Miejscowi Ukraińcy zamordowali 1 Polaka, mieszkańca Hrubieszowa.

źródło: Żurek Stanisław, „75. rocznica ludobójstwa – marzec 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

15 września 1943 roku 3 plutony z batalionu Stanisława Basaja „Rysia” uderzyły na posterunek policji ukraińskiej w Sahryniu, jednak bez powodzenia; jest to jedna z nielicznych przegranych walk tego oddziału Batalionów Chłopskich.

źródło: Żurek Stanisław, „75.rocznica ludobójstwa: wrzesień 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

4.10.1943 r. Nacjonaliści ukraińscy zastrzelili komendanta obwodu hrubieszowskiego AK, który pracował jako kolejarz. Ukraińcy nie wiedzieli, ze był on w AK.

źródło: Żurek Stanisław, „75.rocznica ludobójstwa – październik 1943”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: prof. dr hab. Jankiewicz Leszek S., „Uzupełnienie do listy strat ludności polskiej podanej przez Stanisława Jastrzębskiego dla województwa lubelskiego (2004)”; w: Listowski Witold (red.), „Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich”, w: Kędzierzyn-Koźle 2016, t. 8

Znaleziono zwłoki zamordowanej nagiej 14‑letniej dziewczynki polskiej, wbitej na pal, pochodzącej z Sahrynia.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – marzec 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Jastrzębski Stanisław, „Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947”, w: Wydawnictwo Nortom Publishing, 2007, s. 115 — internet: sbc.org.pl [dostępny: 2021.02.04]

Ukraińcy zamordowali Polkę, żonę Ukraińca, który sam ją przyprowadził w miejsce, gdzie mu nakazali. Inni: upowcy uprowadzili i zamordowali 23‑letnią Polkę, Marię Kowalczyk, żonę Ukraińca, Bazylego Szykuły.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – marzec 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Oddziały BCH i AK dokonały uprzedzającego ataku na banderowców gromadzących się do napadu na Polaków, którego datę wyznaczyli na 16 marca — co potwierdziły zdobyte we wsi Szychowice w bunkrze dokumenty UPA. Dowódca AK „Wiktor” rozkazał oszczędzać ludność cywilną ukraińską oraz zabronił grabieży — za co po walce osobiście przed frontem zastrzelił jednego z polskich partyzantów; w walce z UPA zginął 1 partyzant AK. „Śledztwo w sprawie akcji przeprowadzonej w dniach 09 i 10 marca 1944 r. przez oddziały Armii Krajowej oraz oddział Batalionów Chłopskich, przeciwko zgrupowaniom Ukraińskiej Powstańczej Armii w Sahryniu, Szychowicach i innych miejscowościach województwa lubelskiego, w następstwie której zginęła nieustalona liczba osób spośród ludności cywilnej, w tym osoby narodowości ukraińskiej (S.54/07/Zi). W toku prowadzonego śledztwa ustalono, że na przełomie 1943 i 1944 r. na Zamojszczyźnie doszło do nasilenia konfliktu polsko – ukraińskiego. W styczniu 1944 r. podziemie ukraińskie zintensyfikowało organizację swoich oddziałów. Wiele wsi położonych pomiędzy Bugiem a linią Uchanie, Bereść, Hostynne, Werbkowice, zostało przekształconych w obozy warowne, otoczone siecią bunkrów, okopów i zasiek. W końcu lutego 1944 r. odbyła się narada Inspektoratu Zamojskiego AK, na której postanowiono zorganizować linię samoobrony przeciwukraińskiej i przygotować partyzancką ofensywę przeciwko Ukraińcom. Ostateczne decyzje o uderzeniu na wioski ukraińskie zapadły na początku marca 1944 r. Akcja ta miała uprzedzić planowany na dzień 16 marca 1944 r. atak sił ukraińskich. W dniach 07 – 08 marca 1944 r. w lesie Lipowiec nastąpiła koncentracja oddziałów tomaszowskich AK. W nocy z 9 na 10 marca 1944 r. rozpoczęto natarcie na Sahryń. Walki trwały do godzin popołudniowych, przy czym od godziny 10oo bronił się już tylko murowany posterunek policji ukraińskiej. Po zdobyciu Sahrynia, oddziały Armii Krajowej rozpoczęły natarcie na sąsiednie miejscowości. Kolejno opanowano kolonie: Alojzów, Brzeziny, Bereźnie, Dęby oraz wsie Malice, Metelin, Strzyżowiec, Turkowice, Wronowice, Mircze, Prehoryłe, Terebiń, Terebiniec i Wereszyn. Wszystkie wsie zostały spalone. Nie udało się natomiast zdobyć wsi Werbkowice, która została obsadzona przez jednostki niemieckie. Oddziały hrubieszowskie AK oraz oddział Batalionów Chłopskich rozpoczęły atak na Szychowice w dniu 10 marca 1944 r. w godzinach porannych. Wioska została spalona. Zginęło wiele osób, jednak liczby zabitych nie ustalono. Następnie polskie oddziały zaatakowały i zdobyły Łasków”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – marzec 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Instytut Pamięci Narodowej IPN Lublin, w: sygn. S 54/07/Zi

Na początku 1944 OUN–B utworzyła na Chełmszczyźnie dwie bojówki Służby Bezpieczeństwa OUN, rozpoczęła rozszerzanie siatki OUN i tworzenie samoobron wiejskich. Już w styczniu bojówki rozpoczęły ataki na Polaków, głównie napadając na majątki ziemiańskie i mordując właścicieli. Zdaniem historyków z IPN, wiele wsi położonych pomiędzy Bugiem a linią wyznaczoną przez miejscowości Uchanie, Bereść, Hostynne, Werbkowice, zostało umocnionych, co uczyniło z nich obozy warowne z siecią bunkrów, okopów i zasieków.
Na Zamojszczyznę docierały również od 1943 r. — razem z uchodźcami — informacje o mordach na ludności polskiej na Wołyniu. W związku z tym w końcu lutego 1944 r. odbyła się narada Inspektoratu Zamojskiego AK, na której postanowiono zorganizować linię samoobrony przeciwukraińskiej i przygotować partyzancką ofensywę przeciwko Ukraińcom. Na początku marca 1944 r. w dowództwie Armii Krajowej zapadła decyzja o zorganizowaniu akcji uprzedzającej przeciwko zgrupowaniom Ukraińskiej Powstańczej Armii w Sahryniu, Szychowicach i Łaskowie. Miejscowości te uznano za centra koncentracji sił UPA w powiecie hrubieszowskim. Decyzję tę podjęto po tym, gdy wywiad obwodu hrubieszowskiego AK dowiedział się o planowanym na 16 marca 1944 ataku UPA w powiecie hrubieszowskim (który faktycznie nastąpił). Grzegorz Motyka przypuszcza, że za legitymizację tych działań posłużył rozkaz generała „Bora” nakazujący wycinać w pień kolonistów, którzy brali udział w mordach na Polakach. Według tego historyka uznano, że rozkaz dotyczy nie tylko Niemców, ale i Ukraińców.
Sahryń był wsią z ludnością ukraińsko–polską, z przewagą ukraińską. Na temat wielkości wsi istnieją różne relacje — wskazuje się liczbę 260, 300, 325 domów. Zdecydowaną większość mieszkańców stanowili Ukraińcy wyznania prawosławnego (według Jurija Makara 80%). Polacy wyznania rzymskokatolickiego żyli we wsi do niemieckich wysiedleń w 1943. Po tej dacie w miejscowości spośród polskich mieszkańców zostali jedynie ci, którzy byli skoligaceni z Ukraińcami lub uzyskali od nich pomoc w ukryciu się przed wywózką.
Według Andrzeja Leona Sowy i Mariusza Zajączkowskiego polskie dowództwo postanowiło podczas uderzenia na Sahryń dokonać pacyfikacji wsi i zaatakować ludność cywilną, by brutalność ataku podziałała odstraszająco i zniechęciła UPA do dokonywania kolejnych mordów na Polakach. Grzegorz Motyka pisze, że dowódca polskich oddziałów AK por. Zenon Jachymek ps. „Wiktor” wydał rozkaz oszczędzania ludności cywilnej, który nie był jednak respektowany. W ocenie Zajączkowskiego jest to jednak mało prawdopodobne. Autor ten wskazuje, że w zachowanych dokumentach AK już z jesieni 1943 nakazuje się stosować odpowiedzialność zbiorową wobec mieszkańców ukraińskich wsi, w których ukrywali się sprawcy zbrodni na Polakach lub w pobliżu których doszło do takich zbrodni.
Przed 10 marca do Sahrynia przybyli zagrożeni odwetowymi działaniami polskiej partyzantki ukraińscy mieszkańcy m.in.: Pasieka (obecnie część Wronowic), Terebinia, Modrynia.
Inicjatorem serii ataków na ukraińskie wsie był komendant hrubieszowskiego obwodu AK Marian Gołębiewski ps. „Irka”, zaś cała akcja została nazwana przez AK „rewolucją hrubieszowską”.
W ataku na Sahryń wzięli udział żołnierze batalionu Zenona Jachymka „Wiktora”, kompanii terenowej nr 19 „Komarów” pod dowództwem st. sierż. Pawła Dziurbasa ps. „Głaz”, część żołnierzy samodzielnego plutonu zwiadu konnego pchor. Ryszarda Jankowskiego ps. „Szkwał” i dwa plutony Kedywu dowodzone przez por. Kazimierza Witrylaka ps. „Hel”. Łącznie było to ok. 500 żołnierzy. Według Motyki w ataku na wieś wziął udział także batalion Batalionów Chłopskich Stanisława Basaja ps. „Ryś”. Zajączkowski wskazuje, że oddział ten zaatakował 10 marca 1944 Szychowice.
10 marca 1944 w Sahryniu znajdowało się ok. 60–80 uzbrojonych Ukraińców: co najmniej 20 członków miejscowego oddziału Ukraińskiej Policji Pomocniczej, kilkudziesięcioosobowy oddział UNS, kilkunastu żołnierzy ukraińskiego Selbstschutzu/Ortschutzu i prawdopodobnie również kilkunastu dezerterów z 5 pułku policji SS, którzy na krótko wcześniej porzucili posterunek w Kosmowie.
Źródła ukraińskie wskazują, że sahryński oddział UNS posiadał 60 karabinów, natomiast polskie, że było ich 200, zaś liczba 60 odnosi się tylko do broni przekazanej przez Niemców na krótko przed 10 marca. Również polskie źródła twierdzą, że w rejonie cmentarza i cerkwi oraz na posterunku policji pomocniczej znajdowały się gniazda broni maszynowej. Polak mieszkający w Sahryniu, Jan Palenga, twierdził, że broń znajdowała się w każdym ukraińskim gospodarstwie we wsi.
Mariusz Zajączkowski uważa za nieprawdopodobne, jakoby ukraińscy partyzanci wznieśli w Sahryniu szczególnie rozbudowane fortyfikacje czy bunkry. Jego zdaniem za takowe konstrukcje wzięte zostały schrony lub podziemne kryjówki wykopywane przy domach, by ukryć się w razie ataku. Znajdowały się one zarówno przy domach ukraińskich, jak i polskich, w wielu wsiach w rejonie walk.
Przed atakiem na Sahryń polskie oddziały otoczyły wieś i odizolowały ją od sąsiednich miejscowości, w których dominowali Ukraińcy, uniemożliwiając im ostrzeżenie mieszkańców Sahrynia. Atak na wieś nastąpił o 4:30. Polscy żołnierze ostrzelali miejscowość pociskami smugowymi, wywołując pożar zabudowań.
Widok na dawną cerkiew (ob. kościół) i drogę w kierunku cmentarza prawosławnego. W rejonie tym doszło do krótkich walk między żołnierzami AK a Ukraińcami z policji pomocniczej i oddziałów Ukraińskiej Narodowej Samoobrony
Opór atakującym stawiła jedynie załoga posterunku, doszło do wymiany ognia w okolicy cerkwi, na cmentarzu i przy samym budynku posterunku. Opór policjantów został dość szybko złamany, zaś ukraińska samoobrona szybko umknęła z pola walki. Według niektórych ukraińskich relacji policjanci w momencie ataku znajdowali się poza posterunkiem. Być może to oni bronili się w cerkwi i na cmentarzu. Następnie kilku z nich wycofało się w kierunku Werbkowic. Uzbrojeni Ukraińcy, jeśli nie zginęli w walce, byli rozstrzeliwani na miejscu.
Po wkroczeniu do wsi Polacy zabijali również cywilnych ukraińskich mieszkańców. Napotkanych Ukraińców zabijano strzałami z broni palnej, wrzucano również granaty do kryjówek na terenie gospodarstw. Zwykle sprawdzano tożsamość cywilów, by uniknąć zabijania Polaków, jednak były również przypadki strzelania do mieszkańców bez ostrzeżenia. Cały napad zakończył się ok. godz. 14. Według danych spisanych przez miejscowego księdza napastnicy zniszczyli cerkiew, budynki parafialne oraz 280 domów. Zajączkowski pisze, że wieś spłonęła niemal doszczętnie.
Zdaniem polskich historyków z IPN, zginęło od 150—300 osób. Zajączkowski wskazuje na 234 znanych z nazwiska zamordowanych w Sahryniu.
Inny polski autor, Marek Jasiak, pisał o 700 ofiarach. Liczba ta jest bliska tej, którą Zajączkowski podaje jako liczbę zamordowanych 10 marca w Sahryniu, Szychowicach i Łaskowie — 681 osób.
Podobnie w historiografii ukraińskiej dotyczącej Sahrynia padają zarówno liczby ofiar zbliżone do szacunków polskich, jak i wyższe: 600—800. Do dnia dzisiejszego nie ma ustalonej jednej bezdyskusyjnej listy ofiar, na już funkcjonujących niektóre nazwiska powtarzają się kilka razy. W niektórych dokumentach instytucji ukraińskich z 1944 pisano, że tylko w Sahryniu zginęło 700 osób, co było szacunkiem stanowczo zbyt wysokim.
Według ostatnich ustaleń Igora Hałagidy, z nazwiska znanych jest 606 osób (w tym co najmniej 6 narodowości polskiej), które zostały zamordowane przez polskich partyzantów w Sahryniu i okolicznych koloniach — w tym 231 kobiet i 151 dzieci. Według niego tylko tego dnia zabito w powiecie hrubieszowskim ponad 1200 ukraińskich cywilów.
Po stronie polskiej zginęło dwóch żołnierzy, było też kilku rannych. Jednym z zabitych był nieznany z nazwiska strzelec ps. „Śmieszny”, rozstrzelany osobiście przez Zenona Jachymka za przewiny jeszcze sprzed 10 marca (rabunek).
Te same oddziały AK i BCh w ramach „rewolucji hrubieszowskiej” zniszczyły również inne ukraińskie wsie: Prehoryłe, Miętkie, Szychowice, Terebiń, Strużeneć i Turkowice. W samym dniu 10 marca, zgodnie z planem Armii Krajowej, zostało zaatakowanych 7 wsi ukraińskich, natomiast w wyniku kolejnych uderzeń do 19 marca — 26 miejscowości. Akcja ta spotkała się z działaniami odwetowymi ze strony UPA i SS „Galizien”, które zmusiły oddział „Rysia” do wycofania się z ziemi hrubieszowskiej. Do końca marca w takich atakach zniszczono 25 polskich wsi. Doszło do dalszej eskalacji partyzanckich walk polsko–ukraińskich w regionie.
Chociaż komenda Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej wyraziła zgodę na działania przeciwko Ukraińcom w regionie Hrubieszowa, prawdopodobnie pod wpływem informacji o liczbie cywilnych ofiar opisywanych działań częściowo zmieniła swoje stanowisko. Widząc jednak, że akcja nie odegrała zamierzonej roli odstraszającej i do zbrodni na Polakach dochodziło nadal, na przełomie maja i czerwca 1944 ponownie postanowiono uderzyć na ukraińskie ośrodki na Hrubieszowszczyźnie.
Wydarzenia w Sahryniu i innych zaatakowanych tego dnia wsiach były eksploatowane propagandowo przez OUN i UPA. Przywoływano je, rozpowszechniając fałszywe informacje o tym, jakoby mordy Polaków na Wołyniu i w Galicji nastąpiły po ataku Polaków na Ukraińców Chełmszczyzny. Zbrodnia z 10 marca 1944 była szokiem dla Ukraińców Chełmszczyzny i przełożyła się na wzrost poparcia dla OUN–B, w której zaczęto widzieć jedynego obrońcę przed polską partyzantką...

źródło: „Zbrodnia w Sahryniu”; w: portal: WikipediA — internet: pl.wikipedia.org [dostępny: 2021.02.04]

Ukraińcy zamordowali 4 Polaków: we wsi mężczyzn lat 18 i 56 oraz zastrzelili pracujących na polu ojca z 17‑letnim synem.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

15.05.1945 r. został zamordowany Szumerek Józef l. około 50. [Brak wiadomości o ludności kolonii Sachryń II i Sachryń III].

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: prof. dr hab. Jankiewicz Leszek S., „Uzupełnienie do listy strat ludności polskiej podanej przez Stanisława Jastrzębskiego dla województwa lubelskiego (2004)”; w: Listowski Witold (red.), „Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich”, w: Kędzierzyn-Koźle 2016, t. 8

[Ukraińcy] zamordowali 5 Polaków pracujących na polu, wysiedleńców z Wołynia; nieznane są losy Polaków mieszkających na koloniach II i III w Sahryniu: „Niektórzy mieszkańcy wsi sąsiadujących twierdzą, że wszyscy Polacy zostali tam zamordowani przez bandy UPA i nikt nie ocalał”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Jastrzębski Stanisław, „Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947”, w: Wydawnictwo Nortom Publishing, 2007, s. 115 — internet: sbc.org.pl [dostępny: 2021.02.04]