Rzymskokatolicka Parafia
pod wezwaniem św. Zygmunta
05-507 Słomczyn
ul. Wiślana 85
dekanat konstanciński
m. i gm. Konstancin-Jeziorna
powiat Piaseczno
poprzedni
Kalwaria Pacławska
1665 r.
następny
Kalwaria na Cierniaku
1849 r.
Łącza do zdjęć fragmentów opisywanej Kalwarii:
Kalwaria Krzeszowska założona została w latach 1672‑80 przez opata klasztoru Zakonu Cystersów (łac. Ordo Cisterciensis – OCist) w Krzeszowie, na Dolnym Śląsku, nad rzeką Zadrną, u ujścia jej lewego dopływu Cedronu, o. Bernarda Jana Krzysztofa Rosę (1624, Głogów – 1696, Krzeszów), pisarza i budowniczego kościołów i kaplic.
Krzeszów powstał w 1242 r. dzięki księżnej Annie Przemyślidce (ok. 1201 – 1265), wdowie po Henryku II Pobożnym (1196/1207 – 1241), księciu śląskim, krakowskim i wielkopolskim, która ufundowała wówczas klasztor i z czeskich Opatovic nad Labem sprowadziła doń Zakon Świętego Benedykta (łac. Ordo Sancti Benedicti – OSB), czyli benedyktynów. Jej wnuk, Bolko I Surowy (1252‑6 – 1301), wówczas książę jaworski, w 1289 r. wykupił dobra klasztorne, a w 1292 r. ufundował opactwo cystersów, sprowadzając ich z Henrykowa.
Prawie 5 wieków później o. Bernard Rosa, jeden z kolejnych opatów z Krzeszowa, postanowił utworzyć w Krzeszowie Kalwarię.
Forma Kalwarii nawiązywała do późnośredniowiecznej tradycji założeń odtwarzających symbolicznie miejsca Pasji Jezusa Chrystusa. Owe odtworzenia opierały się na znanym dziele XVI–wiecznego holenderskiego teologa i pisarza katolickiego, ks. Krystiana Kruik z Adrichem (hol. Christian Kruik van Adrichem) (1533, Delft – 1585, Kolonia), autora „Theatrum Terrae Sanctae et Biblicarum Historiarum” (pl. „Teatr Ziemi Świętej i Wydarzeń Biblijnych”), dzieła, na podstawie którego wybudowano wiele z europejskich kalwarii.
O. Bernardowi Rosie dane było ok. 1661 r. pielgrzymować osobiście do Ziemi Świętej. I był w stanie skonfrontować dzieło ks. Kruika z rzeczywistością. Ale jego owczarnia takich szans nie miała. Budowa Kalwarii miała te szanse niejako wyrównać, tym bardziej, iż nawiedzenie kalwarii, dzięki papieskim przywilejom, nierzadko wiązało się to z możliwością uzyskania odpustów.
Wzniesiono więc 32 drewniane kapliczki. Udekorowano je pięknymi dziełami sztuki, obrazami m.in. Michała Leopolda (niem. Michael Leopold) Willmanna (1630, Królewiec – 1706, Lubiąż), wybitnego malarza śląskiego, zwanego „śląskim Rafaelem” albo „Apellesem”.
Kilkadziesiąt lat później, w latach 1703‑17, z inicjatywy kolejnego opata, o. Dominika Mateusza Ksawerego (łac. Dominicus Mathias Xavier) Greyera (1662‑1726), drewniane kapliczki zastąpiono murowanymi.
W 1738 r. krzeszowską Drogę Krzyżową rozbudowano, bowiem przy Mauzoleum Piastów (znajdują się w nim szczątki Piastów, książąt świdnicko–jaworskich, m.in. wspomnianego Bolka I Surowego, jego synów Bernarda świdnickiego (1288‑91 – 1326) i Henryka I jaworskiego (1292‑6 – 1346), oraz synów Bernarda — Henryka II świdnickiego (1316‑24 – 1343‑5) i Bolko II Małego (1309‑12 – 1368)) wybudowano kaplicę pw. św. Marii Magdaleny i stację Grobu Pańskiego.
Centralnym punktem całego klasztoru krzeszowskiego była już wówczas wniesiona w latach 1728‑35 bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, najwspanialsza świątynia barokowa na Śląsku i jedna z najpiękniejszych w Europie Środkowej, w której ołtarzu głównym króluje łaskami słynący wizerunek Matki Bożej Łaskawej, opisany w naszym portalu gdzie indziej…
Osadzone natomiast w malowniczym, otaczającym klasztor krajobrazie założenie krzeszowskiej Kalwarii zbudowano w przestrzeni pomiędzy opactwem a przysiółkiem Betlejem, położonym ok. 2 km od Krzeszowa, nad potokiem Cedron, lewym dopływem rzeczki Zadrna. W odróżnieniu od innych kalwarii stacje Drogi Krzyżowej rozproszone zostały nie na wzgórzach lecz w zasadzie na równinnym terenie, pośród pól i lasów.
Cała Droga Krzyżowa ma ponad 5 km długości. Rozpoczyna się i kończy w zespole klasztornym. Składają się na nią 33 stacje umieszczone w:
- 17 kapliczkach — niewielkich konstrukcjach i małych budyneczkach;
- 5 kaplicach — małych świątyniach;
- 1 odrębnej kaplicy — pw. św. Marii Magdaleny.
Dwie z 33 stacji — „Śmierć Pana Jezusa na Krzyżu” oraz „Paruzja czyli powtórne przyjście Chrystusa na Sąd Ostateczny” — stanowią odrębne grupy rzeźb wbudowane w kompleks krzeszowski.
Wielką Kalwarię Krzeszowską rozpoczyna:
Stacja I — „Pożegnanie z Marią”;
Usytuowana jest w kapliczce (no1 — numeracja kapliczek i kaplic, zamieszczona w niniejszym opracowaniu pochodzi od autora) na parkingu przed bramą opactwa. W kapliczce znajduje się obraz olejny na desce, z XIX w., przedstawiający „Pożegnanie Jezusa z Matką Bożą w Betanii”.
Kolejne trzy stacje umieszczono w Wieczerniku — lata 1703‑22, (kaplica #1) — stojącej przy drodze do przysiółka Betlejem. We wnętrzu znajdują się obrazy ilustrujące wydarzenia Ostatniej Wieczerzy:
Stacja II — „Umywanie nóg Apostołom”;
Stacja III — „Ustanowienie Najświętszego Sakramentu”;
Stacja IV — „Pierwsza Komunia św. Apostołów”.
W przysiółku Betlejem znajdują się dwie stacje symbolizujące wydarzenia w Ogrodzie Oliwnym:
Stacja V — „Modlitwa” („Ogród Oliwny”) — w kaplicy groty Narodzenia Pańskiego (kaplica #2);
Stacja VI — „Pojmanie” („Pocałunek Judasza”) — przy leśnej drodze do oddalonego o ok. 8 km od Krzeszowa miasteczka Lubawka — lata 1703‑22 (kapliczka no2).
Wspomniana stacja V znajduje się obok niezwykłego, ośmiokątnego, drewnianego, wybudowanego w 1675 r. pawilonu na wodzie, połączonego z brzegiem stawu drewnianym mostkiem. Na zewnątrz — jest to budynek o niewielkiej oryginalności. Ale wewnątrz…
Wnętrze pawilonu stanowią niezwykłe płótna i polichromie wykonane ok. 1731‑2 r. przez Jerzego Wilhelma (niem. Georg Wilhelm) Neunhertza (1689, Wrocław – 1749, Praga) — wnuka i ucznia Michała Willmana. Obrazy na ścianach przedstawiają sceny biblijne związane z wodą: Mojżesza wyprowadzającego wodę ze skały, przymierze Abrahama z Abimelechem w Beer‑Szaba, wypędzenie Hagar i Ismaela, poszukiwanie wody dla Izaaka. Na suficie natomiast rozgrywa się historia królowania Dawida, m.in. króla wylewającego wodę w ofierze dla Pana i Dawida czerpiącego wodę w Betlejem…
Oba cykle malarskie ujęte są w kształcie medalionów oraz opatrzone biblijnymi imionami…
Pawilon przez lata był miejscem letniego wypoczynku zakonników, wody w otaczającym stawie zawierają bowiem związki siarczanowe. W środku kaplicy znajdowała się również szopka bożonarodzeniowa, przy której cystersi aż do 1810 r. odprawiali w Wigilię Bożego Narodzenia i uroczystą Pasterkę…
Obraz „Modlitwa Chrystusa” natomiast, będący dawniej ilustracją stacji V krzeszowskiej Kalwarii, autorstwa malarza Marcina (niem. Martin) Leistritza (1639‑1710), znajduje się dziś w zakrystii kościoła klasztornego…
Od Betlejem Kalwaria wraca w stronę opactwa. Po drodze, w lesie, nad wspomnianym potokiem Cedron, znajduje się (kapliczka no3):
Stacja VII — „Strącenie Chrystusa z mostu do Cedronu”.
Następna budowla kalwaryjska, zwana popularnie „Ciemnicą” — lata 1703‑22 (kaplica #3) — nakryta giętym dachem, zawiera dwie stacje Drogi Krzyżowej:
Stacja VIII — „Dom Annasza”, na parterze kapliczki, z ciekawą płaskorzeźbą „Naigrywanie się z Chrystusa”.
Stacja IX — „Dom Kajfasza — Ciemnica”, w podpiwniczeniu, z figurą cierpiącego, zadumanego Jezusa.
W niedalekim „Pałacu Piłata” — 1717 r., (kaplica #4) — znajduje się:
Stacja X — „Piłat wysłuchujący oskarżeń Żydów”.
Nieopodal pątnicy modlą się w kolejnej (kaplica #5):
Stacja XI — „Pałac Heroda”
w formie ośmioboku nakrytego dachem kopułowym.
Do „Pałacu Piłata” przylegają odnowione w 1908 r:
Stacja XII — „Święte Schody”, przylegające do „Pałacu Piłata” (renowacja w 1908 r.);
Kolejne stacje znajdują się we wspomnianym powyżej „Pałacu Piłata”, okazałej budowli z narożnymi ryzalitami i wysokim namiotowym dachem, symbolizującej jerozolimskie Praetorium:
Stacja XIII — „Biczowanie”;
Stacja XIV — „Ukoronowanie cierniem”;
Stacja XV — „Piłat pokazujący męczonego Chrystusa Żydom”;
Stacja XVI — „Piłat skazuje Jezusa i umywa ręce”.
W kaplicy zachowała się grupa rzeźb „Ecce Homo” z 1736 r. Obrazy wspomnianego Marcina Leistritza („Biczowanie” i „Ecce Homo”), które dawniej ją przyozdabiały, przeniesione zostały natomiast do kościoła pw. św. Józefa, wzniesionego w latach 1692‑5, udekorowanego w latach 1693‑8 cyklem polichromii przez warsztat Michała Willmana, i konsekrowanego 7.v.1696 r., znajdującego się w obrębie krzeszowskiego opactwa, na północny zachód od kościoła klasztornego. Świątynię ufundował opat–fundator, o. Bernard Rosa, który w 1669 r. założył Bractwo św. Józefa gromadzące elity duchowne i świeckie oraz szeroką rzeszę przedstawicieli wszystkich stanów i warstw społecznych (ok. 100 tys. członków pod koniec XVII w.). Obrazy znajdują się we wnękach ściany na emporze organowej świątyni.
Obok rozpoczyna się Via Crucis, czyli właściwa Droga Krzyżowa. Jej niewielkie stacje:
Stacja XVII — „Podjęcie Krzyża” — lata 1703‑22 (kapliczka no4);
Stacja XVIII — „Pierwszy upadek pod krzyżem” — lata 1703‑22 (kapliczka no5);
Stacja XIX — „Spotkanie z Matką Bożą” (kapliczka no6);
Stacja XX — „Pomoc Szymona z Cyranejki” (kapliczka no7);
Stacja XXI — „Spotkanie ze św. Weroniką” (kapliczka no8);
Stacja XXII — „Drugi upadek pod krzyżem”, w formie bramy przejściowej (kapliczka no9);
Stacja XXIII — „Spotkanie z płaczącymi niewiastami” (kapliczka no10);
Stacja XXIV — „Trzeci upadek pod krzyżem” (kapliczka no11);
Stacja XXV — „Zamknięcie Chrystusa w grocie” (kapliczka no12);
Stacja XXVI — „Obnażenie z szat” (kapliczka no13);
Stacja XXVII — „Przybicie do Krzyża” (kapliczka no14);
Stacja XXVIII — „Śmierć Pana Jezusa na Krzyżu” (odrębna grupa rzeźb);
prowadzą pątnika powoli, w stronę dziedzińca opactwa.
Ostatnie z nich znajdują się na terenie cmentarzy — górnego i dolnego (niektóre wbudowane są w cmentarny mur) — przy kościele klasztornym.
Na uwagę zasługuje stacja XXVIII i grupa „Ukrzyżowanie” wykonana w 1735 r. przez rzeźbiarza Jerzego (niem. Georg) Gode (1707 – 1758, Krzeszów).
Kończące stacje to:
Stacja XXIX — „Matka Bolesna z ciałem Syna zdjętym z Krzyża” (kapliczka no15);
Stacja XXX — „Namaszczenia ciała przez Józefa i Nikodema” (kapliczka no16);
Stacja XXXI — „Złożenie do grobu” (kapliczka no17).
Znajdują się one na zewnątrz przylegającej do Mauzoleum Piastów kaplicy pw. św. Marii Magdaleny. Wewnątrz tej kaplicy natomiast znajduje się kończąca stacja:
Stacja XXXII — „Grobu Świętego”;
pośrodku. Jego ściany zdobią ostrołuczne blendy (płytkie wnęki, o wykroju arkady) z freskami malarza i autora fresków Jerzego Wilhelma Neunhertza, przedstawiającymi anioły z narzędziami Męki Pańskiej oraz śpiących żołnierzy rzymskich.
Większość stacji ma formę kapliczek słupowych, z wnękami na obrazy, zwieńczonych trójkątnymi tympanonami.
Przyjmuje się czasami również, że istnieje jeszcze jedna stacja:
Stacja XXXIII — „Paruzja czyli powtórne przyjście Chrystusa na Sąd Ostateczny”.
Stanowić ją ma duża grupa piaskowcowych rzeź — interpretowanych jako zstąpienie Jezusa do piekieł i witających go Adam, Ewa, Abel i Dawid, lub jako Paruzja, czyli powtórne przyjście Chrystusa na Sąd Ostateczny — umieszczonych po wschodniej stronie dachu klasztornego kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (sanktuarium pw. Matki Bożej Łaskawej) nad prezbiterium a powyżej dachu Mauzoleum.
Dobre czasy całego kompleksu krzeszowskiego skończyły się po utracie przez cesarstwo austriackie Śląska, w wyniku trzech tzw. wojen śląskich (lata 1740‑63), na rzecz protestanckiego Królestwa Pruskiego. Na opactwo nowe władze zaczęły nakładać coraz wyższe podatki, tak że w latach 1787‑97 wyniosły one aż 80% dochodów…
A w 1787 r. Prusacy zakazali pielgrzymek…
Wreszcie w 1810 r. państwo pruskie dokonało ostatecznej grabieży posiadłości cysterskich. W ramach tzw. sekularyzacji, czyli usankcjonowanej legalnie grabieży — nominalnie na potrzeby wojny z napoleońską Francją – mocą edyktu króla Fryderyka Wilhelma III (1770, Poczdam – 1840, Berlin), opactwo krzeszowskie przestało istnieć. Zakonnicy musieli opuścić swój konwent, a cały majątek, budynki, wsie i ziemie, przepadł na rzecz państwa pruskiego.
Niezwykła biblioteka, dzieło zapobiegliwości cysterskiej na przestrzeni setek lat, trafiła częściowo do Wrocławia i Legnicy, część przejęli protestanci z Kamiennej Góry, a sporą część dokumentów archiwalnych zniszczono. Wiele dzieł sztuki rozgrabiono…
Na szczęście świątynie i zabudowania klasztorne, chociaż tracąc na znaczeniu jako ośrodki kultu religijnego, uznane zostały za zabytkowe i znalazły się pod opieką konserwatorów, co uchroniło większość zabytkowego kompleksu od kompletnej ruiny…
Posługę duszpasterską przejęło duchowieństwo diecezjalne, a klasztor wykorzystano częściowo na potrzeby szkoły świeckiej, dom gościnny stał się siedzibą leśnictwa.
Taki stan, co najwyżej trwania, a raczej powolnego upadku, trwał do 1919 r., gdy do Krzeszowa wrócili niemieccy benedyktyni, przybyli z klasztoru Emaus z czeskiej Pragi. W 1934 r. ich konwent podniesiono do rangi opactwa. Dzięki ich wysiłkom całemu kompleksowi udało się odzyskiwać świetność. Benedyktyni, zgodnie ze swoim charyzmatem, dużo uwagi poświęcili także dokumentowaniu i opisywaniu historii tego miejsca i dokonań cystersów.
W owych trudnych czasach utrzymanie Kalwarii nie było oczywiście priorytetem. W rezultacie większość oryginalnego wyposażenia kaplic kalwaryjskich — obrazów i cennych dzieł sztuki — z biegiem wieków przeniesiono do klasztoru i muzeów, a część uległa zniszczeniu.
Cztery obrazy, zamówione przez p. Bernarda Rossę, do Kalwarii i namalowane ok. 1678 r. przez Michała Willmana po sekularyzacji opactwa trafiły najpierw do założonego w 1815 r. Królewskiego Muzeum Sztuki i Starożytności (niem. Königliches Museum für Kunst und Altertümer) w zrabowanym klasztorze na Wyspie Piasek we Wrocławiu (dziś Muzeum Archeologiczne, część Muzeum Miejskiego), a potem w 1926 r., do zbiorów Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych (niem. Schlesisches Museum der Bildenden Künste) we Wrocławiu (większość zbiorów którego Niemcy wywieźli w czasie II wojnie światowej, część przejęło Muzeum Narodowe we Wrocławiu, a budynek został zburzony w latach 1960‑tych). W czasie II wojny światowej Niemcy wywieźli je w 1942 r. do składnicy dzieł sztuki w pałacu w Kamieńcu Ząbkowickim. Tam po zakończeniu działań wojennych odnaleziono trzy z nich i przekazano do Muzeum Narodowym w Warszawie — to „Pierwszy upadek Chrystusa pod krzyżem” (stacja XVIII), „Spotkanie Chrystusa z kobietami jerozolimskimi” (stacja XXIII) oraz „Przybicie Chrystusa do krzyża” (stacja XXVII)…
Czwarty obraz — „Obnażenie z szat Chrystusa” (stacja XXVI) — zaginął. Odnaleziony został w vii.1993 r., w budynku ratusza w … Ząbkowicach Śląskich, gdy w nieużywanej komórce, między strychem a wieżą, w latach 1950‑tych wykorzystywanej ponoć przez komunazistowskie UB, oddział rosyjskiego KGB, odkryli je robotnicy. Odnowiony obraz — gdy go odnaleziono był zniszczony w około 40% — dziś wisi w … sali ślubów ratusza!
Dwa obrazy z Kalwarii autorstwa Marcina Leistritza („Biczowanie” i „Ecce Homo”) wiszą dziś, jak już wspominano, na chórze kościoła pw. św. Józefa.
Pozbawione gospodarza i cennych dzieł kapliczki Drogi Krzyżowej powoli niszczały. Pierwsze próby odnowy rozpoczęły się w 1919 r., gdy do klasztorów powrócili benedyktyni, ale trwały krótko i II wojna światowa, gdy cały cały majątek klasztoru został ponownie przejęty przez państwo niemieckie, położyła im kres. Czasy nazistowskie i następujące po nich komunazistowskie sprawiły, iż kapliczki ponownie zostały pozostawione bez opieki. Dopiero odzyskanie niepodległości w latach 1989‑90 stało się przełomem.
Dziś trwa remont Kalwarii. Postanowiono wyposażyć odnawiane powoli kapliczki w reprodukcje dzieł dziś uświetniających klasztor i muzea. Reprodukcje mają być wykonane na trwałym materiale na podstawie bądź oryginalnych zachowanych jeszcze obrazów, bądź miedziorytów z krzeszowskiej Drogi Krzyżowej.
Reszta reprodukcji pochodzi ze sztychów zawartych w modlitewniku „Krzeszowska Droga Krzyżowa” wydanym w 1682 r. W 2013 r. został on po raz pierwszy wydany w języku polskim. Obok rysunków zawiera on pieśni Anioła Ślązaka (łac. Angelus Silesius), a właściwie Jana (niem. Johannes) Scheffler (1624, Wrocław – 1677, Wrocław), katolickiego konwertyty, zakonnika Rycerskiego Zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą (łac. Ordo Militaris Crucigerorum cum Rubea Stella – O.Cr.), kapłana, śląskiego barokowego poety religijnego, tworzącego w języku niemieckim, oraz nabożeństwo na wszystkich stacjach Kalwarii Krzeszowskiej.
Stacja XXXI — „Złożenie do grobu” — wzbudziło w Aniele Ślązaku następujące, jakże przejmujące i piękne zarazem, skojarzenia:
Patrzcie na te członki,
Co po trwodze,
męce strasznej
Wszędzie,
z tej i tamtej strony
Tak pobite,
poszarpane,
Patrzcie na te członki!
Patrzcie,
głowa cierniem
Tak pokłuta,
poraniona,
Że od tyłu,
z przodu,
wszędzie
Miejsca znaleźć już nie można
Nieskłutego cierniem.
Z oczu takich wdzięcznych
(Że tak śćmiły się ich blaski
Po wylanych łzach serdecznych)
Też odeszło światło całkiem,
Z oczu takich wdzięcznych.
Włosy takie piękne
Wiszą w strąkach,
potargane
Nad śmiertelną marą smętnie,
Krwią i śliną obryzgane,
Włosy takie piękne. […]
Patrz,
jak się otwiera
Strona ta od pchnięcia włócznią,
Przeraźliwie krwią nabiegła,
Barki,
grzbiet,
ramiona,
równo,
Wszystko się otwiera!
Kalwaria Krzeszowska jest najstarszą i drugą co do wielkości na Śląsku — po Kalwarii w Wambierzycach.
Uroczyste otwarcie odnowionej Kalwarii Krzeszowskiej, jako szlaku pokutno–pątniczo–turystycznego, miało mieć miejsce 12.iv.2015 r.
Popatrzmy na parę panoram Sanktuarium Krzeszowskiego:
Posłuchajmy „Drogi Krzyżowej” ilustrowanej m.in. dziełami z Kalwarii Krzeszowskiej:
Popatrzmy też na film o sanktuarium w Krzeszowie:
Adres:
Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej
Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Plac Jana Pawła II
58–405 Krzeszów
Mapa dojazdu:
Opracowanie oparto na następujących źródłach:
polskich: