Rzymskokatolicka Parafia
pod wezwaniem św. Zygmunta
05-507 Słomczyn
ul. Wiślana 85
dekanat konstanciński
m. i gm. Konstancin-Jeziorna
powiat Piaseczno
RELIKWIE EWANGELICZNE
PALEC św. TOMASZA
Miejsce przechowywania: Rzym
inne w naszych zasobach
TUTAJ
Łącza do ilustracji związanych z opisywaną relikwią:
Tomasz Apostoł, ubogi Żyd pochodzący prawdopodobnie znad jeziora Galilejskiego, przed powołaniem parający się prawdopodobnie ciesielstwem, którego aramejskie imię aram. „tôma” oznacza pl. „bliźniak” - stąd jego przydomek, „Didymos”, czyli gr. „bliźniak” po grecku - pojawia się w Ewangeliach zaledwie w siedmiu rozdziałach, oraz raz w „Dziejach Apostolskich”. Był jednym ze ścisłego grona Dwunastu Apostołów. Był gotów pójść z Jezusem na śmierćJ 11, 16. Brał udział w Ostatniej WieczerzyJ 14, 5. Był świadkiem cudownego połowu ryb po zmartwychwstaniu JezusaJ 21, 2…
Ale wyobraźnię wiernych – także naszą dzisiaj – w szczególności rozpala jego pierwotny sceptycyzm co do faktu zmartwychwstania:
„Ale Tomasz, jeden z Dwunastu, zwany Didymos, nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. Inni więc uczniowie mówili do niego: ‘Widzieliśmy Pana!’ Ale on rzekł do nich: ‘Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę śladu gwoździ i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ, i nie włożę ręki mojej do boku Jego, nie uwierzę’. A po ośmiu dniach, kiedy uczniowie Jego byli znowu wewnątrz domu i Tomasz z nimi, Jezus przyszedł mimo drzwi zamkniętych, stanął pośrodku i rzekł: »Pokój wam!« Następnie rzekł do Tomasza: »Podnieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce. Podnieś rękę i włóż ją do mego boku, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym«. Tomasz Mu odpowiedział: ‘Pan mój i Bóg mój!’ Powiedział mu Jezus: »Uwierzyłeś dlatego, ponieważ Mnie ujrzałeś? Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli«”J 20, 19-29.
Później Tomasza widzimy już tylko raz, w „Dziejach Apostolskich”, podczas spotkania w Jerozolimie, gdy do grona Apostołów włączony został św. Maciej.
Reszta naszej wiedzy pochodzi już z innych źródeł.
O Tomaszu pisało wielu wczesnych historyków, w tym Euzebiusz z Cezarei (ok. 264 - ok. 340), św. Grzegorz z Nazjanzu (ok. 330, Arianz k. Nazjanzu – 389-90, Arianz k. Nazjanzu), św. Ambroży z Mediolanu (ok. 339, Trewir – 397, Mediolan), św. Hieronim ze Strydonu (331-47, Strydon – 419-20, Betlejem) czy św. Efrem Syryjczyk (ok. 305, Nisibis – 373, Edessa). Ich - zachowane do dnia dzisiejszego - dzieła przeniosły w nasze czasy wczesne, ustne przekazy relacjonujące dalsze dzieje Tomasza.
Po podzieleniu między siebie ówczesnego znanego świata Apostołowie wyruszyli z Jerozolimy głosić słowo Boże. Tomaszowi przypadł w udziale wschód. I dlatego udał się najpierw do Syrii, a stamtąd do królestwa Partów (dzisiejszy Iran).
„Dzieje Tomasza” (łac. „Acta Thomae”), IV/V-wieczny apokryf, czyli opowieść ewangeliczna napisana wiele lat po Zmartwychwstaniu i nie wchodząca w skład kanonu ksiąg natchnionych, zachowany w dwóch wersjach, greckiej i syryjskiej, opisują dalszą część podróży Tomasza - do Indii. Miał się tam znaleźć po trosze przypadkowo, dzięki temu mianowicie, że w królestwie Partów dostał się do niewoli. W rezultacie miał zostać sprzedany wysłannikowi króla Gondafora/Gudnafara, władającymi znacznymi obszarami na terenie dzisiejszych Indii i Pakistanu.
Istnieją przesłanki historyczne, że takowy król – chodzi prawdopodobnie o Gondofaresa IV Sases – ok. 46 r. władał sporą częścią dzisiejszego Pakistanu i zachodniej części Indii, w królestwie Indo-Partów.
