poprzedni

Kalwaria Żmudzka
1637 r.

KALWARIE RZECZYPOSPOLITEJ
(pełna lista: TUTAJ)

KALWARIA WEJHEROWSKA

Wejherowo

Data powstania: 1649 r.

następny

Kalwaria Pacławska
1665 r.

Łącza do zdjęć fragmentów opisywanej Kalwarii:

Kalwaria Wejherowska (kasz. Wejrowskô Kalwarëjô) to zespół 26 kaplic ufundowanych przez wojewodę województwa malborskiego, Jakuba Wejhera (1609-1657, Człuchów), fundatora i założyciela Wejherowa.

Jakub Wejher w 1633 r. uczestniczył, w stopniu pułkownika, u boku króla Władysława IV Wazy (1595, Łobzów - 1648, Merecz), w wyprawie wojennej pod Smoleńsk, w czasie wojny polsko-rosyjskiej lat 1632-4. Wojska polskie dotarły do Smoleńska w ix.1633 r. i wkrótce zmusiły oblegające miasto wojska rosyjskie do odstąpienia. Zaraz potem wojska Władysława IV odcięły armię rosyjską i rozpoczęło się jej oblężenie. 25.ii.1634 r. armia rosyjska skapitulowała.

Następnie Władysław IV podzielił swe wojska z zadaniem odbicia miast uprzednio zajętych przez Rosjan. Jednym z nich była twierdza Biała. Oblężenie trwało 7 tygodni. I to wówczas, w czasie walk Jakub Wejher stanął oko w oko ze śmiercią.

Jak w „Kronice klasztoru oo. reformatów św. Franciszka” pisał przybyły z Wielkopol­ski (według innych źródeł miał pochodzić z Kaszub) franciszkanin, o. Grzegorz Gdański, późniejszy pierwszy gwardian klasztoru w Wejherowie, uczestnik obrony zamku w Pucku przed Szwedami w 1655-6 r. - jego wkład i rolę w obronie jedynego, poza Gdańskiem, miasta Prus Królewskich, które nie uległo wówczas Szwedom, porówuje się z rolą o. Klemensa Augustyna Kordeckiego (1603, Iwanowice - 1673, Wieruszów) podczas obrony Jasnej Góry w Częstochowie (w dniach 18.xi-27.xii.1655 r.) przed tymiż Szwedami:

„Nagle został zasypany, bo nieprzyjaciel zastosował miny. Widząc, że jest w ostatecznym niebezpieczeństwie życia i cały ratunek upatrując tylko w Bogu, przez zasługi św. Franciszka, umiłowanego opiekuna swego, wezwał pomocy Bożej ślubując, że jeżeli wyjdzie cało z tego krytycznego położenia na wieczną pamiątkę tego dobrodziejstwa wybuduje w swoich dobrach kościół na cześć Trójcy Świętej i św. Franciszka i wszelkimi siłami będzie szerzył chwałę Bożą. Uczyniwszy ten ślub ocalał”…

Przeżył i, jak się miało okazać, swój ślub spełnił.

Jakub Wejher pochodził z jednej z najznamienitszych rodzin magnackich Pomorza, zaliczających się do elity możnowładczej Polski. Jego ojciec, Jan Wejher (1586-1626), był wojewodą chełmińskim i malborskim.

Po powrocie spod Smoleńska Jakub pozostał na Pomorzu, gdzie wzmacniał polską administrację. W 1640 r. został starostą Bytowa, który zaledwie 3 lata wcześniej został bezpośrednio włączony do Korony Polskiej (poprzednio był jego lennem).

I wówczas powstał plan założenia miasta Wejherowo, wgłąb lądu, w oddaleniu od portu w Pucku, z którym nota-bene związany był jego ojciec, Jan, gdy w latach 1620-3, tuż przed śmiercią, odbudował tam stacjonującą flotę polską, po stratach poniesionych podczas obrony polskiego wybrzeża przed dwukrotnymi, nieudanymi próbami najazdu Polski, od strony morza, przez Szwedów w 1606 r.…

W 1643 r., gdy Jakub Wejher został - jak jego ojciec - wojewodą malborskim, osada, zwana początkowo Wejherowską Wolą, zaczęła powstawać (prawa miejskie uzyskała w 1650 r.).

Jednocześnie Jakub Wejher skonkretyzował plany spełnienia poczynionych ślubów.

Wystawił w swych dobrach w Rzucewie, nadmorskiej osadzie ok. 6 km od Pucka, kościół pw. św. Franciszka (nie przetrwał do naszych czasów, zniszczony podczas najazdu szwedzkiego w 1655 r., czyli potopu szwedzkiego).

