[Ukraińcy] zamordowali 1 Polaka. „W gromadzie Bircza uprowadzono kierownika jajczarni p. Kurasiewicza”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – kwiecień 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: „1944, 24 kwietnia - Notatka przesłana Prezesowi RGO w Krakowie. Dotyczy ukraińskich antypolskich wystąpień w Galicji”; w: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, w: nr 16722/2, s. 143—144

Został zamordowany przez UPA gajowy Andrzej Przepióra, lat 42.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Orłowski Edward, „Leśnicy, którzy ponieśli śmierć w latach wojny i prześladowań w okresie 1938-1949 na terenie Małopolski Wschodniej i powojennej Rzeszowszczyzny”; w: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie — internet: www.krosno.lasy.gov.pl [dostępny: 2021.01.29]

Na cmentarzu ma grób Dobrzański Wilhelm ur. 1904, który zginął z rąk UPA 28 IX 1944 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – wrzesień 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Na cmentarzu mają groby: Hutman Jakub ur. 1902 oraz Budnik Stanisław ur. 1923, którzy zginęli z rąk UPA. 8 X 1944.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1944”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Upowcy zastrzeli Andrzeja Baryłę.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1944 i «w 1944 roku»”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Zabity został przez Ukraińców Baryła Andrzej ur. 1906.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1944 i «w 1944 roku»”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Upowcy zamordowali 2 Polaków.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1944 i «w 1944 roku»”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Ukraińscy funkcjonariusze z posterunku w Birczy, którzy byli jednocześnie członkami OUN, brali udział w aresztowaniu w 1944 roku Romana Segelina oraz małżeństwa Katarzyny i Michała Gerulów, którzy zostali później zamordowani za ukrywanie Żydów.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1944 i «w 1944 roku»”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Piwowarczyk Grzegorz, „Prawdziwa tragedia Birczy”; w: portal: kresy.pl — internet: kresy.pl [dostępny: 2018.11.04]

Na cmentarzu ma grób Flader Wincenty ur. 1925, który zginął z rąk UPA 17 III 1945.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – marzec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Na cmentarzu ma grób Kozimor Szczepan (Stefan) ur. 1924, który zginął z rąk UPA 1 V 1945.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Został zabity przez UPA żołnierz WP Szpak Tadeusz ur. 1923, jego grób znajduje się na cmentarzu wojskowym w Przemyślu.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Został zabity przez UPA żołnierz WP Szpak Piotr ur. 1926, który ma grób na cmentarzu wojskowym w Przemyślu.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Na cmentarzu ma grób Laszkiewicz Edward ur.1916, który zginął z rąk UPA 12 VI 1945 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Na cmentarzu ma grób Szelewa Katarzyna ur. 1892. która zginęła z rąk UPA 19 VI 1945 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Do Przemyśla upowcy uprowadzili Katarzynę Szelewę, matkę 6–ga dzieci, która zaginęła bez wieści. Patrz niżej.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

Na cmentarzu ma grób Pasławski Władysław, który zginął z rąk UPA w czerwcu 1945 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Upowcy uprowadzili do lasu i zamordowali Władysława Pasławskiego. Patrz powyżej.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: btx.home.pl [dostępny: 2021.02.04]

Upowcy zamordowali Edwarda Laszkiewicza.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Na cmentarzu ma grób Bartosiewicz Zdzisław ur. 1926, który zginął z rąk UPA 20 VII 1945.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

[Ukraińcy] zastrzelili 2 Polaków jadących furmanką.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Fragment wyciągu z protokołu przesłuchania Iwana Domkowicza w dniu 20 lipca 1945 roku przez referenta SB‑OUN rejonu III w nadrejonie 'Chłodny Jar' Wołodymyra Chomę 'Karła' o mordach członków nieustalonych formacji Rzeczpospolitej Polskiej na 2 Ukraińcach z Birczy:
„O mordzie na Gachowej w Birczy nie wiem nic  […] Mecenasa Ilnickiego zaaresztowała milicja z Wojtkowej na rozkaz milicji z Birczy. On pochodził z Birczy. W czasie przesłuchań na milicji bito go tak mocno, że zmarł”.

źródło: Instytut Pamięci Narodowej IPN, w: Akta OAIPN Rz 072/1, Wyp. VII b (251), k. 99

źródło: „Mordy na ludności ukraińskiej 1944-1947”; w: Huk Bogdan z gronem przyjaciół, portal: Apokryf Ruski — internet: www.apokryfruski.org [dostępny: 2021.09.30]

Zostali zabici przez UPA 3 żołnierze WP: Miraszewski Edward ur. 1923, Mrozek Władysław ur. 1924, Sidor Wacław ur. 1924, którzy mają groby na cmentarzu wojskowym w Przemyślu.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – wrzesień 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

Na cmentarzu komunalnym ma grób żołnierz WP Piotr Jarmolonek ur. 1918, który zginął z rąk UPA 2.10.1945.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Na cmentarzu komunalnym znajduje się mogiła 7 żołnierzy WP, którzy zginęli 8.X1.1945 roku z rąk UPA.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

W nocy UPA dokonała pierwszego napadu na Birczę. Atak odparto z dużymi stratami własnymi. Na cmentarzu komunalnym znajduje się mogiła 12 żołnierzy WP, którzy zginęli 22.X.1945 r. w obronie miasteczka. Są to: Banasik Bronisław ur. 1922; Bohdanowicz Władysław ur. 1925; Botamowski (Bułanowski). Kazimierz. ur. 1923; Cieszko Konstanty ur.1926; Chycak Jan ur. 1926; Jakielski Mieczysław ur. 1924; Kuchta Konstanty ur. 1910; Mgarenko Piotr ur. 1926; Nowak Bolesław ur. 1924; Pietraś Jan ur. 1924; Polak Stanisław ur. 1906; Ugarenko Franciszek ur. 1926. Ponadto znajduje się tutaj także mogiła 3 żołnierzy WP, którzy zginęli z rąk UPA w obronie miasteczka 23.X.1945 r. Są to: Deja Jan ur. 1924; Jesionowski Wacław ur. 1922; Wojtasiński Władysław ur. 1924 Także na tym cmentarzu znajduje się mogiła 8 cywilnych mieszkańców zamordowanych 23.X.1945 r. przez Ukraińską Armię Powstańczą. Są to: Baryła Wilhelm lat 60; Cichońska Stanisława ur. 1915; Trznadel Maria lat 62 (matka Tadeusza); Trznadel Tadeusz ur. 1926 (syn Marii); Wasiewicz Tadeusz ur. 1918; oraz 3 osoby NN.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

„Pierwszy atak na Birczę odbył się w nocy z 22 na 23 października 1945 roku. O godzinie 23.30 banderowcy w mundurach polskich, sowieckich i niemieckich zaatakowali miasteczko. Walka trwała około czterech godzin. Z kroniki parafialnej można odczytać, że Ukraińcy w polskich mundurach, mówiący po polsku zdezorientowali polskich żołnierzy.,Nastało zamieszanie, bo Polacy i banderowcy byli jednakowo ubrani”. Banderowcy wrzucili w ogień rolnika Wiktora Baryłę. W Birczy — według telefonogramu wysłanego przez komendanta posterunku MO — zginęło 17 żołnierzy Wojska Polskiego i 12 cywilów. Wśród ofiar znalazły się miedzy innymi trzy kobiety i dziecko. Zginął też jeden miejscowy Ukrainiec. Walki toczyły się w centrum Birczy. „Schowaliśmy się z dziećmi w kościele. Co to był za huk. Co to była za strzelanina. Dzieci piszczały!” — wspominała mieszkanka Birczy. Spłonęło 11 domów mieszkalnych, koszary wojska, dom ludowy i tartak, a przez to zrozpaczone rodziny nie mogły zdobyć desek na trumny dla swoich najbliższych. Na pogrzebach ofiar panował wielki smutek. Mimo obecności wojska, mieszkańcy Birczy zażądali od władz przewiezienia do Przemyśla. Część osób wkrótce wyjechała pozostawiając majątek. Uciekinierzy z innych miejscowości, Polacy i niektórzy Ukraińcy, szukali schronienia w Birczy, bronionej przez samoobronę, MO i WP.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Piwowarczyk Grzegorz, „Prawdziwa tragedia Birczy”; w: portal: kresy.pl — internet: kresy.pl [dostępny: 2018.11.04]

Oraz: „  […] miasteczko zaatakował kureń UPA «Podkarpacie» z byłego województwa stanisławowskiego, dowodzony przez Pawłę Wcyka, ps. «Prut», sotnia «Karmeljuka» z powiatu samborskiego, czota «Horbowego» z rozpuszczonej sotni U–3, dowodzonej do lata 1945 r. przez «Buryja» i okoliczne SKW (ok. 700 osób), których bojownicy byli ubrani w mundury polskie, niemieckie i radzieckie. W miasteczku znajdowały się wówczas sztab 28pp, 3 Batalion Piechoty i kompania zwiadu. Całością dowodził ppłk aleksander Wygański. Walki trwały 4 godziny i pociągnęły za sobą 17 (19?) ofiar spośród żołnierzy WP i 8 osób cywilnych (3 kobiety, 4 mężczyzn oraz jedno dziecko) a 2 funkcjonariuszy MO zostało rannych. Wg innych danych zginęło 9 żołnierzy, 11 osób cywilnych a 5 zostało rannych. Po stronie ukraińskiej zginęło 5 (7?) osób, a raniono 16. Celem ataku było likwidacja garnizonu WP, składającego się z ok. 450 żołnierzy”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Zapałowski Andrzej, „Granica w ogniu”, w: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Muzeum Historii Ruchu Ludowego, Warszawa 2016, s. 220—221 — internet: ptg.edu.pl [dostępny: 2021.06.10]

Na cmentarzu komunalnym ma grób żołnierz WP Witold Hryniewicz ur. 1909, który zginął z rąk UPA 24.10.1945.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – październik 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Na cmentarzu komunalnym mają mogiły: zamordowany przez UPA Pacławski Franciszek ur. 1923 oraz żołnierz WP Robliczek Andrzej ur. 1913, który zginął z rąk UPA.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – listopad 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Znajduje się mogiła 9 nieznanych z imienia żołnierzy WP, którzy zginęli z rąk UPA 30 XI 1945 r. podczas drugiego napadu na miasteczko.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – listopad 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Drugi napad na Birczę nastąpił z 29 na 30 listopada 1945 roku. Panował zmrok. Wiał zimny wiatr i padał śnieg. Obrońcy byli przygotowani. Pan Karbowiak twierdzi, że był to atak pozorowany, bo chodziło o spalenie okolicznych miejscowości. Faktycznie spłonęły: Stara Bircza, Korzeniec, Boguszówka i Huta Brzuska. Budynki płonęły również w Woli Korzenieckiej. Ludzie i zwierzęta ginęli w płomieniach. W trakcie walk niektórzy mieszkańcy atakowanych miejscowości uciekli do Birczy. Część schowała się w kryjówkach. Banderowcy próbowali wedrzeć się do miasta, ale zostali odparci. Wokół Birczy były umocnienia, a ogień z broni palnej uniemożliwił wdarcie się do centrum miasteczka. Ostrzelano jednak plebanię w Birczy. Ksiądz cudem uniknął śmierci.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – listopad 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Piwowarczyk Grzegorz, „Prawdziwa tragedia Birczy”; w: portal: kresy.pl — internet: kresy.pl [dostępny: 2018.11.04]

Powtórzony 29 listopada, napad upowców na Birczę. Napastnicy byli ubrani w mundury polskie, niemieckie i radzieckie. W akcji brały udział 4 sotnie. Jedna z nich dowodzona była w zastępstwie „Hromenki” przez „Bartela”. Birczy bronił batalion z 17DP (ok. 500 żołnierzy), kompania MO (160 funkcjonariuszy) i kompania KBW (100 żołnierzy). Po 5–godzinnej walce banderowcy zostali odparci. Jednakże uprowadzili 6 żołnierzy, którym jednak udało się zbiec. Zginęło 3 żołnierzy, w tym 2 oficerów. Banderowcy pozostawili 8 zabitych. Podawane są także inne dane o poległych. W wyniku ataku miało ponieść śmierć 5 żołnierzy WP i jeden milicjant. Ponadto banderowcy spalili 4 zabudowania. Wg meldunków UPA zginęło po stronie polskiej 17 osób a 7 zostało rannych, zaś po stronie ukraińskiej 3 rannych (jeden zmarł).

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – listopad 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

źródło: Zapałowski Andrzej, „Granica w ogniu”, w: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Muzeum Historii Ruchu Ludowego, Warszawa 2016, s. 221—222 — internet: ptg.edu.pl [dostępny: 2021.06.10]

Fragment sprawozdania sytuacyjnego referenta 'T' z okręgu przemyskiego OUN o mordzie żołnierzy WP na Ukraińcu z Dobrzanki:
„Tego samego dnia [13 grudnia 1945 r. żołnierze oddziału WP] we wsi Dobrzanka złapali Ukraińca Iwana Szczerbę, ciągle ukrywającego się przed MO. Wymieniony został w Birczy rozstrzelany”.

źródło: „Wisti z terenu [za grudzień 1945 r.]”; w: Poticzny P. J., Łyko I. (red.), „Litopys UPA”, w: Toronto-Lwów 2002, t. 34: „Łemkiwszczyna i Peremyszczyna. Sprawozdania polityczne (Dokumenty)”, s. 437, w: oryg. ukraiński

źródło: „Mordy na ludności ukraińskiej 1944-1947”; w: Huk Bogdan z gronem przyjaciół, portal: Apokryf Ruski — internet: www.apokryfruski.org [dostępny: 2021.09.30]

Fragment sprawozdania sytuacyjnego referenta 'T' z okręgu przemyskiego OUN o mordzie na Ukraińcu z Leszczawy [Dolnej?]:
„13 grudnia 1945 r. [polski oddział specjalny] w drodze powrotnej do Birczy przez przysiółek [Dobrzanki] Kizie spotkał Dmytra Horbę lat 22, Ukraińca z Leszczawy, który niedawno wrócił z Niemiec i był bez dokumentów. Postrzelili go w nogę i zabrali do Birczy, mówiąc, że to banderowiec. Długo torturowali go, w wyniku czego zmarł. Jego matka poszła za nim do Birczy, ale znalazła tylko jego trup pod stajnią polskiego księdza. Trup był całkowicie goły, z 12 ranami od bagnetu”.