Wysłannik przedstawił swemu władcy przywiezionego niewolnika jako cieślę-architekta, z sugestią, by Tomasz wybudował nowy pałac królewski, w stylu ‘zachodnim’. Król wyraził zgodę i przeznaczył na to pewne środki. Tomasz aliści, zamiast prac konstrukcyjnych, miał rozpocząć głoszenie Ewangelii, a pieniądze przeznaczone na budowę pałacu wydawał na ubogich.
Gdy król zapytał, gdzie jest obiecany pałac, Tomasz miał odpowiedzieć: „Pałac jest w niebie”… Został uwięziony, ale wkrótce na skutek jego nauk i cudów (Tomasz miał wskrzesić brata królewskiego) król, wraz z całą rodziną, miał się nawrócić…
Odtąd Tomasz mógł rozpocząć dalszą działalność misyjną - w Indiach.
Pomocna była zapewne istniejąca tam wtedy – i istniejąca do dziś – spora żydowska diaspora. W dużej mierze dzięki niej przez następne 17 lat miał nieustannie przemierzać subkontynent indyjski i nauczać.
Cztery pierwsze lata miał spędzić we wschodniej prowincji królestwa Indo-Partów, znanej później jako Sindh.
Następnie ok. 52 r., jak niesie tradycja, jego statek wylądował na południowo-zachodnim wybrzeżu Indii, Malabarze, prawdopodobnie w porcie Muziris, znanym ze źródeł starożytnych, zniszczonym w 1341 r. w następstwie tsunami i od tego czasu do dziś nie zlokalizowanym (być może znajdującym się w okolicy dzisiejszego Kodungallur-Cranganore albo wioski Pattanam). Tam znajdowało się jedno z południowych ksiąstewek Indii, rządzone, jak podają „Dzieje Tomasza”, przez władcę o imieniu Mahadeva.
Tam przez 6 lat miał założyć siedem świątyń, 6 na wybrzeżu, siódmy wgłąb lądu, głównie w większych, lokalnych centrach handlowych. W ten sposób powstać miał kościół malabarski, istniejący do dnia dzisiejszego, którego członkowie zwą się chrześcijanami św. Tomasza. Nauczał do wszystkich klas, udało mu się nawrócić ok. 17,000 wiernych, w tym członków pochodzących z czterech podstawowych kast. Kształcił pierwszych wyznawców i nauczycieli, którzy później słowo Chrystusa nieśli samodzielnie. W późniejszych wiekach w miejscu powstania pierwszych kościołów wystawiono kamienne krzyże, które wkrótce stały się centrami pielgrzymkowymi. W jednym z miejsc (na szczycie góry, niedaleko wsi Malayattoor) do dziś czczony jest krzyż, ponoć wykonany przez Tomasza (tzw. złoty krzyż), a obok na zboczu góry widoczne są ślady stóp i kolan, pozostawione, jak głosi tradycja, przez Tomasza.
Następnie poszedł dalej na wschód i przekroczył kontynent indyjski. Przez kolejne siedem lat nauczał z miejscowości Mylapore, dziś części miasta Ćennaj (dawniej Madras), która stała się centrum prowadzonej przez niego działalności ewangelizacyjnej na Wybrzeżu Koromandelskim. Przez pewien czas żył w dżungli, w grocie, ukrywając się przed lokalnym władcą. Istnieje ona do dziś – czczone są w niej ślady dłoni pozostawione - jak niesie tradycje - przez Apostoła…
Męczeńską śmierć miał ponieść, jak niesie tradycja, w 67/9 r., w miejscowości Calamina, w miejscu zwanym dziś „Górą św. Tomasza”, ok. 12 km wgłąb lądu od Mylapore. Miał być zabity mieczem lub lancą przez żołnierzy lokalnego, bramińskiego władcy (lub przez wściekły, bramiński tłum). Przed śmiercią miał się pomodlić i żołdakom powiedzieć: „ […] Czyńcie to, co wam nakazano…”.
Na miejscu zbrodni do dziś znajduje się granitowy krzyż, pochodzący z VII w., z inskrypcją w starożytnym języku perskim. Alternatywna tradycja niesie, że miał go wyrzeźbić sam Apostoł i to przed nim miał się modlić tuż przed zabójstwem. Przez wiele stuleci potem miał krwawić - dlatego zwany jest „Krwawiącym Krzyżem”…
Pochować go miano w Mylapore, w kościółku przez siebie założonym. W trumnie miano złożyć zwłoki Apostoła, ziemię przesiąkniętą jego krwią oraz lancę, która pocięła mu ciało…
Kiedy w 1523 r. wylądowali tam portugalscy podróżnicy i kupcy miano im grób Apostoła pokazać. Otwarto go wówczas. Choć z awierał tylko niewielkie szczątki, to pamięć o Apostole przechowywali tamtejsi chrześcijanie nestoriańscy. W niecałe sto lat później, w 1606 r., decyzją Pawła V (1552, Rzym – 1621, Rzym), powstała tam pierwsza diecezja katolicka – diecezja Mylapore…
Na miejscu grobu powstała katedra pw. św. Tomasza w Madrasie, nad Zatoką Bengalską. Sam grób znajduje się dziś w podziemiach, w kaplicy pod ołtarzem świątyni. Bazylika w Ćennaj – katedrę do rangi bazyliki mniejszej podniósł Pius XII (1876, Rzym – 1958, Castel Gandolfo) w 1956 r. - jest jedną z trzech istniejących świątyń, wybudowanych na grobie Apostoła; pozostałe dwie to bazylika pw. św. Piotra w Watykanie - z grobem św. Piotra, i bazylika pw. św. Jakuba Apostoła w Santiago de Compostela - z grobem św. Jakuba.
Po raz ostatni grób Tomasza otwierano ponoć w 1729 r., by obdarować ważnych pielgrzymów ziemią tam przechowywaną. Zaobserwować miano wówczas zjawisko przedziwnego światła emanującego z wnętrza grobowca…
Ale głównych części ciała Apostoła w Mylapore już wtedy nie było. Już bowiem w 232 r. przeniesiono je – miał to uczynić król o imieniu Mazdai (według źródeł syryjskich) lub Misdeus (według źródeł łacińskich), którego dzisiejsza nauka łączy z postacią władcy indyjskiego imperium Kuszan, Waszudewa I (rządził w latach ok. 191 – ok. 225) - do Edessy (dzisiejsza Şanlıurfa w Turcji).
W Edessie istniał bardzo silny ośrodek chrześcijański. To tam przechowywany był p rzez stulecia Mandylion, który wiąże się z Całunem Turyńskim, i to tam zapewne powstały apokryfy, w tym wspomniane „Dzieje Tomasza”. Tam też już w IV w. istniało specjalne sanktuarium, w którym przechowywano relikwie św. Tomasza…
Edessa przechodziła zmienne losy. W końcu w XII stuleciu, w latach 1098-1144, stała się stolicą Hrabstwa Edessy, państewka rządzonego przez krzyżowców. Prawdopodobnie wówczas, w związku z narastającym zagrożeniem ze strony islamu – niebezpodstawnym, bowiem Edessa padła w 1144 r. od ciosami muzułmańskiego władcy, Zengi (ok. 1087-1146), i została zrównana z ziemią - relikwie przeniesiono na grecką wyspę Chios (gr. Χίος) na morzu Egejskim. Krzyżowcy przechowywali je zapewne w słynnym klasztorze bizantyńskim Nea Moni (gr. Νέα Μονή), w czasach świetności należącego do najbogatszych klasztorów w regionie…
XIII w. na morzu Egejskim charakteryzował się wielką niepewnością, spowodowaną czasowym upadkiem cesarza bizantyńskiego po zdobyciu i złupieniu Konstantynopola, w 1204 r., przez IV wyprawę krzyżową i powstaniu Cesarstwa Łacińskiego (w latach 1204-1261). Wyspa Chios początkowo znalazła się pod władzą owego cesarstwa, ale już w 1225 r. przeszła w ręce Cesarstwa Nicejskiego, rządzonego przez spadkobierców obalonego w 1204 r. cesarza bizantyńskiego.
Sytuację wykorzystał książę Tarentu i namiestnik Sycylii, Manfred (1232 – 1266, Venosa), toczący walki z papiestwem, przez papieża nawet ekskomunikowany. Pod jego protektoratem na Chios udała się wyprawa kupiecka galer genueńskich, pod dowództwem pochodzącego z miejscowości Ortona w Italii kupca Leona (wł. Leone) Acciaiuoli (?, Ortona – 1300, Florencja). Nie jest jasne, czy wyspa została zaatakowana i zdobyta, czy też dokonano transakcji kupieckiej. W każdym razie 6.ix.1258 r. galery przewiozły relikwie Tomasza do Ortony, na co zgodę musiał wydać Manfred, licząc zapewne na poszerzenie swej władzy na regiony w środkowej Italii. Tam, wraz z przywiezioną wraz z relikwiami płytą nagrobną pochodzącą z Edessy i poświadczającą przechowywanie relikwii w Edessie od III stulecia, złożono je w kościele pw. św. Marii od Aniołów.
Odtąd relikwie Tomasza do dziś przechowywane są w Ortonie.
Największe niebezpieczeństwo zawisło nad nimi w 1566 r., gdy obszar Morza Śródziemnego pustoszyli Turcy. Zbudowali potężną flotę i przygotowywali się do inwazji kontynentu europejskiego, w szczególności Italii. Statki tureckie zaatakowały m.in. Maltę…
W owym 1566 r. część floty tureckiej, pod dowództwem Pijal Paszy (1515, Viganj – 1578, Stambuł), zaatakowała wybrzeże Apulii, na południu Italii - ciekawe, że miało to miejsce dosłownie parę miesięcy po tym, jak Pijal Pasza odbił od Republiki Genui (Genueńczycy) wyspę Chios, tym razem już na stałe. Tureckie bandy zaatakowały m.in. Ortonę.
Miasto Turcy spalili, kościół pw. Marii od Aniołów zburzyli. Zbeszczeszczyli też grób Apostoła Tomasza. Wyrzucili relikwie i zrabowali srebrny sarkofag, w którym były przechowywane…
Na szczęście następnego dnia kapłani, którzy powrócili na miejsce zburzonej świątyni, pieczołowicie zebrali szczątki św. Tomasza…
Kościół – dziś bazylika kon-katedralna – po odbudowie zmienił w 1570 r. patrona, na pw. św. Tomasza Apostoła. Rok później, 7.x.1571 r., wojska chrześcijańskie pod dowództwem księcia Jana Austriackiego (1547, Ratyzbona – 1578, Bouges) w bitwie pod Lepanto rozbiły flotę turecką, dowodzoną przez Ali Paszę Muezinowicza (? – 1571, Lepanto), uwalniając południe Europy przed groźbą islamskiej inwazji…
Kolejne niebezpieczeństwo zawisło nad relikwiami Apostoła w 1799 r. Wówczas trwała postępująca od 1796 r. inwazja państw Italii przez rewolucyjne wojska pod generalnym dowództwem Napoleona Bonaparte (1769, Ajaccio - 1821, Wyspa św. Heleny). 18.ii.1799 r. wojska francuskie, we Włoszech pod dowództwem gen. Jana Antoniego Szczepana (fr. Jean Antoine Étienne) Vachier, zwanego Championnet (1762, Valence – 1800, Antibes), zaatakowały Ortonę. Zbeszcześciły sarkofag św. Tomasza. I znów kanonicy z Ortony pieczołowicie zebrali następnego dnia relikwie i po minięciu niebezpieczeństwa złożyli je w katedrze…
Ostatni raz relikwie zagrożone zostały w 1943 r., po kapitulacji Włoch i przejęcia północy przez Niemców. Ortona znalazła się wówczas na tzw. linii Gustawa, linii obrony buta włoskiego przez wojska niemieckie, której centralnym punktem był klasztor Monte Cassino. Katedra legła wówczas w dużej mierze w gruzach, ale sarkofag z relikwiami Apostoła zachował się nienaruszony.
Dzięki temu w odbudowanej bazylice katedralnej pw. św. Tomasza Apostoła, w krypcie, w złotym sarkofagu na ołtarzu z białego marmuru, wykonanym przez artystę z Ortony, Tomasza (wł. Tommaso) Alessandrino (1570, Ortona – 1640, Ortona), relikwie św. Tomasza pozostają do dnia dzisiejszego.
Nie całe. 6.xii.1952 r., w czasie celebracji 1,900 lat od przybycia św. Tomasza do Indii, delegat Piusa XII, Eugeniusz (fr. Eugène) Tisserant (1884, Nancy - 1972, Albano Laziale), wówczas prefekt watykańskiej Kongregacji Kościołów Wschodnich, przekazał bowiem katedrze pw. św. Tomasza w Ćennaj relikwię prawego ramienia, pobraną z relikwii przechowywanych w Ortonie.
