poprzedni

Kalwaria na Cierniaku
1849 r.

KALWARIE RZECZYPOSPOLITEJ
(pełna lista: TUTAJ)

KALWARIA WIELEWSKA

Wiele

Data powstania: 1915–46 r.

następny

Łącza do zdjęć fragmentów opisywanej Kalwarii:

Kalwaria we Wielu, kaszubskiej wsi niedaleko Kościerzyny, to jedyne sanktuarium Męki Pańskiej w diecezji pelplińskiej.

Wiele korzeniami sięga do późnego średniowiecza. Pierwszy zachowany zapis wymieniający wieś, pochodzi z 1352 r., gdy w przywileju nadania oddalonej o ok. 4 km od Wiela wsi Górki niejakiemu Wangeriszowi z Cisewia zwierzchnik domu zakonnego — czyli komtur — Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemiec­kiego w Jerozolimie (łac. Ordo fratrum domus hospitalis Sanctae Mariae Theutonicorum in Jerusalem – OT), czyli krzyżaków w Tucholi, niejaki Henryk von Bollendorf, nadał „mieszkańcom wsi Velym zwanej, która przedtem prawo polskie miała, teraz prawo niemieckie [czyli prawo chełmińskie (łac. Ius Culmense vetus)] i 55 ½ włóki w granicach oznaczonych”.

Odtąd wieś dzieliła dole i niedole Kaszub w czasach krzyżackich, I Rzeczypospolitej, a potem — od 1772 r. — zaboru pruskiego…

Pomysł zbudowania i pierwsze plany Kalwarii pojawiły się w 1905 r., kiedy probostwo we Wielu objął ks. Józef Szydzik (1871, Mikołajki pow.&Lubawa – 1939, Bydgoszcz). Przypuszcza się, że skłoniło go do tego zwiedzenie którejś kalwarii w okolicach Monachium w Niemczech. Jednocześnie kończono właśnie budowę parafialnego kościoła pw. św. Mikołaja — budowany był w latach 1904‑6, według projektu wybitnego polskiego architekta poznańskiego, Rogera Sławskiego (1871, Poznań – 1963, Poznań), w stylu neobarokowym, na miejscu drewnianego kościoła z 1728 r., i konsekrowany 7.vii.1912 r. przez sufragana diecezji chełmińskiej, bpa Jakuba Klundera (1849, Koślinka – 1927, Pelplin) — i Kalwaria została zaplanowana jako następny etap konstrukcji świątynnego kompleksu.

Dziesięć lat minęło zanim ks. Szydzik zdecydował się na rozpoczęcie budowy. W 1915 r., a więc już w czasie I wojny światowej, zwrócił się do zaborczych władz pruskich o zezwolenie na budowę.

O dziwo pozwolenie uzyskał bez problemu, mimo iż trwała wojna, a każde środki — ludzkie i materialne — Niemcy przeznaczali na rzecz frontu. Pewnie dlatego, że budowę Kalwarii ks. Szydzik umiał bardzo przemyślnie uzasadnić, ubierając słowa w pochlebny dla Prusaków sposób — Kalwaria miała bowiem upamiętniać żołnierzy walczących i poległych w toczonej właśnie wojnie…

Ziemię pod budowę — ponad 8 hektarów zalesionych wzgórz otaczających Wiele i jezioro Wielewskie — ufundowali miejscowi gospodarze, Anna i Michał Durajewscy z Białej Góry (wioski i wzniesienia ok. 1 km na północ od kościoła parafialnego w Wielu). Ofiarodawcami byli także inni mieszkańcy Wiela, oraz Brus, Czerska, Leśna oraz wielu innych parafii, miejscowości i wsi.

Projekt powstał w Monachium w pracowni Teodora (niem. Theodor) Mayra, tamtejszego architekta. Ks. Szydzik współpracował z nim już poprzednio, więc wybór nie był zaskoczeniem…

Pracownię Mayra, jako projektanta, wybrano 15.v.1915 r., a już 16.vii.1915 r. opracowane zostały pierwsze plany. Mayr przesłał również z Monachium pierwsze wskazówki dotyczące budowy, gromadzenia materiałów, etc.

