i zwolnił go.

Teodor uznał prawdopodobnie tę decyzję za uwłaczającą. Po zastanowieniu, by dać wyraz swej wierze, podpalił więc w Amazji świątynię pogańskiej Kybele (łac. Cybele), bogini płodności, urodzaju, wiosny i miast obronnych, strażniczki zmarłych — „bogini—matki”…

Został aresztowany i zaprowadzony do Publiusza. Temu miał wyjaśnić:

„Chciałem się przekonać o potędze Kybele, której pokłon kazaliście mi złożyć. Nie wytrzymała jednak próby ognia”…

I dodawał:

„Twoje groźby nie przestraszą mnie, bo łaska Chrystusa — nawet w czasie tortur — są moją radością i szczęściem”…

Wtrącono go do lochów. Tam miał mieć widzenie Chrystusa, który mu zapowiedział, iż zaiste Jego łaska będzie dlań pokarmem i napojem, radością i tarczą…

Poddano go wyszukanym torturom. Dręczono go głodem, wieszano, rozrywano mu ciało grabiami…

W końcu 17.ii.306 r. — czyli za czasów tzw. II tetrarchii, gdy augustami byli zarządzający wschodem, czyli także Pontem, Galeriusz (łac. Gaius Galerius Valerius Maximianus) (ok. 260, Serdica – 311, Serdica) oraz Konstancjusz I Chlorus (łac. Gaius Flavius Valerius Constantius) (ok. 250, Dardania – 306, Eboracum), a cezarami Maksyminus II Daia (łac. Gaius Galerius Valerius Maximinus) (270, Felix Romuliana – 313, Tarsus) i Sewerus II (łac. Flavius Valerius Severus) (ur. Illyria – 307, Tres Tabernae) — został spalony żywcem na stosie.

Jego szczątki pozyskać miała pobożna kobieta z miasta Eusebia — prawd. ze stolicy sąsiadującej od południa z Pontem rzymskiej prowincji Kapadocji, zwanej też Cezareą — i przenieść je ze czcią do Euchaita…

Kult Teodora szybko rozprzestrzenił się — po zniesieniu tetrachii i edykcie mediolańskim (łac. Edictum Mediolanense) cesarza Konstantyna I Wielkiego (łac. Gaius Flavius Valerius Constantinus) (ok. 272, Nisz – 337, Nikomedia), kończącego w 313 r. prześladowania chrześcijan w Imperium — w całym cesarstwie. M.in. w Euchaita w latach 491‑518 wybudować miano — dzięki wsparciu władcy Cesarstwa Bizantyńskiego, Anastazjusza I (łac. Flavius Anastasius Dicorus Augustus) (ok. 431, Dyrrhachium – 518, Konstantynopol), który m.in. nadał miejscowości status miasta — bazylikę ku jego czci, a samo miasto często zwano Teodoropolis. Przetrwało, mimo kilku najazdów Persów i muzułmańskich Arabów, do XI w.

Pierwsza zachowana wzmianka o życiu Teodora pochodzi z pism św. Grzegorza z Nyssy (ok. 335, Nyssa – ok. 395, Neocezarea), biskupa Nyssy w Kapadocji. św. Grzegorz odnotował, że do św. Teodora zwracano się w czasach ważnych bitew. To sprawiło, że wiele wieków później został jednym z patronów wypraw krzyżowych w obronie Ziemi Świętej, przed najazdami muzułmańskimi…

Z biegiem czasu wokół życia Teodora nagromadziło się, szczególnie w średniowieczu, wiele legend i podań o smokach terroryzujących okolice rodzinnej Amazji — Teodor miał mianowicie uratować wspomnianą kobietę z Eusebii ze szponów smoka. Miał też uratować dziecko przed porwaniem w niewolę Ismaelitów…

Natomiast kościół wschodni — w tym kościoły katolickie rytu bizantyjskiego — w pierwszą sobotę Wielkiego Postu śpiewają specjalny hymn (kanon) ku czci św. Teodora, skomponowany przez św. Jana Damasceńskiego (ok. 675, Damaszek – ok. 749, Mar Saba). Następnie kapłan rozdziela wśród wiernych koliwę, rozgotowaną w wywarze z miodu i rodzynek pszenicę, jako pamiątkę niezwykłego cudu przypisywanego św. Teodorowi. A mianowicie ok. 55 lat po śmierci Teodora, w pierwszym tygodniu Wielkiego Postu, cesarz rzymski Julian Apostata (łac. Flavius Claudius Iulianus) (331/2, Konstantynopol – 363, Maranga) nakazać miał gubernatorowi Konstantynopola skropienie sprzedawanej na rynku żywności krwią uprzednio poświęconą pogańskim bożkom. Głodni, po pierwszym tygodniu poszczenia, chrześcijanie mieli w ten sposób skalać się bałwochwalczą krwią. Wówczas aliści ówczesnemu ósmemu arcybiskupowi Konstantynopola, Eudokiuszowi z Antiochii (ok. 300, Arabissus – 370, Konstantynopol), miał we śnie pojawić się św. Teodor i prosić go o ostrzeżenie wszystkich chrześcijan, by nie kupowali nic na rynku albo gotowali pszenicę w domu i spożywali ją z miodem i rodzynkami…

Pierwszy kościół w Konstantynopolu ku jego czci powstał w 452 r. Później było aż 15 świątyń pod jego wezwaniem w tym mieście…

Również w Rzymie dedykowano mu jeden z kościołów, pw. św. Teodora (wł. San Teodoro). Stał się też pierwszym patronem Wenecji (przed przywiezieniem w 828 r. relikwii św. Marka) — do dziś jego figura, ze stopą na pokonanym smoku, znajduje się na jednej z dwóch bizantyjskich kolumn na Placu św. Marka w tym mieście. Kolumny wystawione zostały ok. 1172 r., ale pierwsza statua św. Teodora dopiero 200 lat później, w 1372 r. Nie przetrwała ona jednak do czasów współczesnych i w XV w. zastąpiona została postacią Teodora skonstruwaną z zachowanych antycznych rzeźb…

W XIII w., wobec zagrożenia muzułmańskiego, relikwie Teodora przewieźć miano do Brindisi (łac. Brundisium) we włoskim regionie Apulia. Według jednej z tradycji statek wiozący relikwie św. Teodora do Wenecji 27.iv.1210 r. miał zostać zmuszony do przybicia do wybrzeża w okolicy Brindisi i mieszkańcy przyjęli to jako znak, iż Święty pragnie, by tam złożono jego doczesne szczątki. Według innej stać się to miało 9.xi.1225 r., w związku ze ślubem Świętego Cesarza Rzymskiego (łac. Sancti Imperator Romanus), Fryderyka II Hohenstaufa (1194, Iesi – 1250, Castel Fiorentino) z Izabellą–Jolantą Jerozolimską (1212, Akka – 1228, Andria), który owego dnia miał miejsce w katedrze pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św Jana Chrzciciela w Brindisi. W każdym razie do dziś Teodor uznawany jest za patrona miasta a relikwie pozostają chlubą miejscowej katedry…

Relikwia głowy natomiast znajduje się — albo raczej znajdowała się — w Gaeta (łac. Caieta), niewielkim portowym miasteczku na wybrzeżu Morza Tyrreńskiego, w regionie Lacjum. Dawniej prawd. przechowywana była w nieistniejącym już kościółku pw. św. Teodora, a dziś? Być może przechowywana jest w Brindisi, bowiem w dniach corocznego festiwalu św. Teodora, który ma miejsce w dniach 25.viii‑3.ix, wystawiana  jest wraz z resztą relikwii…

Zresztą także i Wenecja szczyci się relikwiami św. Teodora. W 1257 r. jego bezgłowe relikwie posiąść miał wenecki admirał, niejaki Jakub (wł. Jakopo) Dauro, w trackim (dzisiejsza Bułgaria) mieście Mesembria i przekazać weneckiemu kościołowi w Konstantynopolu. Ale 10 lat później relikwie miały zostać przewiezione do Wenecji i umieszczone w konsekrowanych w 1177 r. kościele pw. Najświętszego Zbawiciela (wł. San Salvador), gdzie przechowywane są do dziś. Nieporozumienia prawd. związane są z dwiema postaciami o imieniu Teodor — tym drugim miałby być św. Teodor Stratelates, który miał być ścięty ok. 319 r. Do dziś naukowcy nie są pewni, czy chodzi o dwie — o czym mogłaby świadczyć wielość relikwii a także szczególnie żywy kult dwóch świętych tego imienia w chrześcijaństwie wschodnim — czy może jedną i tę samą osobę. To opracowanie skupia się na informacjach bliższych postaci św. Teodora z Amazji, pomijając inne, charakterystyczne — jak się wydaje — osobie znanej jako św. Teodora Stratelates…

Męczeństwo św. Teodora z Amazji uwieczniono również na sześciu XIII‑wiecznych, szklanych panelach należących do jednego z witraży apsydy otaczającej prezbiterium — chór kapłański — katedry pw. Najświętszej Maryi Panny (fr. Cathédrale Notre–Dame) w Chartres we Francji.

Także w Polsce kilka kościołów ma św. Teodora za swojego patrona, a kościół pw. św. Teodora Męczennika i Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kociszewie w archidiecezji łódzkiej od 9.xi.1663 r. szczyci się jego relikwiami…

Posłuchajmy dwóch wschodnich akatystów poświęconych św. Teodorow:

• ku czci św. Teodora z Amazji:
  
• ku czci św. Teodora z Amazji i św. Teodora Stratelatesa:
  

Popatrzmy na mapę życia świętego:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• ILG
• Parafia św. Jerzego

angielskich:

• Catholic Encyclopedia
• Greek Orthodox Archdiocese of America
• Catholic Online
• Blog
• Wikipedia.en
• Wikipedia.en

norweskich:

• Den Katolske Kirke

włoskich:

• Santi e Beati