„Wołyń” — Boj Wojtowicz, Andrzej (ur. 1959, Głubczyce),
2017, środkowa część tryptyku, płótno, 200×420 cm, technika własna z użyciem popiołów i ziemi;
źródło: www.weduta.com

Termin Genocidium Atrox wybrany przez autorów niniejszego opracowania na jego tytuł, jest terminem łacińskim oznaczającym, w dosłownym tłumaczeniu, „ludobójstwo okrutne”. Wydaje się, że w stosunku do opisywanych wydarzeń, po raz pierwszy użył go^{„Genocidum Atrox”, portal Salon 24, [dostęp: 2012.07.11]} prof. Ryszard Szawłowski (1929, Wilno – 2020, Warszawa), i wykorzystany został już m.in. przez p. Ewę Siemaszko (1947, Bielsko–Biała)^{„Genocidium atrox”, „Do Rzeczy — Historia”, nr 5/2013; w: portal Wołyń naszych przodków; [dostęp: 2021.04.23]}.

• Fakt zaistnienia ludobójstwa według opinii autorów niniejszego opracowania nie podlega dyskusji i wynika bezpośrednio z definicji terminu, podanej m.in. w Wikipedii^{[dostęp: 2021.04.23]}. Tamże czytamy:
• „Do języka prawnego termin ludobójstwo wszedł za sprawą Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa podpisanej 9.xii.1948 r. i wszedł w życie 12.i.1951 r. (Resolution 260 (III)). Zawiera ona ogólnie akceptowaną definicję ludobójstwa, która włączona została do kryminalnego prawa narodowego wielu krajów, oraz została przyjęta przez Statut Rzymski Międzynarodowego Trybunału Karnego, który był aktem założycielskim Międzynarodowego Trybunału Karnego MTK (ang. International Criminal Court – ICC). Artykuł II Konwencji definiuje ludobójstwo jako czyn:
• « […] dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:
  1. zabójstwo członków grupy.
  2. spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy.
  3. rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego.
  4. stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy.
  5. przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy»”.
• Za tą samą Wikipedią posłużmy się jeszcze wyjaśnieniem francuskiego politologa, historyka socjologii i filozofii, Alaina Besançona (ur. 1932. Paryż), który tak zdefiniował to pojęcie: „ludobójstwo w sensie właściwym, w odróżnieniu od zwykłej rzezi, żąda następującego kryterium: jest to rzeź zamierzona w ramach ideologii, stawiającej sobie za cel unicestwienie części ludzkości dla wprowadzenia własnej koncepcji dobra. Plan zniszczenia ma obejmować całość określonej grupy, nawet jeśli nie zostaje doprowadzony do końca w rezultacie niemożliwości materialnej czy zwrotu politycznego”.
• A zatem to czy takie czy owakie gremium, publiczne czy prywatne, autorytarne czy demokratyczne, uzna bądź nie uzna, w głosowaniu czy deklaracji, w taki czy inny sposób, nie zmienia faktu, że wydarzenia opisywane w Genocidium Atrox, spełniają wszystkie warunki, wystarczające i konieczne, niezbędne do uznania owych wydarzeń za ludobójstwo.
• To było ludobójstwo. QED.
• Określenia „sprawców” i „ofiar” — nadane przez autorów niniejszego opracowania — mają charakter indykatywny, a nie definitywny. Wskazanie zatem, że sprawcami danego mordu, czy ciągu mordów, byli „Ukraińcy”, nie oznacza, że byli nimi „wszyscy Ukraińcy”, ani nawet „większość Ukraińców”, tylko konkretne grupy, oddziały, bandy, osoby — nawet jeśli dziś już nieznane. Oznacza jednak, że sprawcami były osoby występujące w imię ludobójczej ideologii wyższości grupy określanej jako „Ukraińcy” czy „naród ukraiński”, nakazującej dokonanie eksterminacji osób nie spełniających kryterów przynależności do owej grupy. Podobnie, jeżeli ofiary zostały określone jako „Polacy” nie oznacza, że ofiarami byli wyłącznie Polacy (mogli wśród nich znajdować się Ukraińcy, Żydzi, osadniczy czescy, Rosjanie), ale oznacza, że celem mordu(ów) była eksterminacja Polaków.
• Ci, co ocaleli, używali różnych terminów na określenie sprawców mordów. Były wśród nich: „Ukraińcy”, „UPA”, „upowcy”, „Banderowcy”, „Bulbowcy”, „policjanci ukraińscy”, „Niemcy i Ukraińcy”, „SS‑Galizien”. Każdy z tych terminów należałoby precyzyjnie określić, dla każdej miejscowości, dla każdego wydarzenia. Nie jest to obecnie możliwe, w związku z brakiem dostępu do miejsc zbrodni.
• Oczywistym jest wszelako, że główną odpowiedzialność ponosi organizacja zwąca się „Organizacją Ukraińskich Nacjonalistów” (ukr. Організація Українських Націоналістів), w skrócie OUN, oraz jej ramię zbrojne „Ukraińska Armia Powstańcza” (ukr. Українська повстанська армія), w skrócie UPA. I te organizacje — historycy niech się spierają na temat odpowiedzialności ich różnych frakcji i odłamów — należy jednoznacznie określić jako ludobójcze. Oznacza to, że wszyscy ich przywódcy, niezależnie od ich dalszych losów, byli — w sensie prawnym — ludobójcami. Wszyscy członkowie, niezależnie od ich roli w opisywanych wypadkach, byli członkami organizacji ludobójczych. W wielu przypadkach — współsprawcami ludobójstwa.
• Za ludobójcę należy także uznać pierwszego przywódcę OUN, Stepana Banderę (1909, Uhrynów Stary – 1959, Monachium), mimo że w czasie największego nasilenia Genocidium Atrox przetrzymywany był przez Niemców w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Sachsenhausen, mimo jego powojennych losów. Jego imię wszelako dla dziesiątek tysięcy Polaków oznaczało jedno — śmierć, o czym świadczą zawarte w niniejszym opracowaniu wspomnienia.
• Stopień odpowiedzialności innych organizacji ukraińskich, na obszarach objętych Genocidium Atrox funkcjonujących głównie w czasie okupacji niemieckiej 1941‑4/5, takich jak:
  • 14. Dywizja Grenadierów Waffen SS (niem. 14. Waffen–Grenadier–Division der SS), jednostka składająca się z ochotników ukraińskich, kierowana przez Zarząd Wojskowy składający się z 2 Niemców i 12 Ukraińców, dowodzona przez dowódców niemieckich (poza ostatnim — Ukraińcem), wchodząca w skład ludbójczej organizaji niemieckiej Schutzstaffel–SS, zwana potocznie SS‑Galizien.
  • Ukraińska Policja Pomocnicza (niem. Ukrainische Hilfspolizei), powołana, uformowana, umundurowana i przeszkolona przez Niemców, składająca się z Ukraińców, organizacja współodpowiedzialna m.in. za wcześniejszy holokaust Żydów, mieszkających na terenach objętych Genocidium Atrox.
  • Sicz Poleska (ukr. Поліська Січ) — początkowo formacja quasi–policyjna, tolerowana przez Niemców, ale już od xi.1941 r. w podziemiu, ukraińska organizacja działająca głównie na Polesiu; w 1943 r. w większości przejęta przez OUN i UPA, od pseudonimu swego przywódcy zwana przez Polaków „bulbowcami”.
• i innych, niech ustalą, spierając się, zawodowi historycy.
• Niniejsze opracowanie Genocidium Atrox opiera się głównie na pracy p. Stanisława Żurka, autora m.in. „Ludobójstwa nacjonalistów ukraińskich dokonanego na Polakach w Polsce południowo–wschodniej w latach 1939‑1948”^{wyd. Nortom, 2013}, poety, który na portalu „Wołyń” systematycznie przedstawia kalendarium wydarzeń związanych z Genocidium Atrox. Niniejsze opracowanie zawdzięcza pracy p. Żurka większość cytatów, źródeł i oczywiście kalendarium.
• W obecnym kształcie opracowanie Genocidium Atrox obejmuje głównie lata 1943‑5. Według wielu opracować ludbójstwo rozpoczęło się jednak wcześniej, już w 1939 r. (o czym mowa we wprowadzeniu ⇒ TUTAJ) i trwało jeszcze kilka lat po zakończeniu działań militarnych II wojny światowej. W miarę dostępu informacji portal Genocidium Atrox będzie również rozszerzany na owe lata.
• Szacunki ilości ofiar — metodologia została opisana ⇒ TUTAJ — mogą opierać się na powtarzających się wspomnieniach, i w związku z tym być przeszacowane. Liczymy na wsparcie czytelników w ukazaniu owych nieścisłości.
• Nie oznacza to, że ogólna liczba ofiar jest przeszacowana. W wielu przypadkach jest bowiem nieznana.
• Portal Genocidium Atrox podjął próbę ustalenia precyzyjnego miejsca każdej zbrodni. Większość stron poświęconych konkretnym miejscowościom (nie wszystkie) posiada przycisk przekierowujący na stronę Google Maps, z ukazaniem przypuszczalnego miejsca odpowiadającego danemu wydarzeniu. Jego brak dotyczy zwłaszcza miejscowości już nieistniejących.
• Portal Genocidium Atrox zawiera nazwy miejscowości obowiązujących w 1939 r. ostatnim roku niepodległości II Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ich odpowiedników (jeśli ma to zastosowanie) w roku 2020. Podobnie rzecz się ma z przynależnością administracyjną miejscowości — podana jest przynależność administracyjna w 1939 r. oraz w roku 2020. Zwracamy uwagę na fakt, że w 2020 r. na Ukrainie wprowadzona została reforma administracyjna, zmieniająca strukturę regionów kraju. Portal Genocidium Atrox na razie jej nie uwzględnia.
• Ponadto uznano, iż współczesne polskie nazwy miejscowości, dziś znajdujących się na terytorium Ukrainy, powinny być zgodne z nazwami przyjętymi w polskiej wersji Wikipedii (z nielicznymi wyjątkami).
• Podawane w oryginale określenia dat wydarzeń często nie są precyzyjne. Zawierają zwroty takie jak „zima”, „marzec”, „żniwa”, „rok”, etc. Ponieważ portal Genocidium Atrox opierać się zamierza, na tyle na ile to możliwe, na precyzyjnych datach dniowych — w kontekście kalendarium wydarzeń i, w przyszłości, opracowań analitycznych — owe terminy musiały znaleźć precyzyjny odpowiednik kalendarzowy. Dlatego też przy opisie konkretnych wydarzeń, zamieszczonych na stronach poświęconych konkretnym miejscowościom, podawane są zarówno zwroty użyte w relacjach, jak i ich odpowiednik przyjęty przez portal Genocidium Atrox.
• Podawane cytaty często pochodzą ze źródeł sieciowych. Starano się podawać daty sięgnięcia do owych stron, co oznaczać może, że w momencie odczytywania nie będą już dostępne.
• Portal Genocidium Atrox może w przyszłości zostać rozszerzona, np. o nowe informacje, wspomenienia, czy też zdjęcia. Zależy to głównie od czytelników. Zachęcamy do współpracy.