Następnie wystawił w Wejherowie kościół pw. Świętej Trójcy, w stylu ryglowym (szkieletowym), o widocznym szkielecie drewnianym i wypełnieniu z cegieł. Kościół przetrwał do 1754 r., gdy na jego miejscu zbudowano, z fundacji wojewody malborskiego, hrabiego Piotra Jerzego Przebendowskiego (ok. 1674-1755), nowy, barokowy kościół, pod tym samym wezwaniem…

Nie poprzestał na tym. Idąc mianowicie za sugestią przyjaciela Jakuba Wejhera, archidiakona gdańskiego Mateusza Jana Judyckiego (1603-1667) (byłego proboszcza parafii pw. św. Mikołaja w Bydgoszczy), poprosił biskupa kujawskiego, Mikołaja Wojciecha Gniewosza (ok. 1590 - 1654), o zezwolenie mu na budowę, w okolicach powstającej osady, Kalwarii.

Takową 9.vi.1649 r. uzyskał i Kalwarię zaczęto wznosić.

Stała się ona perłą architektury sakralnej Polski północnej i obok Kalwarii Zebrzydowskiej, Pakoskiej oraz Żmudzińskiej jest najstarszym sanktuarium męki Pańskiej w Polsce.

Fundację kaplic rozpoczęto od wytyczenia dróżek kalwaryjskich i wyznaczenia miejsc pod budowę kaplic. Rozplanowano ją na trzech wzgórzach, którym nadano biblijne nazwy - Góra Oliwna, Syjon i Golgota - oraz w sąsiednich dolinach. Tak jak w Jerozolimie toczy tu swe wody Cedron, strużka kiedyś zwana Białą (dlatego właśnie Jakub Wejher wybrał jej otoczenie jako miejsce powstania Kalwarii - wszak jego niezwykłe uratowanie miało miejsce podczas oblężenia twierdzy Biała; miał wówczas rzec: „To jest to czego szukałem. Jak pod Białą ślub złożyłem, tak nad Białą go wypełnię”)

Odległości pomiędzy poszczególnymi kaplicami, mierzone krokami (5,936 kroków), wy­mie­rzyć miał jeden z zakonników oliwskiego klasztoru Zakonu Cysterskiego (łac. Ordo Cis­terciensis - OCist.) w Oliwie, niejaki o. Robert z Werden. Opierać się miały na pomiarach obszaru męki Chrystusa w Jerozolimie - według ludowej tradycji miał je sam poczynić podczas pielgrzymki do Jerozolimy, natomiast historycy sądzą raczej, że opierał się na ustaleniach XVI-wiecznego holenderskiego teologa i pisarza katolickiego, ks. Krystiana Kruik z Adrichem (hol. Christian Kruik van Adrichem) (1533, Delft - 1585, Kolonia), autora „Theatrum Terrae Sanctae et Biblicarum Historiarum” (pl. „Teatr Ziemi Świętej i Wydarzeń Biblijnych”), dzieła, na podstawie którego wybudowano wiele z europejskich kalwarii…

W rezultacie powstało „najwyraźniejsze uprzytomnienie wszystkiego, co się działo z Panem Jezusem w czasie bolesnej męki Jego”^{„Modlitewnik wejherowski”, 1901}.

Początek wejherowskiego kalwaryjskiego szlaku zaczyna się, z pominięciem kaplicy „Bra­my Oliwskiej”, na Górze Oliwnej i mierzy ok. 4.6 km a jego przejście zajmuje ok. 2.5 godz.

Pod każdą z kaplic - ufundowane zostały nie tylko przez Jakuba Wejhera i członków jego rodziny (żony: Annę Elżbietę Wejher née Schaffgotsch (1622 - 1650, Człuchów), Joannę Katarzynę Wejher née Radziwiłł (1637, Biała Podlaska - 1665, Człuchów); córki Cecylię Leonorę Annę (ok. 1638 - po 1689) i Annę Teresę; bratanicę Annę Konstancję Wejherównę (ok. 1640 - ok. 1680) oraz kuzynkę Annę Wejherównę (ok. 1630 - po 1662)), ale też przez współpracowników i przyjaciół: wspomnianego Mateusza Jana Judyckiego, archidiakona gdańskiego, o. Aleksandra Kęsowskiego (1590, Kęsowo - 1667, Oliwa), opata oliwskiego klasztoru Zakonu Cysterskiego (łac. Ordo Cisterciensis - OCist.) w Oliwie, a także przez dworzan wojewody Wejhera - znajduje się garść ziemi pochodząca z Jerozolimy.

Opiekę nad Kalwarią od początku sprawują oo. franciszkanie - Zakon Braci Mniejszych (łac. Ordo Fratrum Minorum - OFM) - których (najpierw byli to franciszkanie-reformaci, czyli Bracia Mniejsi Ściślejszej Obserwancji, którzy jednakże mocą konstytucji apostolskiej „Felicitate quadam” Leona XIII (1810, Carpineto - 1903, Watykan) z 4.x.1897 r. włączeni zostali do jednolitego zgromadzenia franciszkańskiego) do miasta sprowadził sam Jakub Wejher w 1647 r., a funkcję kustosza pełnił i pełni gwardian tutejszego klasztoru. Pierwszym z nich był wspomniany o. Grzegorz Gdański…

Nie przez cały czas. W czasach zaboru pruskiego, rozpoczętego I rozbiorem Rzeczypospolitej w 1772 r., franciszkanie zmuszeni zostali bowiem do opuszczenia swojego klasztoru. Rozpoczęło się od reskryptów z 1773 r. wprowadzających kontrolę nad przyjmowanymi nowicjuszami oraz wyborem przeorów i opatów. Następnie 30.x.1810 r. wydano dekret sekularyzacyjny, mocą którego zaczęto zakonom odbierać - rabować - jego majątek. 9.viii.1815 r. zalecono zakonom „samorozwiązanie”. Do 1832 r. likwidacji uległo 14 z 16 klasztorów franciszkańskich.

Pruski atak na klasztor w Wejherowie miał miejsce w latach 1828-34. Wydano decyzję o kasacie konwentu wejherowskiego i przejęto - czyli zrabowano - budynki. Ale wówczas miejscowa ludność stanęła w obronie zakonników i razem z władzami miasta wybudowała nowy klasztor (obecnie plebania parafii pw. św. Leona Wielkiego). Prusacy na pewien czas odstąpili.

Do 1875 r., gdy Prusacy klasztor wejherowski zlikwidowali, a zakonników wyrzucili. Opiekę nad Kalwarią przejęli wówczas kapłani świeccy z parafialnego kościoła farnego pw. Świętej Trójcy.

Zadbali o ciągłość odpustów kalwaryjskich.

Franciszkanie powrócili do Wejherowa po II wojnie światowej. Nie odzyskali jednak bu­dynku klasztornego, bo umieszczono w nim szkołę. Dopiero w 1996 r. został on im przy­wrócony.

Dziś Kalwaria Wejherowska jest częścią Sanktuarium Pasyjno-Maryjnego w Wejherowie.

Obejmuje następujące 26 kaplic, wystawionych w różnych stylach - baroku, rokoko, neogotyku (w nawiasach daty powstania i fundatorzy):

• na Górze Oliwnej:
  1. „Wniebowstąpienie” (1657-65 - Joanna Katarzyna Wejher)
  2. „Ogrójec” (1653 - o. Aleksader Kęsowski)
  3. „Judasz” (1649-54 - Jakub Wejher)
  4. „Grób Matki Bożej” (1657-65 - Joanna Katarzyna Wejher)
• w dolinie między Górą Oliwną i Górą Syjon:
  5. „Nad Cedronem” (1649-54 - Jakub Wejher; odnowiona 1860 - hrabia Otton Keyserling)
  6. „Brama Jerozolimska” (1654-65 - NN)
• na Górze Syjon:
  7. „Dom Annasza” (1649-54 - Jakub Wejher)
  8. „Wieczernik” (1654-57 - NN)
• u stóp Góry Syjon:
  9. „Domek Matki Bożej” (1654-65 - NN)
• Jerozolima:
  10. „Dom Kajfasza” (1649-54 - Jakub Wejher)
  11. „Pałac Piłata” - I stacja Drogi Krzyżowej (1650-54 - Jakub Wejher)
  12. „Pałac Heroda” (ok. 1654 - Joanna Katarzyna Wejher)
  13. „Podjęcie Krzyża” - II stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Cecylia Leonora Anna Wejherówna)
  14. „Pierwszy upadek Chrystusa” - III stacja Drogi Krzyżowej (1649 - ks. Mateusz Jan Judycki)
  15. „Spotkanie z Matką” - IV stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Anna Elżbieta Wejher)
  16. „Szymon z Cyreny” - V stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - dworzanie Jakuba Wejhera)
  17. „Weronika” - VI stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Anna Teresa Wejherówna)
  18. „Brama Łez - drugi upadek Chrystusa” - VII stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Jakub Wejher)
  19. „Płaczące niewiasty” - VIII stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Jakub Wejher)
• Na Kalwarii (Górze Golgota):
  20. „Trzeci upadek Chrystusa” - IX stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Jakub Wejher)
  21. „Obnażenie Chrystusa” - X stacja Drogi Krzyżowej (1654-57 - NN)
  22. „Przybicie do Krzyża” - XI stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Jakub Wejher)
  23. „Trzy Krzyże” - XII stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Anna Wejher)
  24. „Zdjęcie z Krzyża - Pietà” - XIII stacja Drogi Krzyżowej (1649-54 - Joanna Katarzyna Wejher)
  25. „Grób Chrystusa” - XIV stacja Drogi Krzyżowej (1649-53 - Anna Konstancja Wejherówna)
• ostatnia, w centrum Wejherowa, poza główną trasą, gdzie witano pielgrzymów:
  26. „Brama Oliwska” (XVIII w. - Piotr Jerzy Przebendowski)

Do kompleksu kalwaryjskiego zaliczano także nieistniejącą już kaplicę „Ukrzyżowanie Pana Jezusa”, którą wzniesiono w 1748 r. na starym trakcie pielgrzymkowym w Zagórzu (dzisiejsza Rumia) dla gdańskich i oksywskich pielgrzymów przychodzących na Kalwarię.

Do budowli znajdujących się poza Wejherowem, a związanych fundacją z Kalwarią Wejherowską, należał również kościół pw. św. Józefa w Kolibkach (dziś dzielnica Gdyni), zbudowany w 1763 r. przez hrabiego Józefa Antoniego Przebendowskiego (ok. 1710 - 1775, Kolibki), chorążego pomorskiego, bratanka wspomnianego Piotra Jerzego. Fundator zamierzał założyć przy nim franciszkański klasztor kapucynów. W kościele tym, zburzonym na przełomie 1939 i 1940 r. przez niemieckiego okupanta - wzbudził on ich wściekłość jako znak polskości w Gdyni, dlatego podczas rozbiórki Niemcy rozbijali nawet przykościelne grobowce - znajdował się gotycki obraz „Matki Bożej Piaseckiej” (praw­dopodobnie zamówiony przez Marię Kazimierę de la Grange d’Arquien (ok. 1641, Nevers - 1716, Blois), czyli „Marysieńkę”, żonę króla Jana III Sobieskiego (1629, Olesko - 1696, Wilanów) i darowany Przebendowskim - według innych interpretacji namalowany mógł być nawet wcześniej, na początku XVI w.) Przed zburzeniem Niemcy przenieśli obraz do drewnianego kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Witominie, części Gdyni. Podczas rosyjskiej ofensywy w 1945 r. i ucieczki Niemców ten z kolei kościół został spalony: wraz z nim spłonęła i „Matka Boża Piasecka”…

W czasie II wojny światowej Kalwaria uległa poważnym zniszczeniom. Częściowo odnowiono ją w latach 1950-tych. Poważna odbudowa rozpoczęła się dopiero w 2005 r., po pozyskaniu unijnych funduszy…

Pierwsze pielgrzymki zaczęły przybywać pod koniec XVII w. Początkowo byli to pątnicy z okolicznych miejscowości. Niewątpliwie pomógł dekret papieski z 1661 r. Aleksandra VII (1599, Siena - 1667, Rzym) umożliwiający pątnikom przybywającym do Wejherowa uzyskanie, przez 10 lat, odpustu zupełnego.

W iii.1678 r. papież Innocenty XI (1611, Como1689, Rzym) wydał specjalne brewe, którym ponowił możliwość zyskania odpustu zupełnego, tym razem na okres wieczysty. Decyzja ta sprawiła, iż już w tym samym 1678 r. do Wejherowa przyszła pierwsza piesza pielgrzymka z dalszych okolic, a mianowicie z Gdańska, w którym wówczas dominowali już luteranie. Zaraz potem przybyła pielgrzymka z Kościerzyny…

Od 1717 r., gdy rzymska Kongregacja ds. Odpustów i Relikwii (łac. Congregatio Indulgentiis Sacrisque Reliquiis Praeposita) potwierdziła ważność decyzji Innocentego XI, pielgrzymującym do Wejherowa służą „Modlitewniki Wejherowskie”, tzw. kalwaryjki. Specjalną rolę pełniły w czasie zaboru pruskiego. Drukowane były bowiem, tak zresztą jak i głoszone przez opiekunów Kalwarii kazania i odprawiane przez nich nabożeństwa, po polsku. A to wobec polityki germanizacyjnej państwa pruskiego stanowiło formę obrony polskości ziem Pomorza.

Kalwaryjki wydawane są do dnia dzisiejszego.

Co roku do Wejherowa przybywa ok. 70 zorganizowanych pielgrzymek.

20.iv.1953 r., pięć miesięcy przed aresztowaniem przez komunazistowską władzę polskiej republiki rosyjskiej prl, do Wejherowa przyjechał Prymas Polski, Stefan kard. Wyszyński (1901, Zuzela - 1981, Warszawa). Zanotował wówczas w swoich „Pro Memoria”:

„W Wejherowie przed kościołem i w świątyni tłum ludu, zapełniający wszystkie miejsca […] Mnóstwo dzieci, mimo dnia szkolnego […]

Zwiedzamy Kalwarię położoną w przepięknym lesie. Jest o wiele piękniejsza niż Kalwaria w Wambierzycach na Śląsku czy w Pakości. Wiele stacji zniszczono w czasie wojny […]

Przed wyjazdem udajemy się raz jeszcze do świątyni, którą tym razem zapełniają szczelnie matki z niemowlętami. Jakież tu mnóstwo dzieci…”

Zrządzeniem Opatrzności parę miesięcy później, 15.vi.1953 r., Kalwarię Wejherowską odwiedził ks. Karol Wojtyła (1920, Wadowice - 2005, Wejherowo), przyszły św. Jan Paweł II, z grupą krakowskich studentów - zaraz potem krakowska grupa udała się do lasów Piaśnicy, gdzie Niemcy wymordowali w 1939 r. tysiące Polaków. Prymas Tysiąclecia, Stefan kard. Wyszyński ponownie odwiedził Kalwarię w 1974 r.…

W Kalwarii Wejherowskiej celebruje się aktualnie pięć odpustów: Wniebowstąpienia Pańskiego, Trójcy Przenajświętszej, Najświętszej Maryi Panny Uzdrowienia Chorych, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (15.viii) i Podwyższenia Krzyża Świętego (14.ix).

Na pierwszy odpust Wniebowzięcia Pańskiego (niedziela przed Zielonymi Świątkami) przybywają głównie pielgrzymi z południowych i środkowych Kaszub, dlatego często nazywa się go „odpustem lądowym”. Uroczystości rozpoczynają się w piątek po południu wraz z przybyciem pierwszych pielgrzymek i trwają do niedzielnego popołudnia.

Drugi odpust kalwaryjski Trójcy Świętej, na który przybywają pielgrzymki z Pucka, Swarzewa, Władysławowa, Oksywia (dziś dzielnica Gdyni), Rumi, Redy, Kosakowa i prawie z wszystkich gdyńskich parafii. Ponieważ są to pielgrzymki głównie z północnych Kaszub, z nadmorskich miejscowości, czyli tzw. Nordy, nazywany jest on często „odpustem morskim”.

Pozostałe trzy, to odpusty lokalne, w których nie uczestniczą zorganizowane grupy pielgrzymów.

Od 2002 r. na Kalwarii Wejherowskiej wystawiane jest misterium męki Pańskiej, w którym aktorzy przebrani w stylizowane stroje, przedstawiają poszczególne wydarzenia Drogi Krzyżowej. Orszakowi towarzyszy setnik na koniu. Najbardziej rozbudowana jest scena pierwsza - „Skazanie Chrystusa przed Piłatem” - oraz ciąg stacji od „Obnażenia” do „Zdjęcia z Krzyża”. Inscenizacji, w której udział biorą tysiące wiernych, towarzyszy muzyka skomponowana - do słów urodzonego w Wejherowie Tomasza Pohla (ur. 1968, Wejherowo) - przez znanego muzyka jazzowego, Cezarego Paciorka.

Popatrzmy na film o Kalwarii Wejherowskiej:

Adres:

Sanktuarium Pasyjno-Maryjne
ul. Reformatów 19
84-200 Wejherowo

Mapa dojazdu:

Opracowanie oparto na następujących źródłach:

polskich:

• Sanktuarium Wejherowo
• Gadki z Chatki
• Wrota Pomorza
• Misternicy Kaszubscy
• Pro Turris
• Sanktuarium Wejherowo #2
• Chorągiew Jakuba Wejhera
• Wolne Forum Gdańsk
• eioba.pl
• Wikipedia.pl

innych:

• „Pro Memoria”, Stefan kard. Wyszyński, Warszawa 2007