Rzymskokatolicka Parafia
pod wezwaniem św. Zygmunta
05-507 Słomczyn
ul. Wiślana 85
dekanat konstanciński
m. i gm. Konstancin-Jeziorna
powiat Piaseczno
inne wizerunki
Matki Bożej Armii Krajowej
Niezwykłe polskie wizerunki Matki Bożej
MATKA BOŻA ARMII KRAJOWEJ
Czas i miejsce powstania: 1944, Warszawa
Lokalizacja: Warszawa
pełna lista
Łącza do niezwykłego wizerunku Matki Bożej (a także wydarzeń z Nim związanych):
Irena Bronisława Pokrzywnicka urodziła się być może w Woli Zagórskiej na Śląsku, zapewne ok. 1890 r., acz p. Wanda Traczyk–Stawska (ur. 1927, Warszawa), ps. „Pączek”, pisała o niej: „Nikt nigdy nie wiedział, kiedy się urodziła i ile miała lat”. Była malarką, ilustratorką m.in. książek Kornela Makuszyńskiego (1884, Stryj – 1953, Zakopane), projektantką wnętrz i mody. Wyszła za mąż za Wacława Borowskiego (1885, Łódź – 1954, Łódź), malarza, grafika, litografa i scenografa, jednego z najwybitniejszych twórców międzywojennych.
I to ona okazać się miała autorką najbardziej znanego i czczonego wizerunku Maryi związanego z Armią Krajową i Powstaniem Warszawskim…
Była zaprzysiężonym członkiem Armii Krajowej w Warszawie, czyli zbrojnej organizacji Polskiego Państwa Podziemnego podczas niemieckiej i rosyjskiej okupacji Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej.
W czasie okupacji na setkach warszawskich podwórek spontanicznie powstawały kapliczki. Po wybuchu 1.viii.1944 r. Powstania zbudowano kolejne i dziesiątki, setki ludzi modliło się przy nich. Odprawiano przy nich, na zaimprowizowanych stołach Pańskich nabożeństwa i Msze św. polowe…
15.viii.1944 r., w dniu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w kontrolowanej przez powstańców dzielnicy Śródmieście, jedna z takich Mszy św. miała miejsce. Odprawiał ją kapelan powstańczy, major stanu wojny, ks. Apolinary Leśniewski (1891, Wróblewo – 1984, Sieradz), ps. „Maron”. Podczas homilii zwrócił uwagę na brak religijnego obrazu — symbolu dla żołnierzy Armii Krajowej.
Homilii słuchała też Irena Pokrzywnicka, która od początku powstania zajmowała się dekorowaniem polowych kapliczek. I wówczas, po powrocie do swej pracowni przy ul. Wilczej w Warszawie, na piętrze, przy nieustannym huku wybuchów i strzałów, rozpoczęła pracę nad swoim najważniejszym Dziełem w życiu…
Obraz był na ukończeniu, gdy przeszkodził jej wybuch rakiety, tzw. „szafy” lub „krowy”–— niem. Nebelwerfer (pl. „miotacz mgły”) — zwanej tak ze względu na charakterystyczny dźwięk wydawany podczas odpalania salwy. Zawalił się sufit pracowni, ale malarka, acz ranna, przeżyła. Żadnego ubytku nie doznała aliści powstająca, prawie gotowa Madonna.
Prawie, bo na Obrazie brakowało jeszcze dłoni Matki Bożej i Dzieciątka, ale artystka nie mogła już dalej malować…
I nie dokończyła już Dzieła — stan niedokończony stał się ostatecznym…
Dalsze losy Wizerunku tak opisywał „Maron”:
„Za kilka dni, w obecności Komendy Warszawa Śródmieście z płk. 'Albinem' na czele, autorka wręczyła mi Obraz, podkreślając niejednokrotnie, że natchnienie do realizacji Obrazu czerpała z mego przemówienia wygłoszonego w dn. 15.viii o Matce Bożej Królowej Polski.
Po ogólnym wzruszeniu i aprobacie umieszczono Obraz w sali b. kina ‘Polonia’ przy ul. Marszałkowskiej, gdzie zbudowany został prowizoryczny ołtarz według projektu Pokrzywnickiej”.
Wspomniany płk. „Albin” to prawdopodobnie Franciszek Edward Pfeiffer (1895, Łódź – 1964, Londyn), ps. „Radwan”, „Wilhelm”, „Gustaw”, dowódca Obwodu I Śródmieście w Okręgu Warszawa Armii Krajowej.
Pokrzywnicka nie poprzestała na tym. Ponieważ zajmowała się też drukiem artystycznym powieliła wizerunek Matki Bożej Armii Krajowej w formie „świętych obrazków”. Na awersie umieszczała podkolorowaną ręcznie kopię Obrazu (z ukończonymi dłońmi Madonny i Dziecięcia!); na rewersie zaś powstańczą modlitwę. Wydrukowała — na powstańczej prasie drukarskiej — ok. 1–4 tys. kartoników, a łączniczki AK rozniosły je wśród walczących i ludności cywilnej.
Natomiast przed Obrazem, do końca Powstania (3.x.1944 r.), odprawiane były Msze św. a nowi żołnierze, chłopcy i dziewczęta, wstępujący do Armii Krajowej, składali przed Madonną Powstańczą przysięgę AK…
5.x.1944 r., kilka dni po upadku Powstania, „Maron” odprawił w zburzonej Warszawie ostatnią Mszę św. przed polowym ołtarzem — dla dowództwa i żołnierzy. Następnie zwinął ołtarz, Obraz schował we własnym, warszawskim mieszkanku i wraz tysiącami powstańców — żołnierzy AK, opuścił stolicę.
Wrócił do niej już po odejściu Niemców i wkroczeniu rosyjskiego okupanta. Mieszkanie przetrwało próbę zrównania stolicy z ziemią — od x.1944 r. do i.1945 r. niemieckie oddziały niszczycielskie niem. Technische Nothilfe (pl. awaryjne techniczne) zburzyły ok. 30% przedwojennej zabudowy lewobrzeżnej Warszawy (tej, która nie uległa zniszczeniu w czasie Powstania) — ale było prawie zupełnie rozgrabione. Jedyną rzeczą, która pozostała, był obraz Matki Bożej Armii Krajowej.
Zaraz potem, 10.iii.1945 r., ks. Leśniewski został pierwszym powojennym proboszczem parafii i kolegiaty pw. Wszystkich Świętych w Sieradzu i jednocześnie nauczycielem religii w sieradzkich szkołach. Na swą nową placówkę przyjechał tylko z obrazem Matki Bożej.
Przyjechał do miasta doświadczonego okupacją niemiecką, wysiedleniami dziesiątków tysięcy Polaków z okolicy (miasto znalazło się w tzw. niem. Reichsgau Wartheland (pl. Okręg Rzeszy Kraj Warty), czyli okręgu bezpośrednio przyłączonym do Rzeszy) i morderczym nalotem rosyjskim z 20.i.1945 r., gdy formacja 12 bombowców zbombardowała opuszczone już przez Niemców centrum miasteczka, zabijając ponad 100 jej mieszkańców. Nalot był prawdopodobnie odwetem za strącenie wcześniej tego dnia jednego z rosyjskich samolotów przez uchodzących Niemców i zamordowanie lotnika, który wyskoczył na spadochronie.
Gdy rok później proboszcz ks. Leśniewski próbował upamiętnić ofiary tego nalotu nie otrzymał od komunazistowskich władz pozwolenia…
Był to jeden z objawów nasilania się rosyjskiej okupacji oraz postępującego terroru komunazistowskich władz prl. Ks. Leśniewski nie miał złudzeń – sam był człowiekiem naznaczonym, nie tylko w związku z jego udziałem w Powstaniu, ale także próbą uczczenia ofiar nalotu rosyjskiego na Sieradz. Ukrywał więc przywiezioną z Warszawy Świętą Ikonę — jedyny taki obraz namalowany w czasie Powstania — w kościele farnym, za ołtarzem, wyjmując Ją ponoć tylko raz w roku, na 1.viii, by zanosić do Królowej Powstańców prośby za poległych powstańców.