W 1972 r. papież Paweł VI (1897, Concesio - 1978, Castel Gandolfo) ogłosił św. Tomasza „Apostołem Indii”…
5.ii.1986 r. przed grobem św.Tomasza Apostoła modlił się papież Jan Paweł II.
Przed jego pielgrzymką do Indii naukowcy z uniwersytetu Chieti-Pescara (wł. Università degli Studi di Chieti G. D'Annunzio) i specjaliści włoskiego Ministerstwa Antyków przeprowadzili badanie szczątków przechowywanych w Ortonie. W podsumowaniu napisano: „[…] zachowane szczątki to szkielet mężczyzny o kruchej strukturze, o wysokości ok. 160±10 cm, wieku od 50 do 70 lat, wskazujące na obarczenie chorobą reumatyczną zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (łac. spondyloarthritis ankylopoetica), zwanej też chorobą Strumpell-Marie […] W kości jarzmowej widać pęknięcie, które prawdopodobnie zostało spowodowane przez cięcie, niezbyt mocne, ale poczynione ostrym narzędziem – cięcie raczej niż pchnięcie”…
Natomiast w bazylice pw. Świętego Krzyża w Jerozolimie (wł. Santa Croce in Gerusalemme), w Rzymie, przechowywana jest relikwia palca wskazującego przypisywana św. Tomaszowi Apostołowi. Kiedy została przekazana do Rzymu – autorowi tego tekstu nie wiadomo.
Jest to ponoć ten sam palec, który Tomasz włożył w bok zmartwychwstałego Chrystusa, co jakże ekspresyjnie przedstawił Michał Anioł (wł. Michelangelo) Merisi z Caravaggio (1571, Mediolan – 1610, Porto Ercole), zwany Caravaggio, w swym słynnym obrazie „Niedowiarstwo św. Tomasza”…
Przed wiekami papież, św. Grzegorz I Wielki (ok. 540, Rzym – 604, Rzym), zauważył:
„Więcej pomaga naszej wierze niewiara Tomasza, niż wiara apostołów”.
Natomiast 27.x.2006 r. Benedykt XVI, podczas audiencji generalnej na Placu pw. św. Piotra w Watykanie, tak mówił o Tomaszu:
„[Gdy] Jezus wezwał go: » […] nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym«J 20, 27 Tomasz zareagował najwspanialszym wyznaniem wiary w całym Nowym Testamencie: ‘Pan mój i Bóg mój!’J 20 28 […]
Ewangelista zamieszcza następnie ostatnie słowa Jezusa skierowane do Tomasza: » […] Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli«J 20, 28-29. […]
Warto zauważyć, że inny Tomasz, wielki średniowieczny teolog z Akwinu, zestawił tę formułę błogosławieństwa z pozornie przeciwstawną, zapisaną przez św. Łukasza: »Szczęśliwe oczy, które widzą to, co wy widzicie«Łk 20, 23. Akwinata tak to wyjaśnił: ‘Zasługi tych, którzy wierzą nie widząc, są większe niż tych, którzy widząc wierzą’Johann. XX lectio VI 2566. […]
Przypadek Apostoła Tomasza jest ważny dla nas z przynajmniej trzech powodów. Po pierwsze dlatego, że wspiera nas w naszej niepewności. Po drugie ukazuje, że każda wątpliwość może prowadzić do wyjaśnień znacznie jaśniejszych niż jakakolwiek niepewność. Po trzecie wreszcie słowa Jezusa do Tomasza odsłaniają przed nami prawdziwe znaczenie pogłębionej wiary i zachęcają nas do trwania, pomimo przeciwności, na drodze wierności Panu”.
Popatrzmy na dwa filmiki o świątyni pw. Krzyża Świętego w Jerozolimie, w Rzymie:
- „Rzymska bazylika Santa Croce in Gerusalemme i inne”
- „Mozaiki bazyliki Santa Croce in Gerusalemme”:
Popatrzmy też na film o życiu św. Tomasza (po angielsku):
Pochylmy się nad słowami papieża Benedykta XVI o św. Tomaszu Apostole wygłoszonymi podczas audiencji generalnej 27.x.2006 r. w Watykanie:
Adres:
Basilica di Santa Croce in Gerusalemme
Esquilino
Rzym
Miejsca przechowywania relikwii św. Tomasza:
Opracowanie oparto na następujących źródłach:
polskich:
angielskich:
włoskich: