15 stycznia 1943 r. okupant niemiecki rozpoczął realizację planu „Ukraineaktion” polegającego na wysiedleniu ludności polskiej z powiatów Biłgoraj i Hrubieszów oraz zasiedleniu ich domów ludnością ukraińską. Przy wysiedlaniu główną rolę pełniła policja ukraińska.

źródło: Żurek Stanisław, „75. Rocznica ludobójstwa – dokonanego przez OUN-UPA na Polakach: styczeń 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

16 stycznia 1943 roku rząd sowiecki poinformował ambasadę RP w Moskwie, że ponownie uznaje wszystkich obywateli zamieszkujących „zachodnie okręgi Ukraińskiej i Białoruskiej SRR” za obywateli sowieckich. Było to jednoznaczne ze stwierdzeniem, że ziemie te rząd sowiecki uznaje za należące do ZSRR. W zaskakujący sposób było to zsynchronizowane z antypolskimi działaniami OUN–UPA.

źródło: Żurek Stanisław, „75. Rocznica ludobójstwa – dokonanego przez OUN-UPA na Polakach: styczeń 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

26 stycznia Rząd Polski notą do rządu sowieckiego poprosił o ponowne zbadanie kwestii obywatelstwa, a ambasador Romer spotkał się w Moskwie z Mołotowem, który powiedział, że w tej kwestii nadal obowiązują „akty ustawodawcze państw radzieckich”, czyli deklaracje z 27 i 28 października 1939 roku o przyłączeniu „Zachodniej Ukrainy” i „Zachodniej Białorusi” do ZSRR.

źródło: Żurek Stanisław, „75. Rocznica ludobójstwa – dokonanego przez OUN-UPA na Polakach: styczeń 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

26 lutego 1943 ambasador Romer w czasie rozmowy ze Stalinem usłyszał, że rząd sowiecki nie wyrzeknie się „Zachodniej Ukrainy” i „Zachodniej Białorusi”.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – luty 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Niemcy z udziałem policji ukraińskiej wysiedlili 2 ostatnie polskie wsie z powiatów: Biłgoraj i Hrubieszów, w ramach planu „Ukraineraktion” realizowanego od 15 stycznia 1943 roku. Łącznie wysiedlono 117 polskich wsi, zasiedlając je Ukraińcami.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – marzec 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Policja ukraińska spacyfikowała kilkanaście polskich wsi zabijając około 3 tysięcy Polaków, a w następnych dniach marca i w kwietniu kilka kolejnych wsi. Po tych pacyfikacjach oddziały policji ukraińskiej z pełnym uzbrojeniem odeszły do lasu kontynuując swój zbrodniczy szlak.
Np. 3 marca w kol. Borszczówka pow. Równe Niemcy z policjantami ukraińskimi zamordowali 160 Polaków, we wsi Lidawka 104 Polaków.
Niewyjaśnioną rolę w prowokowaniu tych pacyfikacji odegrała partyzantka sowiecka, jak chociażby w przypadku Borszczówki i Lidawki. Już w styczniu 1943 roku w tych wsiach zatrzymała się duża grupa partyzantów sowieckich terroryzując mieszkańców. Nie reagowali oni na prośby Polaków, aby zakwaterowali także we wsiach ukraińskich, słusznie bojąc się donosu Ukraińców. 1 lutego Sowieci odeszli nie podając powodu, rankiem 2 lutego ludność polska wyjechała do wsi Hłuboczek, a wkrótce do wsi przybyła niemiecka ekspedycja karna. Nie zastawszy nikogo w kolonii wyjechała. Po powrocie Polaków do kolonii, wieczorem powrócili także partyzanci sowieccy. Ponownie opuścili wieś 1 marca, także nie podając powodu, a już 3 marca Niemcy i policjanci ukraińscy dokonali pacyfikacji tych wsi, pod zarzutem współpracy z partyzantką sowiecką.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – marzec 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Siemaszko Władysław, Siemaszko Ewa, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939 – 1945”, w: Warszawa 2000, s. 679—684

źródło: Zalewska Zofia; w: „Wołanie z Wołynia”, w: listopad-grudzień 2003, s. 23

Na Wołyniu około 5 tysięcy policjantów ukraińskich na rozkaz kierownictwa OUN opuściło posterunki i z bronią poszło do lasów tworząc oddziały UPA lub do nich dołączając.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – marzec 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Wybuchła tzw. „sprawa katyńska”.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – kwiecień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

Dowódca Okręgu AK Wołyń płk Kazimierz Bąbiński „Luboń” wydał rozkaz skierowany do tworzących się samoobron polskich: „Od paru tygodni ludność polska na Wołyniu stoi w obliczu barbarzyńskich mordów, dokonywanych na całych rodzinach przez rezunów ukraińskich. Jest mi znana ręka, która pcha ludność ukraińską do samobójczej walki ze współobywatelami polskiej narodowości wspólnej rodzinnej ziemi wołyńskiej  […] Zakazuję stosowania metod, jakie stosują ukraińskie rezuny. Nie będziemy w odwecie palili ukraińskich zagród lub zabijali ukraińskich kobiet i dzieci. Samoobrona ma bronić się przed napastnikami lub atakować napastników, pozostawiając ludność i jej dobytek w spokoju”.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – kwiecień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

Mołotow wręczył ambasadorowi RP w Moskwie Romerowi notę o zerwaniu stosunków dyplomatycznych przez ZSRR z Polską.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – kwiecień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

Ukraińcy mieli swoistą praktykę przyjmowania rekrutów. Każdy nowo przyjęty do bandy musiał przejść „chrzest”, polegający na zamordowaniu Polaka, Żyda lub Cygana, lub jeńca radzieckiego. Ponieważ nie zawsze była po temu okazja, zwyrodnialcy, aby zapewnić sobie stały „zapas” ludzi ofiar, zostawiali wiele rodzin polskich pozornie w spokoju, do czasu, kiedy przyjęto większą ilość rekrutów, którzy dotychczas „nie odznaczyli się” niczym „szczególnym”. Wręczano im broń. Różnie bywało — czasem to były siekiery, niekiedy deski z przymocowanym na końcu obustronnie wyostrzonym nożem. Wywlekano wtedy z domostw potrzebną liczbę ofiar i dawano na pastwę „rekrutom”. Tę broń uprzednio poświęcano w cerkwi, prosząc Boga o „dobre żniwo”.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – kwiecień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Oliwa Apolinary, „Gdy poświęcano noże – Tragedia Wołynia. Już bez cenzury – wspomnienia powojenne”, w: Opole, Wydawnictwo Nowik Sp.j., 2013, s. 83

Sowieci zgodzili się na formowanie 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Na początku liczyła ona 6 tysięcy osób, a pod koniec lipca 1943 roku 16 tysięcy osób.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – maj 1943, wiosna 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

W nocy z 23 na 24 czerwca 1943 roku na Zamojszczyźnie Niemcy z udziałem policji ukraińskiej, esesmanów ukraińskich ze szkoły w Trawnikach oraz innych formacji ukraińskich rozpoczęli akcję „Wehrwolf” polegającą na wysiedlaniu Polaków i zasiedlaniu w ich miejsce Niemców i Ukraińców; akcja ta dotknęła 99 polskich wsi w pow. Biłgoraj, 44 wsie w pow. Tomaszów Lubelski, 30 wsi w pow. Zamość, 8 wsi w pow. Hrubieszów (pozostałe wsie w tym powiecie były wysiedlone podczas akcji „Ukrainerakction”) i objęła około 60 tysięcy Polaków.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1943 czerwiec oraz I półrocze”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Dowódca I Okręgu Wojskowego „Turiw” – Jurij Stelmaszczuk ps. „Rudyj” do „Rubana”: „  […] Druże Ruban, przekazuję do Waszej wiadomości, że w czerwcu przedstawiciel centralnego Prowodu OUN dowódca UPA – «Piwnicz» Kłym Sawur przekazał mi tajną dyrektywę w sprawie całkowitej fizycznej likwidacji ludności polskiej. Dla wykonania tej dyrektywy proszę rzetelnie przygotować się do tych akcji przeciw Polakom, i wyznaczam odpowiedzialnych: w rejonach nadbużańskich — kurinnego «Łysoho»; na rejon turzyski, owadnowski, oździutycki – «Sosenka»; na okręg kowelski – «Hołobenka». Sława Ukraini. 24 czerwca 1943 r. Dowódca grupy UPA «Turiw» – «Rudyj»”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1943 czerwiec oraz I półrocze”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Archiwum SBU Obwodu Wołyńskiego, w: fond. Nr 11315. cz.2. sprawa H, t. 1, s. 28

4 lipca 1943 roku w Przemyślu greckokatolicki biskup Jozafat Kocyłowski w towarzystwie ks. Wasyla Hrynyka wziął udział w nabożeństwie dla ochotników do ukraińskiej dywizji SS Galizien, które odbyło się na miejskim stadionie sportowym przy obecnej ulicy Sanockiej.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – lipiec 1943 rok”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

4 lipca 1943 roku o godz. 23, 07 w Gibraltarze zginął Naczelny Wódz i Premier RP generał Władysław Sikorski, premier Rządu Polskiego w Londynie. Wiadomość ta obiegła świat i niewątpliwie przyśpieszyła i zintensyfikowała działania OUN–UPA zmierzające do całkowitej likwidacji ludności polskiej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – lipiec 1943 rok”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

19 lipca 1943 r. komendant Okręgu wydał rozkaz podporządkowania Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, podlegającego okręgowemu delegatowi Rządu, dowództwu wojskowemu. W ten sposób kierownictwo Okręgu Wołyńskiego AK, wspólnie z Okręgową Delegaturą Rządu, podjęło radykalne środki w obronie zagrożonej ludności polskiej. Oznaczało to scentralizowanie obrony wojskowej i cywilnej w rękach komendanta Okręgu. Następnego dnia tj. 20 lipca 1943 r. powzięta została decyzja utworzenia oddziałów partyzanckich.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – lipiec 1943 rok”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: prof. dr hab. Filar Władysław, „Wołyń w latach 1939-1944”; w: Wolak Tadeusz (red.), „Przed Akcją Wisła był Wołyń”, Światowy Związek Żołnierzy AK, w: Warszawa, 1997

Rozkaz komendanta Okręgu AK spóźniony był o co najmniej cztery miesiące. Z wielu wsi polskich na Wołyniu pozostały już tylko popioły i często nie pochowane zwłoki ofiar.

źródło: Żurek Stanisław, „75 rocznica ludobójstwa – lipiec 1943 rok”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

15 września 1943 roku 3 plutony z batalionu Stanisława Basaja „Rysia” uderzyły na posterunek policji ukraińskiej w Sahryniu, jednak bez powodzenia; jest to jedna z nielicznych przegranych walk tego oddziału Batalionów Chłopskich.

źródło: Żurek Stanisław, „75.rocznica ludobójstwa: wrzesień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

12 października 1943 roku miała miejsce bitwa pod Lenino.

źródło: Żurek Stanisław, „75.rocznica ludobójstwa – październik 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

W liście z 15 listopada 1943 roku greckokatolicki metropolita arcybiskup Andrzej Szeptycki pisał do lwowskiego arcybiskupa rzymskokatolickiego Bolesława Twardowskiego, w odpowiedzi na jego wcześniejszą prośbę o apel do swoich wiernych o powstrzymanie mordów na ludności polskiej, że dokonują ich partyzanci sowieccy i bandy żydowskie.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – listopad oraz jesień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Rozmiarem zbrodni dokonywanych przez UPA na Polakach byli zaskoczeni nawet Niemcy. Profesor Grzegorz Motyka opublikował  […] raport funkcjonariusza SS („Tajne, wagi państwowej”), w którym czytamy m.in.:
„Zgodnie z umową 7 kwietnia 1944 w mieszkaniu starosty powiatowego Nehringa w Kamionce Strumiłowej odbyło się spotkanie dowódcy bandy UPA «Orła» i niżej podpisanego. Przedstawiłem «Orłowi» żądanie jak w innych rozmowach ze stroną nacjonalistyczną, kładąc nacisk na aktualną sytuację wojenną  […] Przedstawiłem «Orłowi» żądania, od których ani na krok nie wolno odstąpić:
1. Pełna lojalność wobec interesów niemieckich.
2. Zaprzestanie działań terrorystycznych wobec ludności polskiej.
3. Rezygnacja z jakichkolwiek nacisków na policję ukraińską^{UPA apelowała do ukraińskich policjantów, aby z bronią w ręku przechodzili do jej oddziałów. Tylko w marcu i kwietniu 1943 r. zdezerterowało ok. 5 tys. policjantów, którzy zasilili następnie zbrojne formacje UPA, przyp. — Waldemar Michalski}.
4. Rezygnacja z wywierania wpływu na galicyjską dywizję SS^{ta złożona z Ukraińców dywizja «po bratersku» wspierała mordy dokonywane przez UPA, przyp. — Waldemar Michalski}.
Zaznaczyłem przy tym, że zabrania się «Orłowi» i jego oddziałowi UPA z własnej inicjatywy walczyć z polską bandą^{i.e. Armia Krajowa AK, przyp. — Waldemar Michalski} w lasach. Walka ta jednak nie może w żadnym razie rozprzestrzeniać się na polskie osiedla i wsie, czy też na tych polskich mężczyzn, kobiety i dzieci, którzy do band nie należą  […]
«Orzeł» bez zbędnych słów oświadczył, że gotów jest przyjąć te cztery żądania, z wyjątkiem warunku zawartego w punkcie drugim, pozbawiającego władzy wykonawczej w stosunku do podejrzanych lub winnych miejscowych Polaków i Polek oraz ich osiedli. W tej sprawie chce on najpierw uzyskać zgodę swoich zwierzchników i przedyskutować ją ponownie na kolejnym spotkaniu  […]
Przy pożegnaniu «Orzeł» zaprosił mnie i Streichera na ukraińskie święto Paschy, proponując, byśmy spędzili je z jego oddziałem  […]
Podpisano Obersturmführer SS i komisarz kryminalny (–), Lwów, 8 kwietnia 1944 r.”

źródło: Grzegorz Motyka, „Niemcy a UPA”; w: „Karta”, w: nr 23, 1997

źródło: Zińczuk Aleksandra (pomysł, wybór, redakcja), „Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943”, Stowarzyszenie „Panorama Kultur”, w: Lublin 2012, s. 44

źródło: Waldemar Michalski, „Wołyń – dwa oblicza jednej zbrodni”; w: portal: Akcent, w: nr 4 (134) 2013 — internet: akcentpismo.pl [dostępny: 2021.05.22]

Ukraińcy zamordowali 2 Polaków.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1946 oraz w roku 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.28]

Zakończyła się operacja wojskowa 'Wisła', w czasie której rozbite zostały oddziały UPA oraz przesiedlono na tzw. Ziemie Odzyskane około 140 tysięcy ludności ukraińskiej, łemkowskiej, z rodzin mieszanych oraz polskiej, przy czym ludność ukraińska stanowiła około połowy przesiedlonych.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]

„Jestem na stronie 'Ludobójstwo Ludności Polskiej na Kresach', chciałabym opisać historię zamordowania moich dziadków, rodziców mojej mamy Michaliny Kaczmarek (z domu Łoś), Telesfora i Zofii Łoś z d. Farynowska, nie wiem do kogo mogę się zwrócić. Szukałam informacji na temat tej rodziny, ale nic nie trafiłam, ta rodzina nie jest ujęta w żadnym wykazie, a została brutalnie zamordowana przez Ukraińców. Proszę o kontakt na powyższy e–mail. krycha5353@wp.pl”.

źródło: portal: stankiewicze.com — internet: www.stankiewicze.com [dostępny: 2010.01.01]

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]