Szczyt terroru nastąpił na początku lat 1950–tych. Wcześniej, w 1947 r. uczniowie miejscowego gimnazjum im. Kazimierza Jagiellończyka (dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Jagiellończyka) założyli w szkole Związek Młodzieży Patriotycznej, tajną organizację, która w 1948 r. zmieniła nazwę na „Katyń”. Organizacja dzieliła się na trzy wydziały: wywiadu, propagandy i archiwalny. Wydawano gazetkę „Głos Podziemia”, drukowano ulotki…
Aresztowania nastąpiły w 1950 r. 21.x.1950 r. komunazistowskie UB wpadło na plebanię. Przeprowadzono rewizję i znaleziono ok. 200 obrazków z Matką Bożą AK, wydrukowanych przez p. Pokrzywnicką, które zresztą rozdawał swoim parafianom. Zabrano je. UB zrabowało też wiele innych, należących do kościoła sieradzkiego, wartościowych rzeczy. A ks. Leśniewski trafił do więzienia…
Ale Obrazu, ukrytego w kościele, zbrodniarze z UB na szczęście nie znaleźli…
W v.1951 r., po wielomiesięcznych przesłuchaniach połączonych z torturami, odbył się w Sieradzu proces. Zasądzono wyroki od kilku do kilkunastu lat więzienia. Ks. Leśniewski, oskarżony o wspieranie organizacji „Katyń”, o „nie poinformowanie UB o nielegalnej organizacji w szkole”, nikogo nie wydał i nie przyznał się do winy. Został skazany na 5 lat więzienia, pozbawienie praw obywatelskich oraz konfiskatę mienia.
Młodzi patriotyczni konspiratorzy szkół sieradzkich otrzymali dłuższe wyroki. Przetrzymywani byli nie tylko w więzieniach, ale i w karnych kompaniach w obozach koncentracyjnych w kopalniach węgla kamiennego i kamieniołomach…
Ks. Leśniewski po dwóch latach w więzieniach w Sieradzu i Łęczycy — jak mówił dzięki Matce Bożej Armii Krajowej — został zwolniony i wrócił do Sieradza. Pojawił się wówczas u Prymasa Polski, Stefana kard. Wyszyńskiego (1901, Zuzela – 1981, Warszawa), w Warszawie. Prymasa znał z czasów, gdy był superiorem Niższego Seminarium Duchownego a potem wykładowcą i profesorem Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku — gdy kształcił się w nich Wyszyński — oraz z Powstania — Prymas też był bowiem kapelanem powstańczym, porucznikiem duszpasterstwa Wojska Polskiego, ps. „Radwan III”. Podczas rozmowy, w której uczestniczył były sekretarz Prymasa, ówczesny biskup pomocniczy gnieźnieński, bp Antoni Baraniak (1904, Sebastianów – 1977, Poznań), późniejszy arcybiskup metropolita poznański, padło pytanie: „Jak należy zachowywać się w więzieniu?” Niecały rok później, w nocy z 25–26.ix.1953 r. Prymas i bp Baraniak zostali przez komunazistów aresztowani. Baraniak, który przez 3 lata więzienia poddawany był wielokrotnym torturom: m.in. 145 razy był przesłuchiwany, niekiedy po kilkanaście godzin, zrywano mu paznokcie, przetrzymywano przez wiele dni bez ubrania w lodowatej, pełnej fekaliów celi, ale nie dał się złamać i nie obciążył Prymasa, co pragnęli osiągnąć oprawcy, wspominał później, że odpowiedź i wskazówki ks. Leśniewskiego okazały się przydatne…
Zwolnienie nie oznaczało normalności. Okupacja rosyjska trwała nadal. Madonnę Armii Krajowej ks. Leśniewski nadal więc ukrywał, wiedząc, ile władze komunazistowskie by dały za Jej odnalezienie i zniszczenie. Przestał Ją nawet wystawiać…
W 1962 r. rosyjskie UB pozyskało ponoć informacje niebezpiecznie zbliżające je do miejsca ukrycia Obrazu. Doniesiono o tym ks. Leśniewskiemu, więc natychmiast, 9.vii.1962 r., zdecydował o przewiezieniu Matki Bożej do Warszawy, pod opiekę Prymasa Wyszyńskiego…
Tam wreszcie, w siedzibie Warszawskiej Kurii Metropolitalnej przy ul. Miodowej, Pani Armii Krajowej była względnie bezpieczna.