źródło: „Wisti z terenu [za grudzień 1945 r.]”; w: Poticzny P. J., Łyko I. (red.), „Litopys UPA”, w: Toronto-Lwów 2002, t. 34: „Łemkiwszczyna i Peremyszczyna. Sprawozdania polityczne (Dokumenty)”, s. 437, w: oryg. ukraiński

źródło: „Mordy na ludności ukraińskiej 1944-1947”; w: Huk Bogdan z gronem przyjaciół, portal: Apokryf Ruski — internet: www.apokryfruski.org [dostępny: 2021.09.30]

Znajdują się groby cywilnych mieszkańców narodowości polskiej, którzy zginęli podczas walk i napadów UPA, są to: Gąska Władysław ur. 1926 (syn Zofii); Gąska Zofia ur. 1903 (matka Władysława); Harłacz Katarzyna ur. 1908; Turczyk Władysław.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1945 oraz rok 1945”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.02.04]

W miejscowości Bircza pow. Przemyśl:
„Trzeciego ataku dokonano na Birczę z 6 na 7 stycznia 1946 r. przez oddział UPA w sile 4 sotni 'Burłaki', 'Łastiwki', 'Jara' i 'Hromenki' pod dowództwem M. Hali, ps. 'Konyk'. Miasteczka broniły siły 26pp i 28pp WP, wsparte przez miejscową milicję. W walce czynny udział brała także ludność cywilna (załoga garnizonu liczyła 220 ludzi). Skutecznej odsieczy broniącym oddziałom udzielił 1 Batalion 30pp, dowodzony przez mjr T. Czerkaszyna z 9DP. Atak odparto zadając ciężkie straty napastnikom. Źródła ukraińskie mówią o zabiciu 22 banderowców i kilku cywili m.in. zginął kurenny 'Konyk' i sotenny D. Karwański, ps. 'Orski'. Źródła ukraińskie mówią o 50 zabitych żołnierzach WP oraz o stratach ukraińskich w liczbie 23 zabitych (w tym 'Konyk', 'Orski' oraz czotowy Pawlenko) oraz 15 rannych”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – styczeń 1946”; w: „Kresowy Serwis Informacyjny” — internet: ksi.btx.pl [dostępny: 2021.06.18]

źródło: Zapałowski Andrzej, „Granica w ogniu”, w: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Muzeum Historii Ruchu Ludowego, Warszawa 2016, s. 224—225 — internet: ptg.edu.pl [dostępny: 2021.06.10]

Dokumenty WP wymieniają tylko 10 rannych żołnierzy, stąd ofiary musiały należeć do polskiej ludności cywilnej, ale źródła polskie podają, że banderowcy w rejonie synagogi spali kolejny dom, w którym zginęło pięcioro Polaków, w tym dwie kobiety i dziecko, najprawdopodobniej uciekinierów ze spalonej przez UPA Rudawki.
„W styczniu 1946 roku Mychajło Halo 'Konyk', dowódca kurenia, na odprawie w Grąziowej nakazał zniszczenie Birczy. W Łomnej zapowiedziano, że w ciągu pół godziny Bircza spłonie. Możliwe, że plan napadu opracował referent SB I Okręgu 'Chołodnego Jaru'. Od wschodu miały zaatakować sotnie 'Burłaka' i Hrihorija Jankowskiego 'Łastiwki', a od zachodu sotnie Mychajły Kuczera 'Jara' i 'Hromenki' (w jego zastępstwie dowodził Dmytro Karwański 'Orski'), które miały przypuścić główny atak. Osobiście dowodził tam kurenny Mychajło Halo 'Konyk'. Ich atak ruszył od strony Nowej Wsi. 'Konyk' i 'Orski' szli na czele niewielkiego oddziału, który po przełamaniu pierwszej linii polskich okopów wdarł się do miasta. Pozostali banderowcy zostali zatrzymani przez polski ostrzał. Grupa 'Konyka', w czasie ich rajdu w kierunku rynku w Birczy, podpaliła dom, w którym spłonęło 5 osób, najprawdopodobniej uciekinierów ze spalonej przez UPA Rudawki. Ostatecznie banderowcy z grupy głównodowodzącego 'Konyka' przeszli koło mykwy i weszli na schody koło kamienicy, gdzie znajdował się sztab obrońców Birczy.
Niestety nie było w nim, przebywającego wówczas w Przemyślu, Leona Lubeckiego — dowódcy garnizonu w Birczy. Był to dzielny, jeszcze przedwojenny oficer o poglądach endeckich, którego w 1947 roku dotknęły represje komunistyczne. W jego zastępstwie nieudolnie dowodził por. Arsenij Kuźmiczenko, sowiecki oficer narodowości ukraińskiej, który podawał się za Polaka.
Celem 'Konyka' był zapewne sztab. Banderowcy weszli na schody i prawdopodobnie próbowali wejść do budynku kamienicy przez okna. Polscy żołnierze kolbami i ostrzałem z broni maszynowej bronili wejścia do budynku. Banderowcy zostali otoczeni. Rano na schodach doliczono się 20 zabitych banderowców. Tam zapewne zginął 'Konyk'.
Kilka godzin po walce, około godziny 11, z budynku mykwy padły strzały, które raniły polskiego żołnierza. Do budynku wrzucono granat, który zabił nastoletniego upowca. Możliwe, że nie tylko on przeżył piekło na schodach przed sztabem pułku. Anna Karwańska, żona 'Orskiego', napisała, że po bitwie o Birczę przyszedł do niej banderowiec, który powiedział, że jej mąż zginął na początku bitwy raniony kulą między oczy. Czy chodziło o początek szturmu na budynek sztabu, czy o przełamanie polskiej obrony na początku walk? Chyba się już nie dowiemy  […]
Polskie linie obrony zostały przerwane w okolicy Pałacu Humnickich i kościoła. To tam skierował ostrzał z moździerzy por. Witold Grabarczyk. Był on w przeszłości żołnierzem 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej, którego również dotknęły komunistyczne represje po 1947 roku. Banderowcy, którzy najprawdopodobniej zbliżali się do posterunku Milicji Obywatelskiej wzdłuż kotliny wyżłobionej przez strumień w okolicy pałacu zostali zmuszeni do odwrotu.
Bitwa o Birczę została wygrana przez Polaków. Nie doszło do zapowiedzianego ludobójstwa. Do dzisiaj żyją świadkowie tamtych wydarzeń, którzy mówią, że przy ciałach banderowców znaleziono sznury i wódkę. Czy mieli oni świętować wschodnią Wigilię przez wieszanie Lachów? Zapowiadali zniszczenie miasta, grozili mordem ludności.
Ilu członków UPA zginęło? W artykule «Tragedia Birczy» podano, że 23 banderowców. Moim zdaniem nie można tak klarownie podać liczby ofiar. W źródłach pojawiają się różne dane. Możliwe, że na schodach w centrum Birczy zginęło 20 banderowców, a 10 kolejnych ciał odnaleziono na obrzeżach miasteczka. Zapewne część poległych zostało zabranych przez wycofujących się banderowców. W opracowaniu ukraińskiego historyka Eugeniusza Misiło pojawia się liczba 23, ale przynajmniej jeden z podanych banderowców nie zginął w Birczy. «W tej bitwie zginęło bardzo dużo banderowców» — podaje kronika parafialna.
To zawsze będzie niewiadoma. Pan Karbowiak podał, że ekshumacja ujawniła, że tylko na dwóch szkieletach były widoczne ślady ran od walki. Pozostali banderowcy mieli być wzięci do niewoli i zamordowani kolbami lub strzałem w tył głowy. Autor artykuł stwierdził jednoznacznie, że zostali zamordowani po dostaniu się do niewoli.
Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie, czyli prokuratora IPN—u stwierdziła — w przeciwieństwie do Arkadiusza Karbowiaka — że nie da się jednoznacznie stwierdzić, czy pochowani w Birczy banderowcy zostali zamordowani po wzięciu do niewoli. Śledztwo o sygn. akt S 2/02/Zk zostało umorzone «wobec braku dowodów wskazujących na to, iż członkowie UPA zginęli w dniu 7 stycznia 1947 r. w wyniku tortur i egzekucji»  […]
W kronice parafialnej zapisano, że na drugi dzień po walce w rowach znaleziono kilkunastu rannych banderowców. O zatrzymaniu kilku członków UPA wspominają meldunki WP. Pojmanych banderowców odesłano do sztabu dywizji.
Należy dodać, że członkowie UPA w myśl prawa polskiego i międzynarodowego nie byli żołnierzami lecz tylko terrorystami. Najprawdopodobniej z ciał banderowców zdjęto buty, spodnie, płaszcze, kurtki a nawet kalesony. Nie zdejmowano najczęściej pokrwawionych podkoszulków. W 1946 roku sytuacja materialna ludności była przeważanie katastrofalna, do czego walnie przyczynili się banderowcy. Pan Karbowiak napisał, że żołnierze zamordowali chłopów z Lachowej i wrzucili ich do masowego grobu. W czasie ataków UPA, ale również WP, wykorzystywała chłopów jako przewodników. Często ginęli oni w czasie wymiany ognia, jak np. polski przewodnik w czasie walk 25 kwietnia 1945 roku w Jaworniku Ruskim. Sama Lachowa była miejscem, gdzie często dochodziło do walk UPA z WP. To tam, 15 kwietnia 1945 roku, dowódca sotni Mychajło Duda 'Hromenko' spotkał się ze Stepanem Stebelskim 'Chrinem' i omówili plany napadu na Borownicę”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – styczeń 1946”; w: „Kresowy Serwis Informacyjny” — internet: ksi.btx.pl [dostępny: 2021.06.18]

źródło: Piwowarczyk Grzegorz, „Prawdziwa tragedia Birczy”; w: portal: kresy.pl — internet: kresy.pl [dostępny: 2018.11.04]

źródło: „Protokół przesłuchania świadka”, 12 IV 2002; w: „Akta główne śledztwa w sprawie zabójstwa osób narodowości ukraińskiej w Birczy w styczniu 1946 r.”, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w: S 2/02/zk

„W czasie napadu ujęto 5–12 żywych członków UPA, których przekazano do sztabu poza Birczę. Wspomnianych nie uwzględniono w meldunku UPA. Nikt z nich nie był osądzony. Dalszy los wspomnianych nie jest znany. Część ujętych banderowców zapewne wkrótce zmarła w skutek odniesionych ran podczas walki. Być może niektórych członków UPA przekazano władzom sowieckim lub wykorzystano do działalności agenturalnej. Prowadzone przez OKŚZpNP IPN w Rzeszowie śledztwo zaprzeczyło możliwości dokonania na banderowcach egzekucji w Birczy.
Należy dodać, że zgodnie z obowiązującym prawem polskim i międzynarodowym nie mieli oni statusu jeńców wojennych, część nosiła polskie mundury. Z punktu widzenia prawnego byli terrorystami.
Polska strona słusznie przypuszczała, że straty były większe. Należy domniemywać, że w Birczy zginęło co najmniej 30 banderowców. Zabitych 28 banderowców pochowano w zbiorowej mogile w pobliżu synagogi. W walkach rany odniosło co najmniej 22 członków UPA. Utracono według raportu w sumie 19 sztuk broni w tym dwa erkaemy. Polska strona miała 5 rannych żołnierzy. Niektóre źródła wymieniają jednego zabitego lecz tej informacji nie zdołano potwierdzić. Banderowcy zamordowali 5 cywilów uciekinierów z sąsiednich wiosek.
Po upadku komunizmu Polacy i Ukraińcy w Birczy i okolicznych miejscowościach, żyli zgodnie. Jednak sprawa napadów powróciła. Z inicjatywy Związku Ukraińców w Polsce w latach dziewięćdziesiątych XX w. rozpoczęto poszukiwania szczątków członków UPA, którzy zginęli w czasie napadu na miasteczko. Równocześnie strona ukraińska żądała pozwolenia na upamiętnienie banderowców jako żołnierzy ukraińskich, co wywołało sprzeciw mieszkańców, którzy podczas napadów utracili bliskich i mienie znacznej wartości.
Ponadto należy przypomnieć, że Michał Galo 'Konyk' i Dymitr Karwański 'Orski' pełnili służbę w szeregach 14 Dywizji SS. Pośród członków UPA znaczny procent stanowili byli policjanci ukraińscy w niemieckiej służbie, których starano się przedstawić jako bohaterów (ref: A. Karwańska–Bajak… , s. 82 i in.). W tym samym czasie w Birczy byli milicjanci, w tym komendant Józef Winiarski, dostali anonimy z pogróżkami.
W 1999 r. odnaleziono i ekshumowano szczątki 28 uczestników III napadu na Birczę. (ref: OKŚZpNP, S 2/02/zk, Protokół…). Wobec sprzeciwu polskich mieszkańców nie pochowano ich w Birczy, lecz w 2000 r. Przemyślu–Pikulicach, obok internowanych przez RP żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej, zmarłych podczas epidemii na przełomie 1920 i 1921 r. (ref: A. Karwańska–Bajak…, s. 143 i in.). Z powodu oddawania czci członkom UPA i propagowania idei nacjonalistycznych w czasie tzw. procesji na groby bohaterów od kilku lat dochodzi do przepychanek Polaków i Ukraińców na ulicach Przemyśla (ref: Raport. Mniejszość ukraińska…; M. Dachowicz…).
Protokół z ekshumacji banderowców w Birczy podpisany przez archeologa prof. Andrzeja Kola i antropologa dr. Andrzeja Florkowskiego zawierał sugestię, że członkowie UPA w Birczy zostali zamordowani w egzekucji. Na podstawie wspomnianego dokumentu prezes Związku Ukraińców w Polsce zgłosił do IPN możliwość popełnienia przestępstwa polegającego na zabójstwie osób narodowości ukraińskiej ze względu na ich przynależność etniczną. Śledztwo w sprawie prowadziła OKŚZpNP IPN w Rzeszowie. Powołany w toku postępowania niezależny biegły prof. dr hab. Franciszek Frel z Uniwersytetu Jagiellońskiego w oparciu o dokumenty z ekshumacji uznał, że nie jest w stanie potwierdzić wersji o egzekucji. Strona ukraińska nie zdołała przedłożyć innych dowodów. Powołani świadkowie stwierdzili, że widzieli ciała wielu martwych banderowców bezpośrednio po walce. Śledztwo S 2/02/zk zostało 11 października 2004 r. umorzone. Prokurator Marek Sowa, uznał, że nastąpiła konieczność obrony życia mieszkańców Birczy. Natomiast wnioski co do egzekucyjnego charakteru stwierdzonych na szkieletach obrażeń są, w znacznej mierze nieuprawnione (OKŚZpNP…, S 2/02/zk, Postanowienie…).
Od wielu lat mieszkańcy Birczy w rocznicę I napadu organizują uroczystości dla uczczenia pomordowanych i upamiętnienia obrońców. Obchody przebiegają w podniosłej i spokojnej atmosferze. Około 8 listopada 2017 r. na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie zamontowano nowe tablice z nazwami dwudziestu miejscowości na Wołyniu i Lubelszczyźnie oraz w Małopolsce Wschodniej, w których doszło do obrony przed napadami nacjonalistów ukraińskich. Wśród nich znajdowała się Bircza. Odsłonięcia miał rzekomo dokonać osobiście prezydent RP Andrzej Duda. Jednak tablice zostały podmienione, a w nowej inskrypcji pominięto napis 'Bircza 1945–1946'. 10 listopada 2017 r. w przeddzień Święta Niepodległości ówczesny Minister Obrony Narodowej Antoni Macierewicz odsłonił nowe tablice na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, bez Birczy. Powyższe działania zostały zauważone i nagłośnione przez środowiska kresowian.
Podmianę tablic z oburzeniem przyjęli mieszkańcy Birczy i całego województwa. Wyrazem tych nastrojów były uchwały podejmowane przez samorządy. W podobnym tonie wypowiedziały się środowiska kresowian, kombatantów, w tym żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji AK i organizacje patriotyczne. Przy tym zostały sformułowane zarzuty o braku suwerenności polskiej polityki historycznej. W odpowiedzi na interpelację posłów Piotra Zgorzelskiego i Mieczysława Kasprzaka z Polskiego Stronnictwa Ludowego, MON udostępniło notatkę z 2 marca 2018 r., z której wynikało, że usunięcie Birczy z tablicy nastąpiło w wyniku decyzji Ministra Obrony Narodowej Antoniego Macierewicza. Ministerstwo informowało również, że wszelkie czynności w niniejszej sprawie były wykonane w oparciu o ustalenia zespołu eksperckiego w skład, którego wchodzili przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej, Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, MON, Wojskowego Biura Historycznego, Dowództwa Garnizonu Warszawa, Muzeum Wojska Polskiego, Światowego Związku Żołnierzy AK, Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Batalionów Chłopskich oraz środowisk naukowych. W czasie publikacji notatki Antoni Macierewicz nie był już ministrem Obrony Narodowej”.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – styczeń 1946”; w: „Kresowy Serwis Informacyjny” — internet: ksi.btx.pl [dostępny: 2021.06.18]

źródło: dr Brożyniak Artur, „Trzeci napad Ukraińskiej Powstańcze Armii na Birczę 6/7 stycznia 1946 r”; w: Listowski Witold (red.), „Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich”, w: Kędzierzyn-Koźle 2018, t. 10 — internet: kresywekrwi.neon24.pl [dostępny: 2018.12.31]

źródło: Karwańska-Bajlak Anna, „Ukraino, wyznaj”, w: Archiwum Ukraińskie, 2002

źródło: „Protokół przesłuchania świadka”, 12 IV 2002; w: „Akta główne śledztwa w sprawie zabójstwa osób narodowości ukraińskiej w Birczy w styczniu 1946 r.”, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w: S 2/02/zk, k. 133—137

źródło: „Postanowienie o umorzeniu śledztwa”, 11 X 2004 r.; w: „Akta główne śledztwa w sprawie zabójstwa osób narodowości ukraińskiej w Birczy w styczniu 1946 r.”, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w: S 2/02/zk, t. 5

źródło: Tyma Piotr (red.), „Raport. Mniejszość ukraińska i migranci z Ukrainy w Polsce. Analiza dyskursu”; w: Związek Ukraińców w Polsce, w: Warszawa 2018, s. 35 — internet: naszwybir.pl [dostępny: 2021.06.18]

źródło: Machnowicz Dachowicz, „Ja ruski agent. Demakijaż Ukrainy”; w: „Głos znad Sanu”, w: nr 29, lato-jesień 2016 r., s. 44751 — internet: docplayer.pl [dostępny: 2021.06.18]

[Po starciu pod Lachawą 01.01.1946] kilkunastu aresztowanych mieszkańców Lachawy wysłano do aresztu w Birczy, gdzie trzech z nich zostało zabitych 7 stycznia rano, po III ataku UPA na Birczę, i pochowanych w dole wraz z poległymi żołnierzami UPA[1]. Dwie osoby zostały tak ciężko pobite, że zmarły w drodze powrotnej do Lachawy.

źródło: „Zbrodnia w Lachawie”; w: portal: WikipediA — internet: pl.wikipedia.org [dostępny: 2021.02.04]

W miejscowości Bircza pow. Przemyśl na cmentarzu znajduje się grób 6 osób NN, którzy zginęli z rąk UPA 7 I 1946 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – styczeń 1946”; w: „Kresowy Serwis Informacyjny” — internet: ksi.btx.pl [dostępny: 2021.06.18]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Fragment sprawozdania sytuacyjnego referenta politycznego nadrejonu OUN 'Chłodny Jar' Petra Kawuzy 'Tarasa' o mordzie bandytów i żołnierzy WP na Ukraińcach w Dobrzance:
„8 stycznia 1946 r. banda polskich cywili wraz z WP w ilości 50 osób zajechała do wsi Dobrzanka. Banda obstrzelała ją przy wjeździe z karabinów maszynowych. Przestraszeni ludzie zaczęli uciekać do lasu. Polacy otworzyli do uciekających ogień, raniąc Wołodymyra Ilkiwa lat 52, Wasyla Patira lat 59. Obydwu rannych zabrali do Birczy, gdzie Patir w następstwie ciężkiej rany zmarł”.

źródło: „Wisti z terenu [za styczeń 1946 r.]”; w: Poticzny P. J., Łyko I. (red.), „Litopys UPA”, w: Toronto-Lwów 2002, t. 34: „Łemkiwszczyna i Peremyszczyna. Sprawozdania polityczne (Dokumenty)”, s. 451, w: oryg. ukraiński

źródło: „Mordy na ludności ukraińskiej 1944-1947”; w: Huk Bogdan z gronem przyjaciół, portal: Apokryf Ruski — internet: www.apokryfruski.org [dostępny: 2021.09.30]

W miasteczku Bircza pow. Przemyśl na cmentarzu komunalnym ma grób żołnierz WP Wojciechowski Bolesław ur. 1924, który zginął z rąk UPA w obronie ludności polskiej.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1946 oraz wiosna 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.06.10]

Koło miasteczka Bircza pow. Przemyśl został zamordowany przez UPA Andrzej Sroka, ur. 1912 r., milicjant.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.06.10]

W miasteczku Bircza pow. Przemyśl upowcy uprowadzili Polaka, który zaginął; na cmentarzu ma grób Jarocki Antoni ur. 1901, który zginął z rąk UPA 30 VI 1946.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – czerwiec 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.06.10]

W miasteczku Bircza pow. Przemyśl ma grób Kołacz Tadeusz ur. 1923, który został zamordowany przez UPA wiosną 1946 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – maj 1946 oraz wiosna 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2021.06.10]

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

Na cmentarzu komunalnym ma grób żołnierz WP Kulian Antoni ur. 1926, który zginął w obronie ludności polskiej 17 VII 1946.

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.24]

Na cmentarzu komunalnym ma grób 12 żołnierzy WP: Adamski Władysław ur. 1923, Jarzecki Henryk ur. 1923, Jegier Marian ur. 1923, Mika Jan ur. 1922 Mizgier Jerzy ur. 1924, Piętka Józef ur. 1924, Purwin Józef ur. 1924, Rynkiewicz Józef ur. 1923, Wardak Jan ur. 1925, Wojciechowski Stanisław ur 1923, Wojciuszkiewicz Józef ur. 1924, Ziała Cezary ur. 1924, którzy zginęli w obronie ludności polskiej 24 VII 1946.

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – lipiec 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.24]

Na cmentarzu znajdują się groby 3 żołnierzy WP zamordowanych przez UPA 24 VIII 1945, są to: Dybalski Aleksander ur. 1924, Gabrysałowicz Wacław ur. 1925, Ziała Cezary ur. 1924 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – sierpień 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.25]

W miejscowości Bircza ma grób Nachman Albin ur. 1921 zamordowany przez UPA oraz żołnierz WP NN, który zginął z rąk UPA 8 XI 1946 r.

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – listopad 1946 oraz jesienią 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.27]

[W miejscowości] ma grób Pacławski Stanisław ur. 1914, który został zamordowany przez UPA w 1946 r.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – grudzień 1946 oraz w roku 1946”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.02.28]

Na cmentarzu mają groby żołnierze WP: Bednarek Stanisław ur. 1924 r., Matuszewski Tadeusz ur. 1925 r. oraz Pakuła Józef ur. 1922 r., którzy zginęli z rąk UPA 4 III 1947.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]

Na cmentarzu ma grób żołnierz WP Bojanowski Zbigniew ur. 1926 r., który zginął z rąk UPA 5 IV 1947 (Wielka Sobota).

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]

Na cmentarzu komunalnym znajdują się groby 2 cywilnych Polaków, którzy zginęli z rąk UPA 14 kwietnia 1947 roku; są to: Pietrzak Henryk ur. 1924 i Sokołowski Stefan ur. 1923.

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]

[Tu] ma grób żołnierz WP Węglicki Stefan ur. 1925, który zginął w obronie ludności polskiej

źródło: internet: w.kki.com.pl [dostępny: 2020.10.12]

źródło: Żurek Stanisław, „Kalendarium ludobójstwa – rok 1947”; w: portal: Wołyń — internet: wolyn.org [dostępny: 2022.03.02]