16.vii.1915 r. datowana jest również umowa między architektem a tzw. dozorem kościelnym (niem. Kirchenvorstand). Instytucja dozoru — zarządzająca sprawami majątkowymi parafii, składająca się z proboszcza parafii oraz kilku wybieranych przez parafię tzw. prowizorów kościelnych (niem. Kirchenvorsteher), w Prusiech wprowadzona ustawą z 20.vi.1875 r. — zlecała architektowi opracowanie założeń Drogi Krzyżowej, zbiorowych planów, poszczególnych dzieł i detali, zestawienie kosztów i artystyczne kierownictwo. Roboty budowlane przejął zaś na siebie sam dozór.

Podstawowe zręby Kalwarii powstały w latach 1915‑6. Kaplice wówczas powstałe zdobione były głównie przez artystów i rzemieślników niemieckich z Monachium oraz Berlina i Lipska (gdzie powstawały mozaiki). Natomiast materiały budowlane sprowadzano m.in. z Opola (cement), Gdańska (drewno) oraz z niedalekiej, ok. 8 km od Wiela, wsi Lubnia (cegły).

Ale Wiele były wsią polską. Tu urodził się poeta, dziennikarz i wydawca prasy emigracyjnej w Stanach Zjednoczonych, Hieronim Derdowski (1852, Wiele – 1902, Winona, USA), który wsławił się powiedzeniem: „Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polski”. Tu żył działacz i popularyzator kultury kaszubskiej Wincenty Rogala (1871, Wiele – 1958, Wiele) oraz jego brat, Tomasz Rogala (1860, Wiele – 1951, Kościerzyna), szewc i majster pantoflarski, który wsławił się w 1919 r., gdy wraz z Antonim Abrahamem (1869, Zdrada – 1923, Gdynia) i poetą dr Aleksandrem Majkowskim (1876, Kościerzyna – 1938, Gdynia) udał się — ponoć pieszo! — na konferencję pokojową w Wersalu, by domagać się przyłączenia Kaszub do Polski.

Nie dziwi więc, że po 1920 r., gdy Pomorze Gdańskie, a z nim także i parafia Wiele, znalazło się w odrodzonej Rzeczypospolitej, nowe kaplice powstawały według projektów Mayra, ale wykonawcami byli już polscy artyści z toruńskiej pracowni „Rzeźba”: rzeźbiarz i malarz, Wojciech Aleksander Durek (1888, Mała – 1951, Kielce), który wykonał m.in. rzeźby do 12 kaplic Kalwarii, oraz rzeźbiarz Ignacy Zelek (1894, Turaszówka – 1961, Toruń)…

Na początku x.1924 r. proboszcz ks. Szydzik opuścił parafię we Wielu. Nie żył już wówczas główny darczyńca, bowiem — jak zapisał ks. Józef Szydzik w prowadzonej przez siebie kronice — „14.v.1924 umarł Michał Durajewski, gospodarz z Białej Góry, fundator ziemi pod kalwarię. Pogrzeb odbył się 18 maja przy kościółku ukrzyżowania — spoczywa sobie na ziemi kalwaryjskiej, niegdyś swojej. Poszła od nas zacna dusza […]”. Śmierć nastąpiła prawie dokładnie 9 lat po wybraniu projektanta Kalwarii…

Po odejściu ks. Szydzika parafię objął ks. Józef Wrycza (1884, Zblewo – 1961, Tuchola).

W ciągu pierwszych lat swojej posługi doprowadził do uzupełnienia Kalwarii o wolnostojące grupy stacji Drogi Krzyżowej.

Ponadto w tym czasie stoki Kalwarii obsadzono tysiącami drzewek świerka, modrzewia i jodły.

Budowę podstawowej części Kalwarii, poświęconą Matce Bożej Pocieszenia, ukończono w 1927 r. W niezwykły sposób rzeczywiście upamiętniała ona żołnierzy I wojny światowej, ale przede wszystkim — i tego Prusacy nie umieli przewidzieć — polskich, a także poległych w czasach zmagań o kształt odrodzonej Rzeczypospolitej, w szczególności podczas wojny polsko–rosyjskiej 1920 r. oraz trzech powstań śląskich i powstania wielkopolskiego.

Do 1939 r. oprócz powiększania Kalwarii prowadzono też bieżące remonty obiektów, a w 1934 r. zbudowano nowe Święte Schody (wł. Scala Santa) — czyli reprezentację schodów z pałacu Poncjusza Piłata (łac. Pontius Pilatus), po których Jezus Chrystus miał być prowadzony na sąd, przechowywanych dziś w budynku położonym na przeciw bazyliki pw. św. Jana na Lateranie w Rzymie — z kamienia i betonu.

Ostatnim elementem Kalwarii była zbudowana niemal po 20. latach od ukończenia budowy dróżek kalwaryjskich, już po II wojnie światowej, w 1946 r., tzw. „Ambona” w postaci łodzi z żaglem.

Budowy „Ambony” nie doczekał ks. Szydzik, który 20.ix.1939 r., po niemieckim ataku na Rzeczpospolitą i rozpoczęciu II wojny światowej, jako proboszcz parafii pw. św. Mikołaja w Fordonie pod Bydgoszczą, został przez Niemców aresztowany. Widziano go jeszcze w nowo–utworzonej siedzibie niemieckiej Tajnej Policji Państwowej (niem. Geheime Staatspolizei), czyli Gestapo, i w koszarach artyleryjskich w Bydgoszczy, z białym krzyżem namalowanym na plecach. Zaginął bez śladu, prawd. zgładzony śmiertelnym zastrzykiem…

Doczekał drugi twórca, inny niezwykły kapłan, ks. Józef Wrycza. Ten działacz niepodległościowy na Pomorzu w latach 1917‑20, pierwszy raz przeszedł do legendy, do folkloru ludowego, w 1919 r., gdy jeszcze losy Pomorza się ważyły. Będąc zwolennikiem walki zbrojnej o polskość Pomorza zorganizował w Chełmży oddział tzw. Organizacji Wojskowej Pomorza i w i.1919 r. opanował to miasto. Na krótko, bo Niemcy je niebawem odbili i 28.i.1919 r. aresztowali ks. Wryczę. Oskarżony o zdradę stanu został skazany na śmierć. Osadzony w cytadeli w Grudziądzu dzięki interwencjom został aliści 24.vii.1919 r. zwolniony. Przyniosło mu to sławę bohatera narodowego na Pomorzu.

Później brał udział w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko–rosyjskiej 1920 r.

Drugi raz do legendy przeszedł w czasie II wojny światowej. W ix.1939 r. ten 53‑letni wówczas kapłan został przez Niemców w pomorskim Czersku aresztowany — ale uciekł. Dzięki temu uratował życie, bowiem większość kapłanów diecezji chełmińskiej Niemcy w 1939 r. zamordowali — okres ten przyjęło się nazywać krwawą jesienią pelplińską. Odtąd przez ponad 5 lat się ukrywał, poszukiwany cały czas przez Niemców. Nawiązał kontakty z organizacjami konspiracyjnymi. Niektóre sam założył albo objął swoim patronatem — na przykład Wojskową Organizację Niepodległościową. 7.vii.1941 r., podczas spotkania założycielskiego w Czarnej Dąbrowie, został nawet 1. prezesem Rady Naczelnej nowej konspiracyjnej organizacji Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomor­ski”, o charakterze katolickim.

Niemcy wyznaczyli za jego głowę najwyższe ze znanych na Pomorzu nagrody: 40 tys., 50 tys., 200 tys., 300 tys., a w końcu 500 tys. marek. Osobom udzielającym mu pomocy groziła kara śmierci.

Przeżył. I na początku okupacji rosyjskiej nawoływał do bojkotu zarządzeń komunazistowskiej tzw. władzy ludowej, udzielał poparcia oddziałom partyzanckim, w tym prawd. oddziałom współdziałającym ze zgrupowaniem mjra Zygmunta Edwarda Szendzielarza (1910, Stryj – 1951, Warszawa) ps. „Łupaszka”. Czynił to nawet po tym, jak komunaziści zamordowali 27.ix.1946 r. w Wejherowie ostatniego komendanta naczelnego TOW „Gryf Pomorski”, Augustyna Westphala (1884/5, Rębie – 1946, Wejherowo).

Później nieustannie go obserwowano i nękano, ale uniknął aresztowania. Ten legendarny kapłan zmarł w 1961 r. w Tucholi.

Doczekał spełnionej, zamkniętej formy budowanej także przez siebie Kalwarii w Wielu…

Nie doczekało jej wszelako wielu wikariuszy, którzy pełnili swą posługę w Wielu, u boku proboszczy ks. Józefa Szydzika i ks. Józefa Wryczy. Padli ofiarą tzw. „krwawej jesieni pelplińskiej” i niemieckiego planu eksterminacji polskiej inteligencji i warstw przywódczych „Intelligenzaktion”, realizowanych przez Niemcy po agresji we ix.1939 r. Byli wśród nich Feliks Bolt (1864, Barłożno – 1940, Stutthof), zamordowany w 1940 r. w obozie koncentracyjnym KL Stutthof; Walerian Drążkowski (1883, Stara Kiszewa – 1939, Klamry), zamordowany w 1939 r. w Klamrach; Konstanty Stanisław Jaranowski (1888, Osieczek – 1939, las Birkenek), zamordowany w 1939 r. w lesie Birkenek; Antoni Henryk Szuman (1882, Toruń – 1939, Fordon), zamordowany w 1939 r. w Fordonie; Józef Alojzy Wilemski (1883, Lubawa – 1941, Dachau), zamordowany w 1941 r. w obozie koncentracyjnym KL Dachau; Franciszek Żynda (1892, Owśnice – 1939, Klamry), zamordowany w 1939 r. w Klamrach. Był także inny kapłan, urodzony w Wielu ks. Bernard Antoni Łosiński (1865, Wiele – 1940, Sachsenhausen), zamordowany w 1940 r. w obozie koncentracyjnym KL Sachsenhausen.

I to również ich upamiętnia dziś Kalwaria Wielewska, a w szczególności „Ambona” — kociewska łódź z rozpiętym żaglem z krzyżem, dowożąca swoich pasażerów do bezpiecznej przystani. Data na maszcie — 1945 — wskazuje zapewne na wdzięczność ofiarodawcy za przeżycie podczas straszliwej niemieckiej okupacji i — dodajmy od sie­bie — wdzięczność tym, którym się to nie udało, którzy za naszą wolność oddali w czasie tego czasu swe życie…

Łącznie we Wielu powstały 23 obiekty, w tym:

• 14 murowanych, pokrytych tynkiem, osadzonych na fundamentach z kamienia polnego, granitu i cementu kaplic — pod względem wielkości i formy zróżnicowanych i nawiązujących do nurtu architektury modernistycznej, w szczególności secesji;
• 6 kompozycji rzeźbiarskich;
• 3 odrębnych obiektów: „Święte Schody”, „Ambona” oraz „Pustelnia”.

Kalwaryjska ścieżka zaczyna się przy kościele parafialnym pw. św. Mikołaja. Wzdłuż brzegu jeziora Wielewskiego, wąskim przesmykiem między nim a mniejszym jeziorkiem Ciepłym, podąża na Białą Górę, na której projektanci umieścili reprezentacje historycznych miejsc biblijnych, takich jak Góra Oliwna, wzgórz Syjonu czy Golgoty.

W porządku pielgrzymim etapami Drogi Kalwaryjskiej są chronologicznie następujące obiekty:

1. Kaplica „Ogrójca”

   Poświęcona 15.viii.1915 r.

   Na terenie cmentarza przy kościele parafialnym pw. św. Mikołaja.

   Sklepienia ozdobione malowidłami, neobarokowy ołtarz z rzeźbą Chrystusa w ogrodzie Getsemani (ogrodzie oliwnym), autorstwa monachijskiego rzeżbiarza, niejakiego Oskara Meyera, oraz witraże z cytatami z Ewangelii św. Mateusza, także wykonane w pracowniach w Monachium.

2. Kaplica „Serca Pana Jezusa”

   Powstała w latach 1915‑6. Poświęcona 26.viii.1916 r. przez ówczesnego wikariusza generalnego diecezji chełmińskiej, ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego (zm. 1919).

   Czworoboczny budynek położony za cmentarzem, na wschodnim brzegu jez. Wielewskiego.

   Wewnątrz drewniana rzeźba wykonana w Monachium przez wspomnianego Oskara Meyera, ofiarowana przez niejakich Jana i Mariannę Kowalewskich. W oknach dwa witraże wykonane wedlug projektu znanego malarza Teodora (niem. Theodor) Baierla (1881, Monachium – 1932, Monachium) z Monachium…

3. Kaplica „Serca Najświętszej Maryi Panny — Królowej Pokoju”

   Wystawiona w 1919 r.

   Przydomek „Królowej Pokoju” Matka Boża uzyskała w czasie prac wykończeniowych kaplicy: kończyła się bowiem wówczas I wojna światowa…

   Ze względu na obraz umieszczony w ołtarzu zwana również kaplicą „Matki Boskiej Siewnej”. Obraz, namalowany przez monachijskiego artystę, niejakiego Michała (niem. Michael) Schmitta, przedstawia Matkę Bożą i patrona rolników św. Izydora Oracza.

4. Kapliczka „Nad Cedronem”

   Poświęcona 26.viii.1916 r. przez wspomnianego ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego.

   Położona nad potokiem łączącym jeziora Wielewskie i Ciepłe.

   Kształtem przypominająca bramę lub łuk triumfalny. Balustrady, znajdujące się po obu stronach drogi, zwieńczone symbolami czterech Ewangelistów: anioła (człowieka) — św. Mateusza; lwa — św. Marka; wołu (byka) — św. Łukasza; i orła — św. Jana. Witraże wykonane w pracowniach monachijskich.

5. Kaplica „Dom Annasza”

   Wystawiona w 1916.

   Wzorowana na „Bożych Mękach”, czyli kapliczkach i krzyżach przydrożnych, jakże często spotykanych na Kaszubach. Usytuowana nad jeziorem Ciepłym, koło „Świętych Schodów”.

   W niszy olejny obraz przedstawiający arcykapłana Annasza w szatach kapłańskich, namalowany przez Leona Drapiewskiego (1885‑1970), pochodzącego ze znanej rodziny polskich twórców ściennego malarstwa sakralnego 1. połowy XX w.

6. „Święte Schody”

   Poświęcone 26.viii.1916 r. przez ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego.

   Liczące 53 stopnie schody prowadzące na wzgórze, gdzie umieszczono „Pałac Piłata”. Liczba stopni „Świętych Schodów” odpowiada liczbie Pozdrowień Anielskich — czyli modlitw „Zdrowaś Maryjo” (pl. „Ave Maria”) — w modlitwie różańcowej (rzymskie Święte Schody mają 28 stopni).

   Pierwotnie zbudowane z cegły i drewna. Te uległy jednak zniszczeniu i, jako to już wspominano, w 1934 r. na ich miejscu wystawiono nowe, wykonane z kamienia i betonu.

7. Kaplica „Dom Kajfasza”

   Wybudowana w 1916 r. Poświęcona 26.viii.1916 r. przez ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego.

   Usytuowana powyżej Świętych Schodów, na wzgórzu., skąd roztacza się widok na okolice Wiela.

   Na planie ośmioboku. W jej wnętrzu, za kratami, drewniana rzeźba przedstawiająca Jezusa więzionego w piwnicy, dzieło artysty monachijskiego, niejakiego Józefa Franciszka (niem. Josef Franz) Hubera…

8. Kaplica „Biczowania”

   Wybudowana w 1923 r. i poświęcona 28.v.1924 r. przez ks. Józefa Szydzika.

   Na planie trójkąta równobocznego, jako kaplica otwarta — przeźroczysta. W środku rzeźba Chrystusa przykutego do słupa, wyrzeźbiona w sztucznym kamieniu przez Wojciecha Aleksandra Durka.

9. Kaplica „Pałac Piłata”

   Wybudowana w latach 1920‑2 i poświęcona 28.v.1924 r. przez ks. Józefa Szydzika.

   Największa z kaplic Kalwarii, obudowana dwoma skrzydłami portyków. Na balkonie rzeźba „Ecce homo” (pl. „Oto człowiek”), dzieło rzeźbiarza Wojciecha Aleksandra Durka.

   Wewnątrz rzeźby Chrystusa, Żyda i żołnierza trzymającego przed siedzącym Piłatem zwój z napisem „Reus est moris” (pl. „Winien jest śmierci”), także długa Wojciecha Aleksandra Durka.

   To jednocześnie I stacja Drogi Krzyżowej, „Pan Jezus skazany na śmierć”.

   Dla upamiętnienia ofiar I wojny światowej roślinność zasadzona od „Pałacu Piłata” w dół, w kierunku jeziora Wielewskiego, tworzyła dawniej napis: „1914‑1918”. Dziś już jest niewidoczny…

10. Rzeźba „Pan Jezus bierze krzyż na ramiona”

    To II stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1927 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dzieło Ignacego Zelka.

11. Rzeźba „Pan Jezus pod krzyżem pierwszy raz upada”

    III stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1927 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dzieło Ignacego Zelka.

12. Rzeźba „Spotkanie Chrystusa z Bolesną Matką Swoją”

    IV stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1927 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dłuto Wojciecha Aleksandra Durka.

    Postacie noszą rysy osób zaangażowanych w budowę Kalwarii: Matka — Anny Durajewskiej; Żyd klęczący — Michała Durajewskiego; żołnierz z dzidą — ks. Józefa Wryczy…

13. Rzeźba „Szymon Cyrenejczyk pomaga dźwigać krzyż Panu Jezusowi”

    To V stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1927 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dłuto Wojciecha Aleksandra Durka.

    Cyrenejczyk nosi rysy Józefa Durajewskiego, kierownika budowy oraz stróża Kalwarii w latach 1920.…

14. Kaplica „św. Weroniki ocierającej twarz Panu Jezusowi”

    VI stacja Drogi Krzyżowej.

    Poświęcona 26.viii.1916 r. przez ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego. Ufundowana głównie przez niejakiego p. Węsierskiego z Pierszczewa.

    Zbudowana na najwyższym wzniesieniu Kalwarii, na planie ośmioboku, z dwoma wejściami — jedno prowadzące do wnętrza, a drugie na ambonę.

    Witraże znanego rzemieślnika i artysty z Monachium, Franciszka Ksawerego (niem. Franz Xaver) Zettlera (1841, Monachium – 1916, Monachium). Spoczywająca za drewnianą kratą rzeźba Chrystusa dźwigającego krzyż i klęczącej przed nim św. Weroniki z chustą — dzieło Józefa Franciszka Hubera.

    Na frontowej ścianie jedyny na Kalwarii krzyż papieski. Na drugim szczycie — krzyż łaciński z zawieszoną chustą…

15. Kaplica „II Upadku Pana Jezusa”

    VII stacja Drogi Krzyżowej.

    Wybudowana w 1917 r., głównie ze składek parafian z pobliskich Brus. Poświęcona 30.viii.1924 r. przez wieloletniego proboszcza parafii pw. Wszystkich Świętych w Brusach, Bernarda Grüninga (1869‑1956).

    Na planie krzyża łacińskiego, z prezbiterium od strony południowej i kruchtą z podcieniem w części północnej.

    Wewnątrz ołtarz z drewnianą, polichromowaną rzeźbą Chrystusa upadającego pod krzyżem, wykonaną w pracowni monachijskiej…

    Obok kaplicy spoczywa ofiarodawca drewna na dach…

16. Kaplica „Płaczących Niewiast”

    Poświęcona 30.viii.1924 r. przez ks. Józefa Szydzika.

    VIII stacja Drogi Krzyżowej.

    Na planie kwadratu, z drewnianą podłogą.

    Wewnątrz polichromowana, wykonana ze sztucznego kamienia, płaskorzeźba Chrystusa ukoronowanego cierniem, w otoczeniu płaczących niewiast i dzieci, dłuta Wojciecha Aleksandra Durka.

17. Kaplica „III upadku Pana Jezusa”

    IX stacja Drogi Krzyżowej.

    Wybudowana w latach 1923‑4, głównie ze składek parafian z pobliskiego Leśna. Poświęcona 30.viii.1924 r. przez ks. Józefa Szydzika.

    Na planie krzyża.

    Położona w dolinie, pośród zalesionych wzgórz.

    Wewnątrz rzeźba Chrystusa leżącego pod krzyżem oraz płaskorzeźby przedstawiające kobiety i modlące się dziecko, zwrócone w stronę Jezusa…

18. Płaskorzeźba „Obnażenia Pana Jezusa”

    X stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1927 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dłuto Wojciecha Aleksandra Durka.

    W kształcie kaplicy — prostopadłościanu.

19. Rzeźba „Przybicie do krzyża”

    XI stacja Drogi Krzyżowej.

    Wykonana w 1925 r., staraniem ks. Józefa Wryczy.

    Dzieło Ignacego Zelka.

    Usytuowana na stoku wzgórza, przy kaplicy „Ukrzyżowanie”…

20. Kaplica „Ukrzyżowania”

    XII stacja Drogi Krzyżowej.

    Wybudowana w 1916 r. Poświęcona 26.viii.1916 r. przez ks. kanonika Stanisława Dzięgielewskiego.

    Ze względu na okazałość i bogactwo architektoniczne zwana „kościółkiem”.

    Na planie koła z dwoma krużgankami, tworzącymi podkowę.

    Na zewnętrznej ścianie drewniana ambona w kształcie kielicha kwiatu.

    Wewnątrz wykonany w Monachium ołtarz z figurą Chrystusa na krzyżu pośród łotrów.

    W oknach znajdują się witraże — wykonane w pracowni nadwornego mistrza szklarskieg, niejakiego Jana (niem. Hans) Bockhorna z Monachium, na podstawie projektu wspomnianego malarza, Teodora (niem. Theodor) Baierla — przedstawiające anioły, procesję z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, pokłon Krzyżowi Świętemu, składany m.in. przez niemieckiego żołnierza w mundurze z I wojny światowej, oraz wizję samego Krzyża Świętego. Herby fundatorów natomiast zostały dziś przeniesione do kościoła we Wielu…

    Przed II wojną światową znajdował się tu też mały dzwon, przeniesiony obecnie do kościoła we Wielu.

    Przy kościółku pochowani zostali też — w specjalnej kwaterze, na której figura Chrystusa symbolicznie obejmuje ramionami płaskorzeźbę ich przedstawiającą — darczyńcy ziemi pod Kalwarię, wspomniani Anna i Michał Durajewscy…

21. Kaplica „Grobu Pańskiego”

    XIII i XIV stacja Drogi Krzyżowej.

    Wybudowana w latach 1922‑4, ufundowana przez rodzinę Lange z pobliskiej wsi Dąbrowa. Poświęcona 30.viii.1924 r. przez ks. Józefa Szydzika.

    Na planie krzyża łacińskiego, z apsydą.

    Położona u podnóża Białej Góry nad jez. Wielewskim.

    Wnętrze kaplicy trzypoziomowe. Na najwyższym piętrze rzeźba Matki Bożej tulącej ciała Jezusa i dziecka trzymającego Jego martwą dłoń — to „Zdjęcie z krzyża”, czyli stacja XIII. Pośrodku — balustrada. Na dolnym poziomie „Grób Pański”, czyli stacja XIV. Rzeźba zmarłego Jezusa na katafalku, w niszy. Po obu jej stronach filary podtrzymujące najwyższe piętro kaplicy.

    Wszystkie figury, ze sztucznego kamienia, wykonane przez Wojciecha Aleksandra Durka, natomiast drewniany ołtarz i balustrady przez miejscowych rzemieślników.

22. „Ambona”

    Wykonana i wystawiona w 1946 r. przez niejakiego Teodora Plińskiego z Wiela, absolwenta krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

    W kształcie łodzi z podniesionym żaglem z krzyżem i datą na maszcie — 1945.

23. „Pustelnia”

    Budynek przez lata służący za mieszkanie dla opiekunów Kalwarii (m.in. mieszkała tam rodzina wspomnianego Józefa Durajewskiego) — dziś stanowiący Jej część. Obecnie siedziba grupy młodzieżowej z parafii farnej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Tczewie.

Kalwaria Wielewska została 1.vii.1998 r. ponownie wpisana do rejestru zabytków województwa pomorskiego, pod pozycją nr 1667 (dawny numer rejestru, z 1962 r., to nr 1189).

Popatrzmy na parę panoram Kalwarii Wielewskiej:

Popatrzmy na kilka filmików o Kalwarii Wielewskiej:

Adres:

Parafia rzymskokatolicka pw. św. Mikołaja
Sanktuarium Kalwaryjskie w Wielu
ul. Derdowskiego 1
83-441 Wiele

Mapa dojazdu:

Mapa okolic Kalwarii:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• Kalwaria Wielewska
• Powiat Kościerski
• Polska Niezwykła
• Centurm Informacji Turystycznej w Wielu
• Naji Gòchë
• Zespół Szkół w Wielu
• Diecezja Chełmińska — Zarys historyczno–statystyczny, 1929
• M. Szramka – Genealogia
• Parafia Pączewo
• Turystyka bez barier
• Pomorski Zespół Parków Krajobrazowych
• Wikipedia.pl