11.ix.1977 r. Stefan kard. Wyszyński przekazał Ją sanktuarium Jasnej Góry w Częstochowie, pod opiekę oo. paulinów — Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (łac. Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae – OSPPE).
Już po odzyskaniu niepodległości, w 2008 r., Prymas Polski Józef kard. Glemp (1929, Inowrocław – 2013, Warszawa) przekazał Panią Powstańczej AK do założonego przez prezydenta Warszawy, późniejszego Prezydenta Rzeczypospolitej, Lecha Aleksandra Kaczyńskiego (1949, Warszawa – 10.iv.2010, Smoleńsk), Muzeum Powstania Warszawskiego (według innych źródeł uczynił to rok później nowy metropolita warszawski, ówczesny abp Kazimierz Nycz (1950, Stara Wieś), dzisiejszy kardynał). Tam jednak umieszczono Ją w magazynie, bowiem uznano, że … „nie pasuje Ona do wystroju muzealnej kaplicy”!
Wykonano jednakże Jej kopię i corocznie wykorzystywana jest podczas nabożeństwa przed pomnikiem Poległym Niepokonanym na Cmentarzu Powstańców Warszawy, w rocznicę wybuchu Powstania, 1.viii. Normalnie umieszczona jest w bocznym ołtarzu kościoła pw. św. Antoniego Padewskiego przy ul. Senatorskiej w Warszawie. Inne kopie, bądź inspirowane oryginałem wersje Madonny AK, znajdują się m.in. w farze pw. Wszystkich Świętych w Sieradzu, w kościele pw. Matki Bożej Niezawodnej Nadziei w Jamnej (płaskorzeżba) i w kolegiacie pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej w Środzie Wielkopolskiej.
A Irena Pokrzywnicka? Za udział w Powstaniu Warszawskim otrzymała od dowódcy Powstania, gen. Tadeusza Komorowskiego (1895, Chorobrów – 1966, Buckley), ps. „Bór”, Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami. Po Powstaniu zaś została wywieziona do obozów jenieckich dla podoficerów i szeregowych Stalag IV–B Mühlberg, ok. 50 km na północ od Drezna, a potem, od xi.1944 r., do Stalagu IV–E Altenburg, ok. 45 km na południe od Lipska (numer jeniecki 106558). Tam, swoją godną postawą, miała sprawić, iż Niemcy zaczęli lepiej traktować polskie dziewczyny — żołnierki AK — zmuszone do prac przy ciężkich maszynach w fabrykach amunicji. Dzięki niej — jak wspominała p. Traczyk–Stawska, ps. „Pączek” — oprawcy zdali się dostrzec w „polskich bandytkach”, jak je zwali, elementy człowieczeństwa. Pozwolili na pewne przejawy kultury, np. grę na fortepianie przez młodą podówczas pianistkę Aleksandrę Kuczyk–Sosnowską (1926 – 1989, Warszawa), ps. „Fryderyka”…
Po wyzwoleniu Pokrzywnicka nie powróciła do rządzonej przez rosyjskich komunazistów Polski i osiadła początkowo we Francji, później w Wielkiej Brytanii. Zmarła 21.ix.1975 r. w Londynie…
Obejrzyjmy filmik o ks. Apolinarym Leśniewskim:
Posłuchajmy też powstańczej piosenki „Warszawskie dzieci”:
Adres:
Muzeum Powstania Warszawskiego
ul. Grzybowska 79
00-844 Warszawa
Miejsca związane z Wizerunkiem:
Opracowanie oparto na następujących źródłach:
polskich: